Sınav Kaygısı
Sınav Kaygısı Nedenleri, Belirtileri Ve Çözüm Önerileri
Anne babalar erken dönemden itibaren çocuğun yaşına ve gelişimsel özelliklerine göre, çocuklarının dönem özelliklerini iyi bilmelidirler. Her yaş grubu çocuğun, karşılaştıkları durumlara verecekleri tepkiler farklı olacaktır. Bu tepkiler kendi özelliklerinden, ebeveyn tutumlarından ve genetik özelliklerden etkilenecektir. Ebeveynler sınav kaygısı ile ilgili bilgilerini artırırlarsa doğru yaklaşımlarla çocuklarına destek olabilirler. Liv Hospital Ulus Çocuk ve Ergen Psikiyatri Kliniği’nde sınav kaygısı olan çocuk ve gençlerde değerlendirme yapılır, bazı sorularla yanıt aranır. Bu soruların yanıtları doğrultusunda da bir tedavi programı düzenlenir.
Kaygı sınavdan sonra da devam edebilir
Kaygı; Kişinin bir uyaranla karşılaştığında yaşadığı bedensel, duygusal ve zihinsel aşırı uyarılmışlık halidir. Sınav kaygısı ise bu aşırı uyarılmışlık halinin sınavdan önce, sınav esnasında ve sınavdan sonra yaşanmasıdır.
- Sınav kaygısında sınavın kendisi strese yol açmaz, sınavın kişi tarafından algılanış biçimi kaygıya neden olur.
- Bu nedenledir ki bazı öğrenciler sınavlarda çok rahat ve başarılıdır, bazıları ise kaygılı ve başarısız olur.
- Karşılaştıkları olayları felaketleştirme ya da abartma eğiliminde olan çocuk ve ergenlerde, endişe duyulan bir durumun korkunç olacağı ve felaketle sonuçlanacağı yönündeki mantıkdışı bir inanç, genellikle kaygıya eşlik etmektedir.
- Sınavın tehlike yaratan bir durum olarak düşünülmesi kaygıya neden olur.
- Zihnin sürekli sınav anı ve sınav sonrası olacaklarla (hayal kırıklığı gibi) meşgul edilmesi ve bu konuda endişe duyulması, sınav kaygısının yaşanmasına yol açar.
Sınav kaygısının neden yaşanır?
- Mükemmeliyetçi kişilik yapısı
- Yüksek beklenti düzeyi
- Kötü çalışma alışkanlığı
- Görev ve sorumlulukları erteleme
- Başarısız olma ve değerlendirilme korkusu
- Yorgunluk, uykusuzluk ve yanlış beslenme
- Her durumu felaketmiş gibi algılama
Ebeveynin beklentisi çok önemli
Sınav kaygısının gelişiminde ebeveynlerin ve diğer yetişkinlerin başarı beklentisinin önemi büyüktür. Özellikle çocuğun bu beklentinin sözlü “Bir sonraki sınavda daha yüksek not alırsın” (Bu sınavda yüksek not alamadın), “Biz elimizden geleni yaptık, ders aldırdık” (Sen de elinden geleni yapmalısın, başarılı olmalısın vs) ya da sözsüz ipuçlarını (ebeveynlerin kurs ödemeleri, üzülmeleri, kaygılanmaları vs) değerlendirerek fark etmesi kaygıda rol oynar. Birçok kişinin bu beklentisi öğrenciye çok fazla gelebilir. Sınav zamanı yaklaştıkça öğrenciler bu beklentileri olduğundan çok daha yoğun algılarlar.
Hafif düzeyde kaygı;
- Dikkati artırır
- Uyarıcı etkisi vardır
- Öğrenme gücünü artırır
- Hatırlamayı kolaylaştırır
- Zamanı verimli kullanma becerisini geliştirir
- Bilgi transferini güçlendirir
- Odaklanma becerisini artırır.
Yoğun düzeyde kaygı;
- Konsantrasyon zorluğuna
- Karar verme güçlüğüne
- Unutkanlıkta artışa
- Öğrenileni kullanamamaya
- Dikkatin yaşanılan bedensel belirtilere kaymasına
- Organizasyon güçlüğüne
- Düşüncelerin çarpıtılmasına yol açar
Kaygının fiziksel belirtileri nelerdir?
- Kalp atışlarında hızlanma
- Sakin oturmayı engelleyen aşırı ruhsal enerji
- Nedensiz ağlama isteği-kolay ağlama
- Dilin damağın kuruması
- Terleme
- Üşüme
- Yorgunluk-bitkinlik
- Soluk alıp vermede güçlük
- Çarpıntı hissi
- Titreme
- Mide ağrısı
- Baş ağrısı
- Uykusuzluk-kabus görme
- İştahsızlık
- Kaslarda gerginlik
- Ateş basması
- Baş dönmesi
- Yüz kızarması
- Göğüste ağrı, basınç ve sıkışma
- Bulantı-kusma
- İshal-kabızlık
- Sık idrara çıkma
- Soğuk ve nemli eller
- Dişlerin sıkılması
Kaygının duygusal belirtileri nelerdir?
- Gerginlik
- Sinirlilik
- Karamsarlık
- Korku
- Durgunluk
- Kendine güvende azalma
- Panik
- Kontrolü yitirme hissi
- Çaresizlik
- Heyecan
- Endişe
- Huzursuzluk
- Yalnızlık ve anlaşılamadığının hissedilmesi
- Öfke-kızgınlık
- Ümitsizlik
- Hayal kırıklığı
- Mutsuzluk
- Tedirginlik
Kaygının zihinsel belirtileri nelerdir?
- Bildiklerimin hepsini unuttum.
- Bana süre yetmeyecek.
- Başarılı olamayacağım.
- Yeterince iyi değilim.
- İstediğim yere giremezsem ölürüm daha iyi.
- Sınavı kazanamazsam annemin babamın yüzüne nasıl bakarım.
- Yüksek puan alamazsam rezil olurum.
Sınav kaygısı olan çocuklara nasıl bir değerlendirme yapılır?
Sınav kaygısı olan çocuk ve gençlerde değerlendirme yapılırken aşağıdaki sorularla yanıt aranır. Bu soruların yanıtları doğrultusunda da bir tedavi programı düzenlenir.
- Kaygının şiddeti ne kadar?
- Kaygının neyle ilişkili olduğu (genel mi sadece sınava özgü mü?
- Yaşamını ve derslerini nasıl etkilediği?
- Gelişimsel nedenler var mı (dikkat sorunları, hareketlilik, öğrenme sorunları var mı?)
- Anne baba tutumları, çocukla ilişkiler kaygıya etki ediyor mu? )
- Kaygılı olmaya genetik yatkınlık var mı?
- Ek psikiyatrik sorunlar var mı?
- Sınav kaygısı ruhsal sorunların bir parçası mı? (kaygı bozukluğu, depresyon ya da gelişimsel sorunların sonucu mu ?)
- Tedavi gerekiyor mu?
- Tedavide izlenecek yol danışmanlık mı olmalı ya da ek psikiyatrik tedaviler gerekiyor mu?
Sınav kaygısının çözümünde ebeveynlere öneriler
- Anne ve babanın kendi beklentileri ile çocuğun kapasitesi-sınırları arasında gerçekçi bir denge kurulmalıdır.
- Anne ve babalar çocuğun çalışma isteğini arttırmak niyetiyle “Bu kadar çalışmaşla kazanamazsın”, Az bir zaman kaldı, bizi mahcup etme” gibi kaygıyı arttırıcı yaklaşımlardan kaçınmalıdır.
- Çocuk sınav hakkında konuştuğunda çocuk yorumsuz; fakat anlayarak, empati göstererek dinlenmelidir. Böylece gerçek duygularını anlanmış olur. Bu konuşmalarda çocuğun başarısıyla ve başarısızlığıyla anne ve baba tarafından kabul edildiği hissettirilmelidir.
- Sürekli “Çalış, çalışmıyorsun!” demek yerine, “Nasıl gidiyor? Neler yaptın? Birlikte göz gezdirelim ister misin? Bizden istediğin bir şey var mı?” şeklindeki bir yaklaşım benimsenmelidir. Çok uyarıcı, çok yönlendirici, nasihat edici tutumlar çocuğun kaygı düzeyini artırır. Yine çok koruyucu kollayıcı tutumlardan kaçınılmalı, çocuğun yaşına uygun girişimselliği desteklenmelidir.
- Olumlu geri bildirimlerin ön planda olduğu bir yaklaşım çok önemlidir.
- Çocuk “Onlar başarılı sen başarısızsın, onlar iyi sen değilsin” gibi çevresiyle, arkadaşlarıyla ya da kardeşleriyle kıyaslanmamalıdır.
- Çocuk anne ve baba tarafından yaşına ve kişisel özelliklerine göre yeterince iyi tanınmalıdır.
- Hoşlandığı faaliyetleri yapması sağlanmalıdır.
- Çocuğa sınavın sadece bir fırsat olduğu, yaşamda başka fırsatların da olduğu anlatılmalıdır. Huzurlu bir aile ortam sunulmalıdır.
- Anne ve baba tarafından çocuğa zaman ayrılmalıdır.
- Göstermiş olduğu çaba takdir edilmelidir.
- “Sonuç ne olursa olsun senin yanındayız” mesajı verilmelidir.