Demans Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Demans sinir hücrelerinde kayıplar ve zihinsel işlevlerde meydana gelen problemler olarak açıklanabilir. Düşünme, hatırlama, karar verme ve günlük aktivitelerin yapılması gibi zihinsel işlevlerin öncelik gerektirdiği aktivitelerde problemler şeklinde tanımlanabilir. Beyinde hafıza, öğrenme, dil becerileri ve karar verme ile ilgili bölgelerin enfeksiyon, hastalık, ilaçlar vb. nedenlerden dolayı olumsuz etkilenmesi sonucu gelişebilir.

Demans Nedir?

Beyin fonksiyonlarında kademeli olarak kayıplara neden olan bir durum “Demans nedir?” sorusuna cevap olabilir. Hafıza, rasyonel düşünme yeteneği, sosyal beceri ve muhakeme yeteneğinin kayıpları şeklinde kendini gösterebilir. Bu kayıplar günlük yaşamı, kişisel bakımı ve sosyal hayatı olumsuz etkileyebilir. Yaşlanma ile görülen normal bir süreç değildir ve demans yaşamayan yaşlı bireyler olabilir. Bununla birlikte yaşlanma ile sinir hücrelerinde kayıp fazla olursa demans gelişme riski artabilir.

Demansın Belirtileri Nelerdir?

Demans belirtileri demansın türüne ve şiddetine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Bununla birlikte yaygın olarak görülen demans belirtileri şunlar olabilir:

• Kafa karışıklığı,
• Konuşma, yazma ve anlamada zorluk,
• Günlük görevleri tamamlayamama,
• Tekrar tekrar sorular sorma.

Ek olarak kişilerde duygusal değişiklikler, halüsinasyonlar ve denge sorunları ortaya çıkabilir.

Demansın Beyindeki Etkileri

Demans beyindeki sinir hücrelerini etkileyerek sinirler arası iletişimin kopmasına yol açabilir. Sinir hücreleri arasındaki iletişim kopmaya başladığında diğer sinir hücreleri de bundan etkilenebilir ve bu durum yayılabilir. Bununla birlikte demans beyne giden kan akışının ve oksijenin engellenmesinden sorumlu olabilir. Yeterli besin ve oksijene ulaşamayan sinir hücreleri ölmeye başlayabilir.

Demansın Oluşum Nedenleri

Demans birçok farklı etkene bağlı olarak gelişebilir. Demansın oluşum nedenleri arasında şunlar bulunabilir:

• Alzheimer, MS ve Parkinson hastalığı,
• Sarsıntı, düşme ve kazalar sonucu kafa travması,
• Beyin ve omurilik enfeksiyonları (HIV, menenjit vb.),
• Alkolizm,
• Hidrosefali (beyinde sıvı birikmesi),
• Tümörler.

Altta yatan hastalıkların yanı sıra ilaçların yan etkileri nedeniyle de gelişebilir.

Demansın Çeşitleri

Demansın oluşmasında nörodejeneratif bozukluklar, çevre koşulları, genetik ve alışkanlıklar katkıda bulunabilir. Demansın oluşması, kaynağı ve beyinde etkilediği kısma bağlı olarak farklı demans türleri gelişebilir. “Demans hastalığı ne demek?”, “Demans türleri nelerdir?” gibi güncel soruların cevaplarına yazının devamından ulaşabilirsiniz.

Alzheimer Hastalığı ve Demans

Alzheimer, demansın en yaygın nedenidir. Tau ve amiloid proteinlerinin beyinde birikmesi sonucu sinir hücreleri arası iletim bozulur. İletişimi kopan sinir hücreleri ölmeye başlar ve bu durum yayılarak devam eder. Sonucunda kafa karışıklığı, konuşmada zorluk, yakın zamandaki olayları hatırlayamama, denge sorunları, kişilik değişiklikleri ortaya çıkabilir. Demans Alzheimer farkı özellikle hastalık olarak tanımlanmayı kapsar.

Vasküler Demans

Vasküler demans en sık görülen ikinci demans çeşididir. Beyindeki damarların tıkanması veya hasara uğraması sonucu oluşan felç veya damar sertleşmesinden kaynaklanabilir. Bu durum diyabet, yüksek kolesterol ve hipertansiyon nedeniyle oluşabilir. En yaygın görülen semptomlar konsantrasyon problemleri, hafıza sorunları ve görevlerin yerine getirilememesidir.

Lewy Cisimciği Demansı

Beyinde Lewy cisimcikleri olarak adlandırılan protein yığınlarının birikmesi sonucu oluşan sinir hücreleri hasarıdır. Hafıza kaybının yanı sıra titreme, denge sorunları, gündüz uykululuğu, görsel halüsinasyonlar, gece uyumakta zorluk, kafa karışıklığı ve nöbetler şeklinde kendini gösterebilir. Ayrıca problem çözmede güçlük çekme ve vücutta sertlik görülebilir.

Frontotemporal Demans

Frontotemporal demans genellikle erken demansın en yaygın nedenidir. Çoğunlukla 45-64 yaş arası yetişkinlerde görülür. Frontotemporal demans beynin ön ve temporal loblarında anormal protein birikmesi sonucu oluşan hasardan kaynaklanır. Kelimelerin anlamlarını unutma vb. dil becerilerinde problemler, saldırganlık, sorumluluk ihlali, kişilik bozukluğu ve uygunsuz davranışlar ile kendini gösterebilir.

Karışık Demans

Karışık demans birden fazla demans türünün birleşimi şeklinde görülür. Sıklıkla Alzheimer ve vasküler demansın kombinasyonu olarak oluşabilir. Birçok semptom oluşabileceğinden veya bir demans türü daha belirgin semptomlar verebileceğinden teşhis zorlaşabilir. Tek tip demanslara kıyasla karışık demansın ilerlemesi daha hızlı olabilir.

Demansın Belirtileri

Demans hastalığı belirtileri sağlıklı sinir hücrelerinde meydana gelen hasarlar, sonucunda diğer hücrelerle bağlantının kaybolması ve hücrelerin ölmesi ile ortaya çıkabilir. Yaşlanma ile birlikte sinir hücrelerinde kayıplar görülebilir ancak demanslı kişilerde bu kayıp daha fazla olabilir. Bazı demans tiplerinde spesifik veya ek semptomlar oluşabilir.

Erken Evre Demans Belirtileri

Demansta hafıza kayıplarından önce birtakım ruh hali veya davranış değişiklikleri meydana gelebilir. Genç yaşta demans belirtileri erken evrede fark edilebilir. Demans evreleri semptomların seyri hakkında fikir verebilir.

Erken evre demans belirtileri arasında şunlar bulunabilir:

• Eşyaları yanlış yere koymak veya kaybetmek,
• Son olayları unutmak,
• Karar vermede zorluk çekmek,
• Konuşurken kelime bulmada zorluk veya konuşmayı takip edememek.

Orta Evre Demans Belirtileri

Erken evre demansın ilerlemesi sonucu birtakım ek semptomlar ortaya çıkabilir. Orta evre demans belirtileri şunları kapsayabilir:

• Uyku düzeninde değişiklikler,
• Halüsinasyonlar görmek,
• Ajitasyon, şüphecilik, anksiyete ve depresyonun ilerlemesi,
• Banyo yapmak, yemek yemek ve bakım için yardıma ihtiyaç duymak.

Geç Evre Demans Belirtileri

İlerlemiş demans belirtileri durumunda mutlaka doktora başvurulmalıdır. Demans son evre ölüm tehlikesi içerebilen boyutlara ulaşabilir.

Geç evre demans belirtileri şunları içerebilir:

• Zaman ve mekânsal algının bozulması,
• Araç kullanırken uygunsuz veya riskli davranışlarda bulunmak,
• Hafıza kayıpları,
• Hızlı ruh hali değişiklikleri.

Demansın Teşhisi ve Tedavisi

Demansın teşhisi bazı durumlarda zorlayıcı olabilir. Psikolojik rahatsızlıklar ile benzer belirtileri verebilir veya birtakım hastalıklardan dolayı oluşabilir. Teşhis sırasında kişinin tıbbi geçmişi, önceden ve güncel durumda kullandığı ilaçlar, belirti ve semptomlar, ailede hastalık geçmişi değerlendirilir. Ek olarak laboratuvar testleri, görüntüleme yöntemleri ve nörobilişsel testler kullanılabilir.

Demansın Teşhisinde Kullanılan Yöntemler

• Laboratuvar testleri: Kan ve idrar testleri ile vücutta enfeksiyon, vitamin eksiklikleri, tiroid bezinin fonksiyonları incelenebilir.
• Bilgisayarlı tomografi ve MRI: Beyinde bulunan tümör, pıhtılar ve sıvılar, kanama ve felç varlığı görüntüleme yöntemleri ile tespit edilebilir.
• FDG-PET: Özel bir beyin taraması işlemidir. Bir tür glikozun beyin tarafından emilip emilmediğini ve beyin fonksiyonlarında değişikliğe neden olup olmadığını tespit edebilir.
• Nörobilişsel testler: Kişilerin problem çözme, muhakeme ve planlama, hafıza ve dil becerilerinin değerlendirilmesini içerir.

İlaçla Tedavi Seçenekleri

Demansın kesin bir tedavisi yoktur ancak tedavi altta yatan duruma yönelik yürütülebilir. Geri dönüşlü olmayan demans tedavisi semptomlara yönelik yapılabilir. İlaç tedavileri beyinde biriken plakların oluşumunu azaltabilir, sinir hücreleri arasında iletişimi sağlayan kimyasalları yönetebilir. Genellikle orta düzeyde etkili olan ilaçlar bilişsel fonksiyonlarda meydana gelen değişikliklerin ilerlemesini yavaşlatabilir (2, 5, 7).

İlaçsız Tedavi ve Terapiler

Demansın ilaçsız tedavisinde önerilen birtakım uygulamalar bulunur. Semptomların yönetilmesinde uygulanabilecek demans tedavisi şunlar olabilir:

• Egzersiz ve gönüllü aktivitelere katılım sağlanabilir.
• Sağlıklı beslenme düzenine geçiş yapılabilir.
• Günlük görevler not alınabilir, günlük tutulabilir.
• Sosyal ortamlarda vakit geçirilebilir.

Demansı Önlemek ve Risk Faktörlerini Yönetmek

Demansın ana nedeni tam olarak belirlenemediğinden demansı önlemek mümkün olmayabilir ancak bazı risk faktörlerinin gelişimi yavaşlatılabilir. Beyin ve bilişsel fonksiyonların normal işleyişini sürdürmesi amacıyla şunlar yapılabilir:

• Sigara ve alkolü bırakmak,
• Bulmaca çözmek, dil öğrenmek,
• Sosyal aktivitelerde bulunmak,
• Kilo kontrolü sağlamak.

Zihinsel Aktivite ve Demans

Kitap okumak, bulmaca çözmek, müzik enstrümanları çalmak, dans etmek ve çeşitli oyunlar oynamak demans gelişme riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Bilişsel aktiviteler sinir hücreleri arasında yeni bağlantılar oluşturabilir ve bağlantıları arttırabilir. Bilişsel aktiviteye sahip kişilerin demans hastalığı geliştirme riski daha az olabilir.

Fiziksel ve Sosyal Aktivitenin Önemi

Sosyal etkileşim, bilişsel fonksiyonları ve demans semptomlarını hafifletebilir. Arkadaş ve aile çevresiyle vakit geçirmek stresi azaltabilir ve öz saygıyı arttırabilir. Sosyal hayatta sohbet etmek, aktivitelerde bulunmak beyni aktif tutabilir. Demanslı bireyler içe dönük olmaya yatkın olabileceğinden sosyal aktivite gerekli olabilir. Ayrıca sosyal ortamlar duygu ve kişilik özelliklerinin korunmasını sağlayabilir.

Sağlıklı Beslenme ve Demans Riski

Demans vakalarında yetersiz beslenme yaygın bir semptom olabilir. Özellikle orta yaş obezitesi ileri zamanlarda demans gelişmesine yol açabilir. Obezite demans için değiştirilebilir bir risk faktörüdür. B12 vitamini gibi besin ögesi eksiklikleri sonucunda demans hastalığı başlangıcı meydana gelebilir. Bu kapsamda yeterli ve dengeli beslenme bilişsel fonksiyonların geliştirilmesi ve korunmasında önemli bir yere sahip olabilir.

Uyku ve Demans İlişkisi

Hafif ve orta şiddetli demans hastalarının yaklaşık %25`i ve şiddetli demans hastalarının yaklaşık %50`sinde uyku bozukluğu görülebilir. Özellikle gün içinde aşırı uykululuk, geceleri uykuya dalma zorlukları ve uykusuzluk demans belirtileri arasında yer alabilir. Uyku problemleri nedeniyle kişiler tedirgin, saldırgan, korkulu ve kafaları karışmış olabilir. Ayrıca Alzheimer hastalığı olan kişilerde obstrüktif uyku apnesi de görülebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Her yaş grubunda görülebilen demans herkeste aynı şekillerde ve zamanlarda ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle “Demans ne demek?” ve “Demans hastalığı nedir?” gibi birtakım sorulara neden olabilir. Demans ile ilgili en çok merak edilen soruları görmek için yazının devamını okuyabilirsiniz.

Demans ve Alzheimer Arasındaki Fark Nedir?

Alzheimer demans farkı demansın bilişsel fonksiyonlarda kayıp ile karakterize bir durum olması ancak spesifik bir hastalık olmaması olarak açıklanabilir. Alzheimer spesifik olarak bir beyin hastalığıdır ve ilk olarak beynin öğrenme ile ilişkili kısımlarını etkileyebilir. Alzheimer erken belirtileri çoğunlukla hafıza, düşünme ve öğrenme becerileri üzerinde olabilir. Demans ve Alzheimer farkı her zaman anlaşılamayabilir.

Demans Hastalarının Yaşam Süresi Nedir?

Demans ölüm belirtileri göstermeden ilerleyebilir. Demans hastalarının ortalama yaşam süresi şu şekilde olabilir:

• Alzheimer: Yaklaşık 8-10 yıl
• Vasküler demans: Yaklaşık 15 yıl
• Lewy cisimcikli demans: Yaklaşık 6 yıl
• Frontotemporal demans: Yaklaşık 6-8 yıl

Demans hastalarının ömrü kişiden kişiye değişiklik gösterebilir ve bu süreler her zaman sabit olmayabilir. Demans hastasının ölüm belirtileri her zaman aynı şekilde ortaya çıkmayabilir. 

Demans Genetik Mi?

Demans genetik değildir. Demans, genetik faktörlerin rol oynayabileceği bir dizi karmaşık nedenin sonucu olarak ortaya çıkar. Demansın nedenleri arasında genetik yatkınlık, yaşlanma, vasküler faktörler, çevresel etmenler ve diğer sağlık sorunları bulunabilir. Genetik yatkınlık, bireyin ailesinde demans öyküsü olan kişilerde demans riskini artırabilir, ancak genetik yatkınlık demansın tek nedeni değildir.

Çoğu demans türü, özellikle Alzheimer hastalığı, karmaşık bir etiyolojiye sahiptir ve birden çok faktörün etkileşimine bağlı olarak ortaya çıkar. Ayrıca yaşlanma da demans riskini artırır ve yaşlandıkça demans görülme olasılığı artar.

Genetik faktörler, belirli demans türlerini veya belirli demans riskini artırabilse de, demansın gelişimi çevresel faktörler, yaşam tarzı seçimleri ve diğer sağlık koşulları gibi birçok etmenin birleşimi sonucu meydana gelir.