Süd vəzi xəstəlikləri

Süd vəzi xəstəlikləri və cərrahiyyəsi 

Süd Vəzi Xəstəlikləri və Cərrahiyyəsi Nədir?

Liv Bona Dea Hospital süd vəzi xərçəngində erkən diaqnozun həyati əhəmiyyətinə əsaslanaraq, mamoqrafiya, ultrasəs və MRT prosedurlarını ehtiva edən güclü diaqnostik texnologiyadan istifadə edir. Liv Bona Dea Hospital Süd Vəzi Cərrahiyyəsi Klinikasında xərçəng və digər süd vəzi xəstəliklərinin diaqnostikası və müalicəsinə multidissiplinar perspektivdən yanaşılır.

Süd Vəzi Cərrahiyyəsi ilə əlaqəli digər bölmələr

Liv Bona Dea Hospital Süd Vəzi Cərrahiyyəsi Klinikasında süd vəzi xəstəliklərinin müalicəsində süd vəzi cərrahiyyəsi, tibbi onkologiya, radiasiya onkologiyası və psixologiya kimi müxtəlif bölmələrin mütəxəssisləri ən son texnoloji müalicə üsullarından istifadə edərək müalicəyə birlikdə qərar verirlər. Bundan əlavə, xəstə üçün ən uyğun müalicə protokolu müasir yanaşmalar nəzərə alınaraq şiş konsiliumu tərəfindən təyin olunur.

Süd Vəzi Xərçəngi Necə Müalicə Olunur?

Xəstənin genetik xüsusiyyətləri, şişin xüsusiyyətləri, yaşı və cinsi kimi bütün xüsusiyyətləri müalicə üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Liv Bona Dea Hospital Süd Vəzi Cərrahiyyəsi Klinikasında bütün bu xüsusiyyətlər nəzərə alınaraq xəstələr müxtəlif sahələrdən olan həkimlər tərəfindən qiymətləndirilir və fərdi müalicə protokolu tətbiq edilir. Klinikada ailə müayinəsi xərçəng riski olan ailə üzvlərini müəyyənləşdirir.

Liv Bona Dea Hospital Süd Vəzi Cərrahiyyəsi Klinikasında qabaqcıl Süd Vəzi Cərrahiyyəsi prosedurları ilə yanaşı, radiologiya bölməsi ilə əməkdaşlıq edilərək tru-cut biopsiya, vakuum biopsiya, ultrasəs və ya mamoqrafiya müşaiəti ilə kütlənin işarələnməsi və çıxarılması kimi üsullar xəstənin klinik vəziyyətinin zərurətinə uyğun olaraq tətbiq edilir.

➔    Önə Çıxan Xidmətlər 

İrsi Xərçəng Gen Paneli Testi

Ailədən keçən xərçənglərdə diaqnoz və müalicə mərhələsində xərçəngə səbəb olan genin aşkarlanması müalicə və təqibdə yol göstərir və seçilmiş müalicə ilə birlikdə xəstənin ömrünü uzatmaqda təsirli olur. Genomik testin etibarlı laboratoriyada edilməsi və nəticənin düzgün şərh olunması qədər, testin sərfəli qiymətə edilməsi də vacibdir. Liv Bona Dea Hospitalda təklif olunan İrsi Xərçəng Paneli Testi (84 gen paneli) xidməti ABŞ-da bu mövzuda ən etibarlı CLIA və CAP standartlarını tətbiq edən laboratoriyalardan biri ilə birlikdə həyata keçirilir. ABŞ-da bir çox nüfuzlu tibb mərkəzləri, universitetlər və xəstəxanalar əlaqədar testlə irəliləyərək xəstələrinə xidmət göstərirlər. Lazım olduqda həkimlərimiz testin ətraflı şərhi üçün ABŞ-dakı genetik konsultant həkimlə görüşüb məsləhət ala bilərlər. Məlumat təhlükəsizliyi ilə yanaşı, ən böyük gen kitabxanalarından birinə sahib olan laboratoriyada, araşdırmalar nəticəsində gen ilə əlaqədar yeni məlumat əldə edildikdə xəstə ilə paylaşılır.

Liv Bona Dea Hospitalda xəstədən alınan qan və ya tüpürcək nümunəsi ABŞ-a göndərildikdən sonra nəticələr 3 həftə ərzində əldə edilir.

Genetik test nə vaxt edilməlidir? 

1.    Xəstədə və ya onun yaxınlarında 50 yaşa qədər süd vəzi, kolorektal və ya uşaqlıq yolu xərçəngi olduqda
2.    Eyni adamda birdən çox orqanda xərçəng olması halında
3.    Yumurtalıq, mədəaltı vəzi, metastatik prostat xərçəngi, tiroid xərçəngi, üçlü mənfi süd vəzi xərçəngi və ya kişi süd vəzi xərçəngi olanlarda
4.    Hər iki eyni orqanda, məsələn, iki süd vəzi və iki böyrək xərçəngi olanlarda
5.    10-dan çox mədə-bağırsaq (qastrointestinal) polipləri olduqda

Nə üçün genetik test edilməlidir?

1.    Gen varlığı aşkarlandığı halda spesifik orqan skrininqlərinin erkən başlaması və bunun nəticəsi kimi xərçəngin erkən müəyyən edilməsi üçün. Erkən aşkarlanan xərçənglər tamamilə müalicə oluna bilər.
2.    Xərçəng geni aşkarlananlarda dərmanlarla xərçəngdən qorunma ehtimalı olduğu üçün
3.    Xərçəng geni aşkarlananlarda effektiv kimyaterapiyanın dəyişdirmə ehtimalı olduğu üçün 
4.    Xərçəng geni aşkarlananlarda əməliyyatla xərçəng riskini azaltmaq və bununla da ölüm riskini azaltmaq üçün.
5.    Xərçəng geni aşkarlandıqda araşdırma mərhələsində olan dərman tədqiqatlarında iştirak etmə ehtimalı olduğu üçün. Genetik 

Meyilliliyi Olan Şəxslər Üçün Ömür Boyu Xərçəng Riski.

Süd vəzi Xərçənginin Müalicəsi

Son illərdə süd vəzi xərçəngi əleyhinə həyatı xilas edən müalicə irəliləyişlərində yüksəliş ümid və həyəcan bəxş edir. Bu gün bir və ya iki müalicə variantı əvəzinə süd vəzi xərçənginin hər növü ilə mübarizə apara biləcək bir çox müalicə variantı mövcuddur. Cərrahiyyə, sonra bəlkə radioterapiya (şüa terapiyası), hormonal terapiya və/və yaxud kimyaterapiya kimi müalicə variantları var.

Müalicənin planlaşdırılması necə həyata keçirilir?

Süd vəzi xərçəngi diaqnozundan sonra həkiminiz patoloji hesabatınızın nəticələrinə uyğun olaraq sizinlə birlikdə mövcud vəziyyətinizə uyğun müalicə planı hazırlayacaq. Müalicə planınız xərçəng hüceyrələrini müxtəlif yollarla hədəf almağa və gələcəkdə süd vəzi xərçənginin təkrarlanma riskini azaltmağa yönəlmiş bir və ya bir neçə xüsusi müalicə üsulundan ibarət olacaq. Həkiminizlə birlikdə ümumi tibbi vəziyyətinizi və şəxsi qərar vermə tərzinizi nəzərə alaraq, unikal vəziyyətinizlə bağlı müalicə qərarları verəcəksiniz. Qərarlarınızı vaxtaşırı yenidən nəzərdən keçirməyinizə ehtiyac duyula bilər. Sizinlə məşğul olan tibbi komanda bu məsələdə sizə kömək edəcək.

Niyə süd vəzi xərçənginin bu qədər müxtəlif növ müalicəsi var?
Süd vəzi xərçənginin uğurlu müalicəsi xərçəngdən xilas olmaq və ya xərçəngi uzun müddət nəzarət altında saxlamaq deməkdir. Bununla belə, süd vəzi xərçəngi müxtəlif növ xərçəng hüceyrələrindən əmələ gəldiyi üçün bu hüceyrələrdən xilas olmaq üçün də fərqli müalicə növləri tələb oluna bilər.

Müalicə planınıza aşağıdakı müalicə növlərinin kombinasiyası daxil ola bilər:

•    Cərrahiyyə
•    Radioterapiya (şüa terapiya)
•    Kimyaterapiya
•    Hormonal müalicə (anti-estrogen müalicə)
•    Hədəf yönümlü müalicələr (bioloji müalicələr)

Süd vəzi xərçənginin müalicəsi üçün fərdi müalicənizi təşkil etmək diqqətli planlaşdırma tələb edir. İdeal müalicə planı hüceyrə daxilində xərçəngin inkişafına, böyüməsinə və bədənin digər hissələrinə yayılmasına səbəb ola bilən bütün elementlərə qarşı yaradılır.

Niyə hər xərçəng bir-birindən fərqli olur?

Hüceyrələr insandan, heyvandan və bitkidən asılı olmayaraq hər bir canlının struktur elementidir. Hüceyrəyə nə edəcəyi ilə bağlı təlimat hüceyrə mərkəzində yerləşən genlər tərəfindən verilir. Bu genlər DNT-dən təşkil olunub. DNT zaman keçdikcə dəyişə və ya zədələnə bilər. DNT-dəki dəyişikliklərin bəziləri zərərsizdir, bəziləri isə xəstəliyə səbəb ola bilər. Xərçəng hüceyrələri DNT-dəki dəyişikliklər hüceyrələrə daha sürətli çoxalmalarını və lazım olduğundan fərqli davranmalarını söylədikdə meydana gəlməyə başlayır. Bu xərçəng hüceyrələri çoxalaraq şiş əmələ gətirməyə başladıqdan sonra, dəyişməyə və bir-birindən çox fərqli olmağa başlayırlar.

Xərçəng böyüdükcə eyni xərçəng daxilində yeni və müxtəlif növ süd vəzi xərçəngi hüceyrələri əmələ gəlir. Bu fərqli hüceyrələrin qarışığı zaman keçdikcə daha da mürəkkəbləşməyə başlayır. Hər xərçəng hüceyrəsi eyni orijinal "ana" hüceyrə ilə əlaqəli olsa da, xərçəngə səbəb olan bütün hüceyrələr eyni deyil. Xərçəngin müxtəlif növ hüceyrələrdən ibarət olması faktına “şiş heterogenliyi (fərqliliyi)” deyilir.

Vaxt keçdikcə süd vəzi xərçəngi şişinin ölçüsünün bir santimetrə çatması, bu kütlənin milyonlarla bir-birindən çox fərqli hüceyrədən ibarət olacağı anlamına gəlir. Hər xərçəngin hüceyrələrindəki DNT-dən qaynaqlanan öz genetik kimliyi (barmaq izi) var. Yəni, eyni yaşda, boyda, çəkidə və irqdə oxşar tibbi tarixçəyə malik olan süd vəzi xərçəngi olan iki insanda demək olar ki, həmişə iki fərqli xərçəng olur. Xərçənglərin yeganə ümumi nöqtəsi onların süd vəzi toxuması hüceyrəsindən başlamasıdır.

Fərqli xərçəng hüceyrələrinin müalicəsi fərqli olur? 

Xərçəng hüceyrələrinin müxtəlifliyi (şiş heterogenliyi) patoloji raportunuzun, qan və digər analiz nəticələrinizin niyə bu qədər mürəkkəb olmasının və süd vəzi xərçəngi üçün niyə bu qədər fərqli müalicənin olmasının səbəbidir. Xərçəng hüceyrələri bir-birindən çox fərqli ola bildiyi üçün bir hüceyrəni öldürə bilən müalicə digəri üçün təsirli olmaya bilər

Ən yaxşı ümumi müalicə hər bir sahədən maksimum istifadə etməyi tələb edir. Cərrahiyyə, radioterapiya, kimyaterapiya, hormonal terapiya və hədəf yönümlü bioloji müalicələrin hamısı öz-özündə fərqli işləyir və birlikdə tətbiq edildikdə daha təsirli ola bilərlər.

Xərçəngin müalicəsi üçün yüzdən çox dərman təsdiqlənib və daha çoxu inkişaf mərhələsindədir. Bəzi müalicələr xərçəng hüceyrələrində xüsusi olaraq yalnız bir gen və ya zülalı hədəf almaq üçün nəzərdə tutulmuş spesifik müalicələrdir. Bu hədəf yönümlü müalicə çox yaxşı işləsə də, xərçəngə qarşı ümumi mübarizənin yalnız bir hissəsidir. Xərçəng hüceyrələrindəki digər hədəflərlə mübarizə aparmaq üçün başqa müalicələr lazımdır. Hər bir müalicə xərçəngdən tamamilə xilas olmaq üçün öz üzərinə düşəni edir. Bu, bəzi müalicələrin digər müalicələrlə birlikdə və ya digər müalicələrdən əvvəl və ya sonra verildikdə niyə ən yaxşı nəticə verdiyinə də cavabdır.

Xərçəng hüceyrələrindəki fərqliliklər süd vəzi xərçəngi olan iki insanın niyə tamamilə fərqli müalicə ala bilməsinin səbəbidir. Müayinə və ya müalicədən əvvəl gözləmə otağında digər xəstələrlə qarşılaşa bilərsiniz. Bu zaman xəstələrin öz diaqnoz və müalicə tarixçələrini paylaşması geniş yayılmış haldır. Nəzərə alın ki, hər bir xərçəng fərqli quruluşa və fərqli müalicə planına malik ola bilər. Başqa bir insanla danışarkən onun vəziyyətinin sizinkinə nə qədər oxşar və ya fərqli olduğunu bilmək çətindir. Ona görə də başqasına edilən müalicəyə əsaslanaraq öz müalicənizi şərh etmək düzgün olmazdı. Digər xəstəyə faydalı olan müalicə ilə sizə faydalı olan müalicə fərqli ola bilər.

Şiş rezistentliyi (müqaviməti) nədir? 

Zaman keçdikcə şişin müalicəyə qarşı müqavimət göstərməsi mümkündür. Bu, xərçəng hüceyrələrinin müalicəyə qarşı yaşamaq üçün həll yolunu tapdığı zamandır. Bu hal müxtəlif müalicələrin necə öldürəcəyini bildikləri hüceyrələri öldürdüyü, lakin bunu hər xərçəng hüceyrəsinə qarşı edə bilmədiyi vaxt ortaya çıxır. Əvvəlki müalicələrin ölümcül təsirindən qaçan hüceyrələrə xərçəngə davamlı hüceyrələr deyilir. Bunlar əvvəlki müalicədən sağ qalır və böyüməyə davam edir. Bu vəziyyət həm də xəstəliyin təkrarlanmasının (residivinin) necə baş verə bildiyini də göstərir.

Bu davamlı hüceyrələrdən xilas olmaq üçün əvvəl aldığınız müalicələrdən fərqli işləyən yeni müalicə formalarına ehtiyacınız var. Bəzən ikinci müalicə kursu artıq bütün xərçəng hüceyrələrini məhv edə bilər. Lakin bu hallarda əlavə müalicə kursları tələb olunur.

Süd vəzi xərçənginin müalicəsində hansı növ cərrahi üsullar mövcuddur?
Cərrahiyyə çox vaxt süd vəzi xərçənginə qarşı ilk hücum xəttidir. Əməliyyatla bağlı qərarlar bir çox amillərdən asılıdır. Həkiminizlə birlikdə, xərçəngin mərhələsi, xərçəngin bioloji xüsusiyyəti və uzun müddətli rahatlığınız baxımından nəyin məqbul olduğuna əsaslanaraq sizin üçün ən uyğun əməliyyat növünü təyin edəcəksiniz.

Əməliyyat seçimləri aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər:

Lumpektomiya:
Süd vəzini qoruyan əməliyyat kimi də bilinir. Şiş və yalnız onun ətrafındakı bəzi sağlam toxumalar çıxarılır.

Mastektomiya:
Bütün süd vəzi toxumalarının çıxarılmasıdır. Süd vəzi toxuması üzərindəki dəri və süd vəzi giləsi birlikdə çıxarıla bildiyi kimi bəzi hallarda dəri və süd vəzi giləsi çıxarılmadan qorunub saxlana bilir. Dərinin və süd vəzi giləsinin qorunduğu hallarda süd vəzi toxumasının yerinə mütləq şəkildə implant qoyulmalıdır.

Limfa vəzilərinin çıxarılması:
Buna qoltuqaltı limfa düyünlərinin çıxarılması da deyilir. Biyopsiya nəticəsində süd vəzi xərçənginin qoltuqaltı limfa düyünlərinə yayıldığı aşkar edilərsə, lumpektomiya və mastektomiya zamanı limfa vəziləri də çıxarıla bilər. Bəzi insanlara daha az müdaxilə tələb edən "növbətçi limfa düyününün çıxarılması" proseduru tətbiq olunur.

Süd vəzinin rekonstruksiyası:
Mastektomiya və bəzən lumpektomiyadan sonra süd vəzinin yenidən bərpa olunmasıdır. Rekonstruksiya xərçəngin çıxarıldığı əməliyyat zamanı da edilə bilər, aylar və illər sonra da edilə bilər. Bəzi xəstələr rekonstruksiya əvəzinə protez büstqalterə üstünlük verə bilərlər.

Qoruyucu (profilaktik) mastektomiya:
Süd vəzi xərçəngi riski yüksək olan insanlarda riski azaltmaq üçün profilaktik məqsədlə süd vəzi toxumasının çıxarılmasıdır.

Yumurtalıqların profilaktik olaraq çıxarılması:
Bədəndə estrogen miqdarını azaltmaq üçün tətbiq edilən konservativ cərrahiyyədir. Profilaktik məqsədlə yumurtalıqlar cərrahi yolla çıxarılır. Bu, estrogenin süd xərçənginin inkişafını stimullaşdırmasını çətinləşdirmək məqsədi daşıyır.

Əməliyyata qərar verilərkən hansı hazırlıq işləri görülməlidir?
Anamnez: Həkiminizlə əməliyyat planlaşdırarkən tibbi tarixçəniz sorğulanacaq. Əməliyyat zamanı təhlükəsiz olması üçün anamnezinizin bilinməsi vacibdir. Heç bir məlumatı gizlətməməlisiniz, hətta bunun əhəmiyyətsiz olduğunu düşünsəniz və ya söyləməkdən utansanız belə. Hər şeyi deyin. Hansı növ əməliyyat keçirəcəyinizdən asılı olmayaraq, həkiminizə aşağıdakı mövzularda məlumat verməlisiniz:

•    Keçmişdə hər hansı prosedura və ya dərmana (allergiya daxil olmaqla) reaksiya tarixçəsi
•    Hal-hazırda istifadə etdiyiniz və ya bu yaxınlarda dayandırdığınız hər hansı reseptlə satılan və ya reseptsiz satılan dərman.
•    İstifadə etdiyiniz hər hansı vitamin və ya bitki əlavəsi

Həkiminiz sizə əməliyyatdan ən az bir həftə əvvəl aspirin və oxşar dərmanların (ibuprofen, diklofenak və s.) qəbulunu dayandırmağı söyləyəcək. Qəbul etdiyiniz bəzi dərmanlar bədəninizin əməliyyatla əlaqədar stresə tab gətirmə və sonra sağalma qabiliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. 

Əməliyyatdan əvvəl müayinələr: Bədəninizin planlaşdırılan əməliyyata və anesteziyaya tab gətirə biləcəyindən əmin olmaq üçün əməliyyatdan bir neçə gün əvvəl müayinələrin edilməsi lazımdır. Onların hamısının edilməsi hər xəstədə lazım olmasa da, ən çox edilən testlər bunlardır:

•    Düz ağciyər rentgeni və EKQ (ağciyər və ürəyinizdə problem olmadığını göstərir)
•    Qan analizləri (qan hüceyrələri, qaraciyər və böyrək funksiyası, qanaxma və infeksiya riskiniz qiymətləndirilir)
•    Sidik analizi (böyrək funksiyasını və infeksiyanın mövcudluğunu qiymətləndirir)
•    Digər analizlər (infeksion xəstəliyin mövcudluğunu aşkarlamaq üçün edilən analizlər, zəruri hallarda radioloji müayinələr)
•    Konsultasiyalar (şəkərli diabet, yüksək qan təzyiqi, ürək xəstəliyi və ya cərrahiyə əməliyyatına təsir edə biləcək digər hallar olduqda əlaqədar klinikalardan konsultasiya alınır)

Əməliyyat və menstruasiya: Əməliyyat tarixi ilə menstruasiya dövrünün üst-üstə düşməsinin əməliyyatın müvəffəqiyyətinə təsir edib-etməyəcəyi hələ sual altındadır. Süd Vəzi Cərrahiyyəsi baxımından ciddi bir narahatlıq olmasa da, bu məsələni həkiminizlə müzakirə edə bilərsiniz.

Əməliyyatdan əvvəl aclıq: Əməliyyatdan bir gün əvvəl gecə yarısından sonra heç nə yemək və içmək olmaz. Bu tədbir anesteziya zamanı tox mədədəki qidanın qusma ilə ağciyərlərinizə qaçmasının qarşısını alacaq. Qusmanın ağciyərlərə daxil olması nadirdir, lakin ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Buna görə də gecə yarısından sonra heç nə yemək və içməmək vacibdir. Əgər siz davamlı olaraq hər hansı xroniki xəstəlik səbəbilə dərman qəbul edirsinizsə, həkiminiz və ya anestezioloqunuz (narkoz həkimi) əməliyyatdan əvvəl dərmanlarınızı nə vaxt və necə qəbul edəcəyinizi sizə xəbər verəcəkdir (məsələn, səhər yuxudan duranda dərmanlarınızı çox az su ilə udmaq). Bu vəziyyəti həkiminizə xatırladaraq soruşa bilərsiniz.

Əməliyyat üçün xəstəxanaya gələndə nələr edilir? 

Müşaiətçi: Əməliyyat günü yanınızda müşaiətçi olsa, yaxşı olardı. Müşaiətçiniz həm xəstəxanaya yatış zamanı, həm də əməliyyatdan sonrakı dövrdə sizə kömək edə biləcək, həkiminiz və səhiyyə işçiləri ilə əlaqə saxlaya biləcək. Evə buraxıldığınız zaman müşaiətçiniz evə qayıtmağınıza kömək edə biləcək. Gündəlik cərrahiyyə və ya ambulator prosedurlar üçün də müşaiətçinin olması prosedurdan sonra evə qayıtmağınıza kömək edəcəkdir. Çox güclü və azad bir insan olsanız belə, hansı növ cərrahiyyə və ya prosedurun həyata keçirilməsindən asılı olmayaraq, yanınızda olacaq birini tapın. Hətta xəstəxanaya müraciət prosesi belə çox sıxıcı ola bilər. Eyni gündə evə qayıtmaq çətin ola bilər. Əməliyyat və ya prosedur zamanı verilən dərmanlar bədəninizdən tamamilə təmizlənmədiyi üçün təkbaşına gəzməyinizi çətinləşdirmiş olacaq.

Məlumatlandırılmış razılıq: Əməliyyatdan əvvəl xəstəxanaya yatırıldıqda və ya ambulator prosedur üçün müraciət etdikdə, icra ediləcək əməliyyat/prosedur üçün sizə razılıq forması imzaladılacaq. Bu o deməkdir ki, siz həyata keçiriləcək əməliyyatı/proseduru qəbul edirsiniz, nə ediləcəyini tam başa düşürsünüz və əməliyyatın/prosedurun risklərini qəbul edirsiniz. Sizi halsız hiss etdirə biləcək hər hansı anesteziya və ya əməliyyatdan kifayət qədər uzun müddət əvvəl razılıq formasını soruşun ki, onu oxumaq və başa düşmək üçün yetərli vaxtınız olsun. Məlumatlandırılmış razılıq forması aşağıdakıları təsdiqləmək üçün hazırlanmışdır:

•    Həkiminiz sizə nə etməyi planlaşdırdığını tam şəkildə söyləyib.
•    Alternativ müalicə variantlarından xəbərdarsınız
•    Əməliyyat planını və əlaqədar riskləri başa düşürsünüz

Həkiminizə çox hörmət etsəniz belə formanı diqqətlə oxuyun. İmzaladığınız razılıq formasının həkiminizlə əvvəl müzakirə etdiyiniz və qərar verdiyiniz prosedur üçün olduğuna əmin olun.

Anesteziya (narkoz): Əməliyyatdan əvvəl, ehtimal ki, anestezioloqunuzla tibbi tarixçənizi, mümkün allergiyanızı və əməliyyat zamanı alacağınız anesteziyanı müzakirə edəcəksiniz. Bəzi süd vəzi əməliyyatları, məsələn, lumpektomiya və ya biopsiya qısa vaxt apardığı üçün sakitləşdiricilərlə məhdudlaşdırılmış keyitmə və ya maska ilə dərin olmayan anesteziya metodlarına üstünlük verilə bilər. Mastektomiya, qoltuqaltı limfalarının çıxarılması və süd vəzinin rekonstruksiyası kimi uzun prosedurlar dərin ümumi anesteziya tələb edir.

Xəstəxanaya yatışınız verildikdən sonra tibb bacısı tərəfində əməliyyat olunmayan tərəfinizdəki qolunuzdan damar yolu açılacaq. Paltarlarınız çıxarılacaq, sizə xüsusi birdəfəlik cərrahi paltar və ayaqlarınıza varikoz corabları geyindiriləcək. Vaxtı gəldikdə çarpayınızla (nadir hallarda xüsusi xərəkdə) birlikdə əməliyyat otağına endiriləcəksiniz. Əməliyyat otağının qapısına çatdığınız zaman şəxsiyyət məlumatlarınızın təsdiqindən sonra qolunuzdakı damar yolundan sakitləşdirici veriləcək. Sakitləşdirici qəbul etdikdən sonra özünüzü daha rahat hiss edəcəksiniz. Həkiminiz və əməliyyat otağının digər işçiləri ilə ünsiyyətə davam etsəniz belə, sonradan onları xatırlamaya bilərsiniz.

Əməliyyat masasına qoyulduqdan sonra gördükləriniz sizə çox maraqlı və fərqli görünə bilər, xüsusən də əvvəllər əməliyyat keçirməmisinizsə. Daha əvvəl görmədiyiniz insanları görəcək, əməliyyat və avadanlıq hazırlıqları ilə bağlı bəzi səs-küylər və söhbətlər eşidəcəksiniz. Cərrahınız və əməliyyat otağının digər işçiləri siz yatmazdan əvvəl sizi qarşılayacaq və sizdə son dəqiqə əminliyi yaradacaqlar. Üşüsəniz, üstünüzün örtülməsini istəməkdən çəkinməyin. Ətrafınızda gördüyünüz cihazların əksəriyyəti əməliyyat zamanı cərrahiyyə qrupunun sizi daha diqqətlə təqib edə bilməsi üçündür.Təqib etmək üçün qolunuza təzyiq aparatının manjeti taxılır, elektrokardioqram ürək döyüntünüzü izləyir, barmaq sıxacı qan oksigen səviyyənizi ölçür.

Əgər ümumi anesteziya almağınız planlaşdırılıbsa; maska ilə oksigen qoxuladılaraq qolunuzdakı damardan sizi yavaş-yavaş yuxuya aparacaq dərman verilir. Bu damar yolu vasitəsilə əməliyyat zamanı digər dərmanlar və mayelər də veriləcək. Tək damar yolunun kifayət etmədiyi və ya bloklandığı hallarda ikinci damar yolu açıla bilər. İlk yuxu vəziyyətindən sonra ağciyərlərinizi havalandırmaq üçün boğazınıza tənəffüs borusu taxılacaq və buradan veriləcək qazların köməyi ilə anesteziyanın verilməsi davam etdiriləcək. Əməliyyat zamanı bütün həyati funksiyalarınız (ürək döyüntüsü, qan təzyiqi, oksigen sıxlığı və s.) yaxından izləniləcək və sistemlərinizin normal işləməsi davamlı olaraq qiymətləndiriləcəkdir. Uzunmüddətli (bir neçə saatdan çox) əməliyyatlarda laxtalanma riskinin qarşısını almaq üçün nasoslu aktiv varikoz corabları geyindirilir. Cərrahiyyə bölgəsindəki tüklər, əgər varsa, təraş edilir. Əməliyyata başlamazdan bir qədər əvvəl əməliyyat sahəsi antiseptik məhlullarla təmizlənir və əməliyyat zonasından kənar yerlər steril örtüklərlə örtülür.

Əməliyyat başa çatdıqdan sonra nə edilir?
Ayılma otağı: Əgər ümumi anesteziya altında əməliyyat olunmusunuzsa, oyandıqdan sonra əməliyyat keçirmiş digər xəstələrin də olduğu ayılma otağına aparılacaqsınız. Ayılma otağındakı personal həyati göstəricilərinizi (qan təzyiqi, nəbz, oksigen nisbəti) yoxlayacaq və siz tam ayılıb stabil olana qədər gözləyəcəklər. Ağrınız varsa, tam deməyin vaxtıdır. Ayılma otağının personalı həkiminizin təyin etdiyi ağrıkəsiciləri tətbiq edəcəklər. Əməliyyatdan sonra üşüyə bilərsiniz. Bu anesteziyadan sonrakı normal ayılma prosesidir. Əlavə yorğan istəyə bilərsiniz.

Xəstəxanada qalma: Qoltuqaltı limfaların çıxarılmadığı əməliyyatlar (lumpektomiya, süd vəzidən kütlənin çıxarılması, biopsiya) adətən gündəlik olaraq həyata keçirildiyi üçün eyni gündə evə göndərilə bilərsiniz. Mastektomiya və qoltuqaltı limfa düyünləri ilə birlikdə lumpektomiya daha böyük əməliyyatlar olduğu üçün xəstəxanada qalmağı tələb edir.

Əməliyyatdan sonra yerimək: Əməliyyatdan sonra ayağa qalxıb yerimək sağalmanı sürətləndirəcək və əməliyyat nəticəsində yarana biləcək arzuolunmaz əks təsirlərin qarşısını alacaq. Buna görə də, həkiminizin göstərişlərinə uyğun olaraq, otağınıza aparıldıqdan bir neçə saat sonra tibb bacınız sizi qaldırıb gəzdirəcək. Sərtliyin qarşısını almaq üçün növbəti səhər qol üçün idman hərəkətləriniz başlayacaq. Lumpektomiyadan bir neçə gün sonra və mastektomiyadan bir həftə sonra normal fəaliyyətinizə qayıda biləcəksiniz.

Əməliyyatdan sonra ağızdan qida qəbulu: Etdiyiniz əməliyyatın müddəti və yerindən asılı olaraq ağızdan maye və yumşaq qida qəbulu adətən süd vəzi əməliyyatından 2-4 saat sonra başlayır. Əgər problem yaşanılmazsa, növbəti dəfə adi yeməyə keçilir.

Əməliyyatdan sonra patologiyanın nəticəsi nə vaxt çıxır? 

Patoloji raportunuz adətən keçirdiyiniz əməliyyatın böyüklüyü və bəzən edilə biləcək əlavə boyamaları nəzərə alaraq 3-7 gün ərzində hazır olacaq. Bu gözləmə müddəti sizin üçün çox stresli ola bilər. Raportunuz gələndə həkiminiz sizə zəng edəcək və məlumatlandıracaq. Bir həftədən çox gözləmə müddətində həkiminizə zəng edib patoloji raportunuzun nəticəsini öyrənə bilərsiniz. Əlavə boyanma və müayinələr tələb edən patoloji araşdırmaların raportları müxtəlif vaxtlarda, hissə-hissə hazır ola bilər.

Patoloji raportunuz gəldikdən sonra həkiminizlə bundan sonra nə edəcəyiniz və ya hansı müalicələri almağınız barədə danışa bilərsiniz. Bundan əlavə, həkiminiz əməliyyatdan sonrakı patoloji raportunuzla birlikdə Şiş Konsiliumunda digər şöbə həkimləri ilə vəziyyətinizi müzakirə edəcək və konsiliumun tövsiyəsini sizə çatdıracaq.

Süd vəzi əməliyyatının riskləri varmı?

Süd vəzi xərçəngi cərrahiyyəsində istifadə edilən üsullar son illərdə kəskin şəkildə dəyişdi. Ancaq sadə dəri biopsiyasından tutmuş açıq ürək əməliyyatına qədər istənilən əməliyyat növü müəyyən risklər daşıyır. Aşağıda Süd Vəzi Cərrahiyyəsi zamanı qarşılaşıla bilinən bəzi risklər və ağırlaşmalar verilmişdir:

Yara iltihabı (infeksiya): Əməliyyatdan sonra baş verə bilər və adətən antibiotiklərlə müalicə olunur. Nadir hallarda drenaj/boşaltma tələb oluna bilər.

Yara yeri problemləri: Tez-tez olmur. Yarada qanın toplanması hematoma, mayenin toplanması isə seroma adlanır. Hər ikisi bəzən öz-özünə sağalsa da, adətən cərrahi drenajla/boşaltma ilə müalicə olunurlar.

Həddindən artıq qanaxma: əməliyyat zamanı və ya əməliyyatdan sonra baş verə bilər. Bu nadirdir. İkitərəfli mastektomiya və ya rekonstruksiya kimi daha böyük əməliyyatlar planlaşdırılırsa, qan ehtiyatı saxlamaq faydalıdır.

Tənəffüs və ürək problemləri: Ümumi anesteziya tətbiq olunduğu hallarda rast gəlinə bilər. Bu anesteziyaya reaksiya şəklində olur. Nadir hallarda ciddi nəticələrə səbəb olur.

Limfedema: Qoldakı limfa mayesinin boşaldılmasında problemlər səbəbiylə qolda şişkinlik. Bütün qoltuqaltı limfa düyünlərinin çıxarılması və radioterapiya bu riski artırır.

Süd vəzi xərçəngi əməliyyatı ilə bağlı şayiələr varmı?

Həqiqətən də süd vəzixərçəngi əməliyyatı ilə bağlı çoxlu əsassız şayiələr var. Bu söz-söhbətlər olmadan belə bu xəstəliyin öhdəsindən gəlmək çətin olsa da, bu cür əsassız şayiələrin mövcud olan ən yaxşı müalicə variantına mane olmasının qarşısını almaq vacibdir. Aşağıda bu əsassız şayiələrdən bəziləri verilib:

Əməliyyat xərçəngin açılmasına və yayılmasına səbəb olur: Səhv. Əməliyyat edildikdə nəticə xərçəng olur. Sonrakı müayinələrdə bədənin başqa nahiyələrində də xərçəng aşkar edilərsə, xəstə dərhal əməliyyat zamanı xərçəng hüceyrələrinin ətrafa səpələndiyini və bədənin digər hissələrinə yayıldığını düşünür. Ancaq bu yayılmanın səbəbi aşağıdakı hallardan biri ola bilər:

•    Əməliyyatdan əvvəl xərçəng artıq bədənin digər hissələrinə yayılıb.
•    Yeni xərçəng yaranıb.
•    Əməliyyatdan sonra xərçəng hüceyrələri qalıb.
•    Cərrah şişi çıxararkən xərçəng hüceyrələri açıq damara daxil ola bilər.

Radioterapiya, kimyaterapiya, hormonal müalicə və ya hədəf yönümlü müalicələr kimi əlavə müalicələr əməliyyatdan sonra geridə qalan hər hansı xərçəng hüceyrələrini məhv etməyə kömək edə bilər.

Mastektomiya, lumpektomiya ilə birlikdə radioterapiyadan (şüa terapiyası) daha təhlükəsizdir: Mütləq doğru deyil. Bir süd vəzində 4 sm-dən kiçik şiş əməliyyatda sağlam kənarları ilə birlikdə bütöv şəkildə çıxarıldığı zaman lumpektomiya + radioterapiyanın mastektomiya qədər effektiv olduğu müəyyən edilmişdir.

Ailənizdə süd vəzi xərçəngi ilə bağlı güclü anamneziniz varsa, lumpektomiya + radioterapiya sizin üçün uyğun deyil: Yanlışdır. Ailənizdə süd vəzi xərçənginin olması avtomatik olaraq xərçənginizi digər xəstələrə nisbətən daha təhlükəli etmir. Bu, süd vəzi qoruyucu əməliyyatın sizin üçün bir seçim olmayacağı mənasına gəlmir. Həkiminizlə birlikdə xərçəngin mərhələsi, onun bioloji xüsusiyyətləri və sizin şişin təkrarlanmasına və ya süd vəzində yeni bir şişin yaranmasına nə dərəcədə həssas olduğunuz kimi faktorlara əsaslanaraq, hansı növ əməliyyatın sizin üçün daha uyğun olduğuna qərar verəcəksiniz. 

Əgər qoltuqaltı limfa düyünləriniz çıxarılarsa, qolunuz bütün ömrü boyu şişəcək: Səhvdir. Limfa düyünlərinin cərrahiyyə əməliyyatı limfedema adlanan davamlı narahatlıq, keyimə və şişkinlik kimi arzuolunmaz əks təsirlərə səbəb ola bilər. Bu, yalnız 5-10% hallarda baş verir. Əgər qol altındakı bütün limfa düyünləri çıxarılarsa və əməliyyat yerinə radioterapiya (şüa terapiyası) əlavə edilərsə və kimyaterapiya da aparılarsa limfedema riski 25%-ə çata bilər. Təsirə məruz qalan qolun müvafiq istifadəsi və müalicəsi ilə birlikdə fizioterapiya limfedemanı müalicə etməyə və onun şiddətini azaltmağa kömək edə bilər.

Əməliyyat qorxusu ilə necə mübarizə aparmaq olar?

Xüsusilə əvvəllər əməliyyat keçirməmisinizsə və ya xəstəxanada çox vaxt keçirməmisinizsə, əməliyyatla bağlı narahat olmağınız tamamilə normaldır. Qorxularınızı və vəziyyətinizi bilən həkiminiz, tibb bacınızla və ya həkiminizin tövsiyə etdiyi məsləhətçi ilə danışın.

Bir çox insan nəyi anlamadığı və ya nəyi bilmədiyi ilə bağlı narahatlıq keçirir. Həkiminizdən qorxularınız barədə nə qədər çox soruşsanız, bir o qədər o da sizi rahatlaşdırmaq üçün lazımi izahatları verə bilər. Xəstənin xüsusilə nədən qorxduğunu bilmək həkimə həll yollarını tapmağa kömək edə bilər. Misal üçün; Qolunuzda iynə ilə damar yolu açılmasından qorxduğunuzu söyləsəniz, həkiminiz sizi rahatlaşdırmaq üçün sizə sakitləşdirici dərman verə bilər, yerli anesteziya ilə qolunuzu keyidə bilər və ya dəstək üçün yanınızda bir tibb bacısı ola bilər. Sizi nəyin qorxutduğunu desəniz, adətən sizə kömək edə biləcək formula tapıla bilər. Qısa müddətli əməliyyatlarda hətta xəstəyə əməliyyatın çox qısa müddətdə bitəcəyini söyləmək belə xəstəyə rahatlıq verə bilər. Xəstə üçün maraqlıdırsa, hipnoz, masaj və yoqa kimi tamamlayıcı üsullardan faydalana bilər.

Mastektomiya və ya lumpektomiyaya qərar verərkən nələrə diqqət edilməlidir?

Normal şəraitdə süd vəzi xərçəngi olan insanlar süd vəzinin tam çıxarılması (mastektomiya) və ya süd vəzisini qoruyan əməliyyat (lumpektomiya) + radioterapiya (şüa terapiyası) arasında seçim etmək imkanına malikdirlər. Yalnız bir süd vəzində və 4 sm-dən kiçik şişləri olan insanlarda lumpektomiya + radioterapiya mastektomiya qədər effektivdir. Onun sağlam kənarlarının olması şərtdir (şişi əhatə edən toxumada xərçəng hüceyrələri olmamalıdır).

Əksər xəstələr daha məhdud çərçivəli əməliyyat olduğu üçün lumpektomiyaya üstünlük versələr də, lumpektomiya və mastektomiya arasında qərar vermək bəzi məsələlərdə özünüzü necə hiss edəcəyinizlə bağlıdır. Bunlar:

•    Süd vəzinizin qorunmasını istəyirsiniz? Süd vəzinizin qorunub tam çıxarılmamasını istəyirsinizsə, lumpektomiya seçə bilərsiniz.
•    Süd vəzinizin indiki formasını qorumasını nə qədər istəyirsiniz? Lumpektomiyanın kosmetik nəticələri əksər xəstələrdə yaxşı olur. Nadir hallarda süd vəzindən çox böyük nahiyənin çıxarılması lazım gələ bilər və buna uyğun olaraq süd vəzi digərindən kiçik qala bilər və ya deformasiyaya uğraya bilər. Süd vəzinizdən çox böyük bir nahiyə çıxarmaq lazımdırsa və iki süd vəzinin bir-birinə uyğun olması sizin üçün vacibdirsə, hansı əməliyyatın sizə ən uyğun olduğunu həkiminizlə müzakirə etməlisiniz.
•    Süd vəzi xərçənginin təkrarlanmasından nə qədər qorxursunuz? Bütün süd vəzinizin çıxarılması xərçəngin geri qayıtma ehtimalı ilə bağlı daha az narahat olmağınıza kömək edəcəyi üçün mastektomiya seçə bilərsiniz

Yuxarıda göstərilən amillərdən başqa bəzi amillər də bu qərarda təsirli ola bilər. Əməliyyat üçün müraciət etdiyiniz xəstəxana və oradakı həkiminiz mövcud imkanlardan asılı olaraq mastektomiyaya üstünlük verə və tövsiyə edə bilər. Qərarda xəstənin sosial-mədəni vəziyyəti də təsirli ola bilər. Xəstənin yaşadığı yer xəstəxanadan uzaqdırsa və sağlamlıq imkanları məhduddursa, təqib mərhələsi problemli ola biləcəyi üçün yenə mastektomiyaya üstünlük verilə bilər. Yaşlı həkimlər bəzən yeni irəliləyişlərə qarşı daha mühafizəkar ola bilər və təcrübələrinə əsaslanaraq köhnə cərrahi üsul kimi mastektomiyaya üstünlük verə bilərlər. Yaşlı xəstələrdə daha az kosmetik narahatlıq olur və mastektomiyaya üstünlük verə bilərlər.

Lumpektomiyanın üstünlükləri və çatışmazlıqları nələrdir?

Lumpektomiyanın əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, süd vəzinizin görünüşünün və hissiyyatının çox hissəsi qorunub saxlanılır. Bu daha sadə əməliyyatdır, sağalma müddəti daha qısadır və mastektomiyadan daha asandır.

Lumpektomiyanın bir sıra mümkün çatışmazlıqları var:

•    Lumpektomiyadan sonra süd vəzi xərçənginin qalmadığından əmin olmaq üçün ehtimal ki 5-7 həftə, həftədə 5 gün radioterapiya (şüa terapiyası) edilməsi tələb olunur.
•    Radioterapiya əməliyyatdan sonrakı süd vəzi rekonstruksiya vaxtına və ehtimal ki, rekonstruksiya variantlarına təsir göstərə bilər.
•    Lumpektomiyadan sonra süd vəzində regional xərçəngin təkrarlanma (residiv) riski mastektomiyadan bir qədər yüksəkdir. Bununla belə, regional xərçəng residivləri mastektomiya ilə uğurla müalicə edilə bilər.
•    Əgər lumpektomiyadan sonra eyni süd vəzində xərçəng təkrarlanırsa, süd vəzi əlavə radioterapiyaya təhlükəsiz şəkildə tab gətirə bilməz. Bu, həm eyni süd vəzində xərçəngin təkrarlanması, həm də yeni bir xərçəng halında keçərlidir. Eyni süd vəzində ikinci xərçənginiz varsa, həkiminiz adətən mastektomiya tövsiyə edəcək.
•    İlkin lumpektomiyadan sonra bir və ya daha çox əlavə əməliyyat tələb oluna bilər. Lumpektomiya zamanı cərrah şişlə birlikdə xərçəng hüceyrələri olmayan az miqdarda sağlam toxuma (kənar) çıxarır. Patoloq bu toxumanı araşdırarsa və bu sağlam zənn edilən kənarlarda xərçəng hüceyrələri görərsə, xərçəngsiz sağlam kənar əldə etmək üçün daha çox toxuma çıxarılması tələb oluna bilər. İdeal olan bunun lumpektomiya əməliyyatı müddətində edilməsidir. Bununla belə, patologiya raportunun çıxması bir həftə çəkə bilər. Əməliyyat zamanı Patologiya Uzmanının əməliyyat otağında olduğu bəzi hallarda, həmçinin əməliyyat müdətində də kənarın sağlamlığı (toxumanı donduraraq kəsmə üsulu) yoxlanıla bilər. Lakin bu üsulla edilən qiymətləndirmə adi qiymətləndirmə qədər həssas deyil və yanlış mənfi nəticələr verə bilər.

Mastektomiyanın üstünlükləri və çatışmazlıqları hansılardır?

Bəzi xəstələr üçün bütün süd vəzinin çıxarılması daha çox rahatlıq verir (təhlükəli ola biləcək hər şey çıxarılır). Patoloji raportuna əsasən radioterapiya (şüa terapiyası) hələ də tələb oluna bilər.

Mastektomiyanın bəzi mümkün çatışmazlıqlarına aşağıdakılar daxildir:

•    Mastektomiya lumpektomiyadan daha böyük əməliyyatdır, əməliyyat daha uzun davam edir, əməliyyatdan sonrakı əks təsirlər (komplikasiyalar) daha çox olur və sağalma müddəti daha uzun olur.
•    Mastektomiya süd vəzinizin daimi olaraq itirilməsi deməkdir.
•    Mastektomiyadan sonra süd vəzilərinin rekonstruksiyası (süd vəzinin bərpası) üçün əlavə əməliyyatlar tələb olunacaq.

Süd vəziləriniz şəxsiyyətinizin vacib hissəsidir və onları qorumaq istəməyiniz tamamilə təbiidir. Bununla belə, qərar qəbul edərkən yaşınızdan və xarici görünüşünüzdən asılı olmayaraq ümumi sağlamlığınıza təhlükə yaratmayan və tam sağalma şansınızın olduğu seçimi edə bilmək önəmlidir.

Radioterapiya (şüa terapiyası) niyə tətbiq olunur?

Radioterapiya (şüa terapiyası) əməliyyatdan sonra süd vəzinizdə qala biləcək xərçəng hüceyrələrini məhv etməyin ən hədəf yönümlü və olduqca effektiv üsuludur. Radioterapiya regional müalicədir və yalnız şüanın verildiyi nahiyədə effektivdir (kimyaterapiya sistemli müalicədir, bütün orqanizmdə təsirlidir). Bir çox insan qorxsa da, radioterapiya dözülməsi asan üsuldur və onun əks təsirləri müalicə olunan sahə ilə məhdudlaşır. Müalicənizi radiasiya terapiyası üzrə ixtisaslaşmış Radiasiya Onkologiyası Uzmanları həyata keçirəcək.

Kimyaterapiya (dərman müalicəsi) nə üçün tətbiq olunur?

Kimyaterapiyada həm orijinal nahiyədə, həm də bədənin digər hissələrində yayılmış xərçəng hüceyrələrinin dərman vasitəsi ilə zəiflədilməsi və məhv edilməsi hədəflənir. Kimyaterapiya qan vasitəsilə bütün bədənə təsir edən sistemik müalicədir. Kifayət qədər çox sayda kimyaterapiya dərmanları mövcuddur və əksər hallarda süd vəzi xərçənginin kimyaterapiyası üçün iki və ya daha çox dərmanın birləşməsindən istifadə olunur. İstifadə olunacaq dərmanların seçimi adətən xəstənin patoloji raportuna və şişin (törəmənin) bioloji xüsusiyyətlərinə əsasən edilir. Əməliyyatdan sonra edilən kimyaterapiya adyuvant (köməkçi) kimyaterapiya adlanır. Kimyaterapiya aşağıdakı halları müalicə etmək üçün istifadə olunur:

•    Erkən mərhələ süd vəzi xərçəngində əməliyyatdan sonra geridə qala biləcək xərçəng hüceyrələrini məhv etmək və xərçəngin yenidən əmələ gəlməsi riskini azaltmaq.
•    İrəli mərhələ süd vəzi xərçəngində xərçəng hüceyrələrini mümkün qədər məhv etmək.

Bəzi hallarda xərçəngi azaltmaq üçün əməliyyatdan əvvəl kimyaterapiya verilir. Buna neoadyuvant kimyaterapiya deyilir.

Kimyaterapiya müalicənizi həyata keçirəcək Tibbi Onkologiya Uzmanları, kimyaterapiyada seçiləcək dərmanlar, kimyaterapiyanın müddəti, mümkün əks təsirləri və kimyaterapiya müddətində diqqət etməli olduğunuz şeylər haqqında sizə məlumat verəcəklər.

Hormonal müalicə nə üçün tətbiq olunur?

Hormonal müalicənin tətbiq edilməsi üçün xəstənin xərçəng hüceyrələrində hormon reseptorlarının tapılması lazımdır. Buna "hormon pozitiv" deyilir. Reseptorların mövcudluğunu yoxlamaq üçün baxılan hormonlar estrogen və progesteron adlanan qadın cinsi hormonlarıdır. Hormonal müalicənin verilməsi üçün bu reseptorlardan birinin belə müsbət olması kifayətdir. Hormonal müalicə dərmanları hormon reseptorları mənfi olan süd vəzi xərçənglərində effektiv deyil.

Hormonal müalicə dərmanları hormon-reseptor müsbət süd vəzi xərçəngində iki yolla təsirli ola bilər:

•    Bədəndə estrogen hormonunun miqdarını azaltmaqla
•    Estrogenin süd vəzi xərçəngi hüceyrələrinə təsirinin qarşısını almaqla

Qadın orqanizmindəki estrogenin çox hissəsi yumurtalıqlarda istehsal olunur. Estrogen hormon reseptoru süd vəzi xərçəngi hüceyrələrinin böyüməsinə səbəb olur. Buna görə də, estrogen miqdarının azaldılması və ya təsirinin qarşısının alınması erkən mərhələ hormon reseptorları müsbət olan süd vəzi xərçənglərində əməliyyatdan sonra xərçəngin təkrarlanma (residiv) riskini azalda bilər. Hormonal müalicə dərmanları, irəliləmiş və ya metastaz vermiş (bədənin digər hissələrinə yayılmış) hormon reseptor müsbət süd vəzi xərçənglərində şişin böyüməsini azaltmaq və ya yavaşlatmaq üçün də istifadə edilə bilər.

Hormonal müalicədə istifadə olunacaq dərmanların seçimində xəstənin menopauzaya girib-girmədiyi önəmlidir. Bəzi hallarda yumurtalıqlar hormon-reseptoru müsbət olan süd vəzi xərçəngini müalicə etmək və ya süd vəzi xərçəngi riski çox yüksək olan qadınlarda profilaktik tədbir kimi cərrahi yolla götürülə bilər. Yumurtalıqların funksiyaları da dərman vasitəsi ilə müvəqqəti dayandırıla bilər.

Hormonal müalicənin menopauzadan sonra istifadə edilən hormon əvəzedici terapiya (HƏT) olmadığını bilmək vacibdir. HƏT xərçəngin müalicəsində istifadə edilmir. HƏT bəzi qadınlar tərəfindən istilənmə və tərləmə kimi postmenopauzal əks təsirləri müalicə etmək üçün istifadə olunur. HƏT, menopauzdan sonra azalan qan estrogen səviyyələrini artırmaq üçün istifadə olunur. HƏT estrogen ehtiva edir və bəzən progesteron və digər hormonları da ehtiva edə bilər. Hormonal müalicə isə HƏT-nın əksidir, bədəndəki estrogen miqdarını bloklayır və ya azaldır.

Hədəf yönümlü (bioloji) müalicələr nə üçün istifadə olunur?

Hədəf yönümlü xərçəng müalicələri xərçəng hüceyrələrinin içərisində olan və onların sürətlə və ya anormal şəkildə çoxalmasına səbəb olan zülal kimi hüceyrə spesifik xüsusiyyətləri hədəf alan müalicələrdir. Hədəf yönümlü müalicələrin kimyaterapiyadan fərqli olaraq sağlam hüceyrələrə zərər vermə ehtimalı daha aşağıdır. Bəzi hədəf yönümlü müalicələr antiteldir (müdafiə zülalı) və bədənimizdə immunitet sistemimiz tərəfindən təbii olaraq yaradılan antitellərə oxşar şəkildə hərəkət edirlər. Bu tip hədəf yönümlü müalicə növləri bəzən immun sisteminə hədəflənmiş müalicələr kimi də adlandırılır.

Hamilə qadınlar hədəf yönümlü müalicə almamalıdırlar. Bu mövzuda aparılmış məhdud sayda tədqiqatlar hamiləlik dövründə hədəf yönümlü müalicə almağın etibarlı olmadığını göstərir.

Liv Bona Dea Hospitalda hansı növ müalicə tətbiq olunur?

Süd Vəzi xərçənginin müalicəsi üçün xəstəxanamıza müraciət edən şəxslərə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Mütəxəssisləri tərəfindən fiziki müayinə aparılır və mövcud süd vəzi xərçəngi ilə bağlı bütün parametrlər qiymətləndirilir. İlk növbədə əməliyyata hazırlaşmaq, yoxsa əməliyyatdan əvvəl kimyaterapiyaya hazırlaşmaq qərarı verilir. Bu prosesdə Tibbi Onkologiya Mütəxəssislərinin rəyləri də alınır. İlk növbədə əməliyyata qərar verilən xəstələr əməliyyat hazırlıqları üçün Anesteziologiya (narkoz) şöbəsinə, kimyaterapiya qərarı verilənlər isə bu məqsədlə Tibbi Onkologiya şöbəsinə göndərilir.

Əməliyyat qərarı verilən xəstələr üçün hansı əməliyyatın seçiləcəyinə xəstə ilə müzakirə edərək həkim və xəstə birlikdə qərar verir. Qərarlaşdırılan əməliyyatın növündən asılı olaraq, lazım gələrsə, Plastik Cərrahiyyə şöbəsi ilə məsləhətləşmələr aparılır və müalicə prosesinə daxil edilir.

Əməliyyatın ardınca xəstənin patoloji hesabatı çıxdıqdan sonra Liv Bona Dea Hospitalda bir çox klinikanın iştirakı ilə hər həftə keçirilən Şiş Konsiliumunda əməliyyatdan sonrakı müalicə müzakirə olunaraq təyin edilir və planlaşdırılır. Patoloji raportu və Şiş Konsiliumunun tövsiyələrinə uyğun olaraq, xəstə kimyaterapiya, radioterapiya, hormonal müalicə və hədəf yönümlü müalicələr üçün müvafiq şöbələrə yönləndirilir.

Xəstələr Ümumi Cərrahın tövsiyə etdiyi vaxtlarda təkrar müayinə və analizlər üçün dəvət olunurlar.

Hansı həkim və klinikalar əməkdaşlıq çərçivəsində işləyirlər?
Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Tibbi Onkologiya, Radiasiya Onkologiyası, Nüvə Təbabəti və Radiologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq edir.

Süd Vəzi Biopsiyası

Biopsiya nədir?

Süd vəzi müayinəsi ilə birlikdə tez-tez edilən mamoqrafiya, ultrasəs və MRT (maqnit rezonans tomoqrafiya) kimi görüntüləmə metodları həkimin bir insanda süd vəzi xərçəngi ola biləcəyindən şübhələnməsinə səbəb ola bilər. Bununla belə, əmin olmağın yeganə yolu şübhəli nahiyədəki toxumadan nümunə götürmək və mikroskop altında araşdırmaqdır. Biopsiya adətən sadə bir prosedurdur.

Biopsiya bədənin müvafiq hissəsindən toxuma götürmək üçün edilən kiçik prosedurdur. Həkiminiz süd vəzinizdə şübhəli bir şey hiss edərsə və ya görüntüləmə testlərində şübhəli bir şey görərsə, biopsiya edilməsini istəyə bilər. Toxuma nümunəsi xərçəng hüceyrələrinin olub-olmaması baxımından uzman patoloq tərəfindən araşdırılır. Xərçəng varsa, patoloq xərçəngin xüsusiyyətlərini qiymətləndirir. Patoloqun toxuma ilə bağlı gəldiyi nəticələr patoloji raport şəklində hazırlanır.

Neçə növ biopsiya var?

Biopsiya etmək üçün bir neçə üsul var və həkiminiz çox güman ki, sizin üçün mümkün olan ən sadə və asan (minimum kəsiklər, ən az çapıqlar) üsulu tövsiyə edəcək. Bununla belə, prosedur seçimi mövcud vəziyyətinizdən asılıdır. Biopsiya əsasən iki yolla edilir; Süd vəzi dərisindən iynə daxil edilərək toxuma parçasının götürülməsi və ya süd vəzi dərisinin kəsilərək şübhəli toxumanın bir hissəsi və ya hamısının çıxarıldığı kiçik cərrahi prosedur şəklində.

İncə iynə aspirasiya biopsiyası (İİAB):

Bədənə ən az müdaxilə edilən və adətən heç bir iz buraxmayan biopsiya üsuludur. Əvvəlcə iynənin süd vəzinə batırılacağı nahiyəyə lokal anesteziya tətbiq edilib keyidilir, sonra invaziv radioloq və ya cərrah şübhəli nahiyədən hüceyrə nümunələri götürmək üçün injektorlu incə iynədən istifadə edir.

Kütlənin rahat hiss edildiyi hallarda, hər hansı bir köməkçi görüntüləmə üsuluna ehtiyac olmaya bilər. Bununla belə, kütlənin hiss oluna bilmədiyi hallarda və ya kütlədən xüsusilə nümunə götürülməsi arzu olunan bir sahə varsa, müdaxilə edən radioloq və ya cərrah iynəni doğru yerə yönəltmək üçün köməkçi görüntüləmə cihazlarından istifadə edə bilər. Bu məqsədlə ultrasəsdən istifadə edilirsə, "ultrasəs müşaiəti ilə biopsiya" və ya mamoqrafiyadan istifadə edilərsə, "stereotaktik biopsiya" adlanır. Ultrasəs müşaiəti ilə aparılan biopsiyada həkim ultrasəs görüntüsündə iynə ucunun müvafiq sahəyə daxil olmasını birbaşa izləyir. Stereotaktik biopsiyada kütlənin yeri müxtəlif bucaqlardan mamoqrafiya şəkilləri alınaraq hesablanır və həkim hesablanmış nahiyəyə injektorla iynə yeridir və hüceyrə nümunələri götürür.

İncə iynə biopsiyası ilə toxuma nümunəsi deyil, hüceyrə nümunəsi götürülür. Bu üsulla xərçəng hüceyrələrini görmək mümkün olsa da, toxuma identifikasiyası (süd kisəsi və ya süd kanalı) edilə bilməz.

Qalın İynə (Tru-cut) biopsiya (QİB):

İncə iynə aspirasiyasından daha böyük diametrli və avtomatik atışı olan iynə ilə həyata keçirilir. İynənin süd vəzinə daxil ediləcəyi yer lokal anesteziya edilib keyidildikdən sonra invaziv radioloq və ya cərrah şübhəli nahiyədən bir neçə silindr şəklində toxuma nümunəsi götürür. Kifayət qədər nümunə əldə etmək üçün toxuma götürmə proseduru 3-6 dəfə təkrarlanır. Adətən dəridə çapıq qalmır.

Kütlənin hiss oluna bilmədiyi hallarda və ya kütlədən xüsusilə nümunə götürülməsi arzu olunan bir nahiyə varsa, invaziv radioloq və ya cərrah iynəni düzgün yerə yönəltmək üçün köməkçi görüntüləmə cihazlarından istifadə edə bilər. Toxumanın xərçəng olduğu sübut edilən və əlavə cərrahiyyə tələb olunduğu hallarda, biopsiya yerini işarələmək üçün süd vəzinə metal sıxac qoyula bilər. Bu sıxac süd vəzində qalır və orqanizmə heç bir zərəri yoxdur. Biopsiyadan sonra əməliyyata qərar verilərsə, əməliyyat zamanı sıxac çıxarılır.

Əhəmiyyətli narahatlıq və çapıq olmadan sürətli nəticə əldə edilməsi ilə yanaşı, həm incə, həm də qalın iynə biopsiyaları hər hansı bir əməliyyatdan əvvəl həkiminizlə müalicə variantlarını müzakirə etmək imkanı verir. Bununla belə, iynə biopsiyasında "yanlış mənfi" nəticə əldə edilməsi riski daha yüksəkdir. Həqiqətdə xərçəng olur, ancaq xərçəng yoxdur cavabı gələ bilir.  Bunun səbəbi ehtimal ki, cərrahi biopsiya ilə müqayisədə iynə ilə daha az miqdarda toxuma nümunəsi götürülməsi və xərçəng hüceyrələrinin çıxarılmamasıdır. Həkiminiz iynə biopsiyası əvəzinə və ya təqib zamanı açıq biopsiya tövsiyə edə bilər. Sizin üçün nəyin ən yaxşı olduğuna birlikdə qərar verə bilərsiniz.

Vakuum dəstəkli süd vəzi biopsiyası:
Bu, süd vəzi biopsiyası edilməsinin daha yeni bir üsuldur. Qalın iynə biopsiyasından fərqli olaraq, vakuum dəstəkli biopsiyada dəridən yalnız bir dəfə daxil edilən xüsusi iynə var. Həmçinin, qalın iynə biopsiyasında çıxarılandan daha çox toxuma çıxarıla bilər.

Vakuum dəstəkli süd vəzi biopsiyası üçün süd vəzilərinizi içinə yerləşdirə biləcəyiniz çuxurları olan xüsusi müayinə masasına üzüstə uzanırsınız. Əvvəlcə süd vəzini keyitmək üçün lokal anestezik inyeksiya edilir. Mamoqrafiya (stereotaktik müşaiəti ilə biopsiya) və ya ultrasəs müşaiətində cərrah və ya invaziv radioloq süd vəzinin şübhəli sahəsinə biopsiya zondunu daxil edir. Bundan sonra vakuum toxumanı zondun içinə çəkməyə başlayır. Fırlanan kəsici alət toxuma nümunələrini çıxarır və sonra zond vasitəsilə toplama sahəsinə daşınır. Cərrah və ya invaziv radioloq daha sonra şübhəli sahədən əlavə toxuma nümunələri əldə etmək üçün zondu oxu ətrafında döndərə bilər. Bütün müvafiq sahələrdən tamamilə nümunə götürülənə qədər bu proses 8-10 dəfə təkrarlana bilər.

Bəzi hallarda, gələcəkdə təkrar biopsiya tələb olunarsa, biopsiya yerini işarələmək üçün kiçik metal sıxac yerləşdirilir. Sıxac süd vəzinin içərisinə yerləşdirilir və heç bir ağrı və ya zərər vermir. Biopsiyadan sonra cərrahi əməliyyat planlaşdırılırsa, bu prosedur zamanı sıxac çıxarılır.

Açıq kəsikli biopsiya (insizional biopsiya):
Açıq kəsikli biopsiya daha çox adi əməliyyata bənzəyir. Süd vəzi yerli anesteziya ilə keyidilikdən sonra dəri lanset ilə kəsilərək toxuma parçası çıxarılır və müayinəyə göndərilir. Bu biopsiyada şübhəli kütlənin və ya nahiyənin bütünü deyil, yalnız bir hissəsi çıxarılır.

Kütlə və ya şübhəli nahiyə hiss oluna bilmirsə, iynə biopsiyasında olduğu kimi, düzgün yeri tapmaq üçün mamoqrafiya və ya ultrasəs müayinəsinə ehtiyac yarana bilər. Bu zaman tel ilə işarələmə adlanan prosedurdan da istifadə edilə bilər. Mamoqrafiya və ya ultrasəs müşaiətində nazik tel süd vəzi dərisindən şübhəli nahiyəyə daxil edilir. Nazik tel iynədən keçirilir və müvafiq nahiyəyə yerləşdirilir. Sonra iynə geri çəkilir və tel yerində qalır. Beləliklə, cərrah biopsiya zamanı tel müaşiətində düzgün nöqtəni tapa bilər.

Əgər iynə biopsiyası nəticəsi yetərli deyildirsə, yəni nəticələr qeyri-müəyyən və ya qeyri-dəqiqdirsə, ya da şübhəli sahə iynə ilə asanlıqla biopsiya edilə bilməyəcək qədər böyükdürsə, həkiminiz açıq kəsikli biopsiya tövsiyə edə bilər. İynə biopsiyasında olduğu kimi, açıq kəsikli biopsiya ilə də bəzi yalnış-mənfi nəticələrin (xərçəng mövcud olmasına baxmayaraq, xərçəng yoxdur nəticəsi kimi) olma ehtimalı var. Bununla belə, nəticələr kifayət qədər tez əldə edilir. Cərrahi prosedur olduğu üçün açıq kəsikli biopsiya iynə biopsiyası ilə müqayisədə dərinin kəsilməsini tələb edən, çapığı qalan və daha uzun sağalma müddəti olan yanaşmadır.

Açıq tam biopsiya (eksizional biopsiya):
Açıq tam biopsiya süd vəzindəki bütün şübhəli sahəni və ya kütləni çıxarmaq üçün cərrahi əməliyyatdır. Şübhəli xərçəngin çıxarılmasına əlavə olaraq, adətən kütlə və ya şübhəli sahənin ətrafındadakı az miqdarda normal süd vəzi toxuması da yuvarlaq şəkildə çıxarılır.

Kütlə və ya şübhəli nahiyə hiss oluna bilmirsə, açıq kəsikli biopsiyada olduğu kimi, düzgün yeri tapmaq üçün mamoqrafiya və ya ultrasəsdən istifadə etmək lazım gələ bilər. Tel ilə işarələmə biopsiya ediləcək düzgün sahəni qeyd etmək üçün də istifadə edilə bilər.

Açıq tam biopsiya yalan-mənfi nəticə olmadan qəti diaqnozun əldə edilməsinin ən etibarlı yoludur. Həmçinin, bütün kütlənin çıxarılması sizə bir qədər rahatlıq verə bilər. Bununla belə, açıq tam biopsiya açıq kəsikli biopsiyaya bənzəyir. İz buraxan və daha uzun sağalma müddəti tələb edən yanaşmadır. Yerli və ya ümumi anesteziya ilə edilə bilər.

Biopsiyadan əvvəl nələrə diqqət edilməlidir?

Biopsiya tibbi baxımdan təcili olmayan prosedurdur və sizə uyğun vaxta randevu verilə bilər. Bununla belə, xəstələrin əksəriyyəti rahatlamaq üçün dərhal biopsiya olunmaq istəyirlər.

Biopsiya olunmadan əvvəl həkiminizlə aşağıdakıları danışın:
•    Mammoqrafiya və ya sizə edilən digər görüntüləmə testlərinin nəticələrini yoxlayın.
•    Problem olan nahiyəni sizə göstərməyini xahiş edin.
•    Hansı növ biopsiyanın tövsiyə olunduğunu və niyə bu növ biopsiyanın tövsiyə olunduğunu soruşun.
•    Biopsiyanın necə və nə üçün ediləcəyini müzakirə edin. 
•    Ağlınızda olan bütün sualları verin.
•    İmzalamağınız lazım olan razılıq formasını doldurun.
•    Biopsiyanın nəticəsini nə vaxt və necə əldə edəcəyinizi soruşun.

Bir neçə gün və bir həftə arasında həkiminiz sizə patoloji raportunuzu verəcək və nəticənin nə olduğunu izah edəcək.

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Süd vəzi xərçənginin skrininqi və ya diaqnostikası məqsədi ilə xəstəxanamıza müraciət edən və aparılan lazımi müayinə və analizlər nəticəsində süd vəzisinin biopsiyası nəzərdə tutulan xəstələrə həkimləri tərəfindən biopsiya tövsiyə edilərək biopsiya səbəbi və seçimləri müzakirə edilir və birlikdə qərar verilir. Daha sonra iynə biopsiyası qərarı verilərsə, xəstə iynə biopsiyası randevusu və proseduru üçün İnvaziv Radiologiya şöbəsinə göndərilir. İnvaziv Radiologiya şöbəsində biopsiya proseduru tamamlandıqdan sonra nümunə araşdırma üçün Patologiya şöbəsinə göndərilir.

Əgər açıq cərrahiyyə biopsiyası aparılacaqsa, bu prosedurun lokal və ya ümumi anesteziya altında aparılacağına xəstə və həkim birlikdə qərar verirlər. Lokal anesteziya ilə həyata keçirilməsinə qərar verildiyi təqdirdə xəstəyə əməliyyat günü üçün randevu verilir və əməliyyat xəstənin həkimi, süd vəzi xəstəlikləri üzrə təcrübəli Ümumi Cərrahiyyə Uzmanı tərəfindən həyata keçirilir. Ümumi anesteziya altında aparılmasına qərar verildikdə, xəstəyə əməliyyat günü təyin edilir və lazımi cərrahi hazırlıqlar edildikdən sonra əməliyyat xəstənin həkimi, süd vəzi xəstəlikləri üzrə təcrübəli Ümumi Cərrahiyyə Uzmanı tərəfindən həyata keçirilir. Alınan toxuma nümunələri dərhal müayinə üçün Patologiya şöbəsinə göndərilir

Patoloji nəticəsi məlum olduqdan sonra xəstə həkimi tərəfindən çağırılır və nəticə barədə məlumat verilir.

Hansı həkim və klinikalarla əməkdaşlıq edilir?

Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanı Radiologiya və Patologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərir.

Süd Vəzi Xərçənginin Skrininq və Diaqnostikası

Süd vəzi xərçəngi nədir?

Süd vəzi xərçəngi süd vəzi hüceyrələrinin nəzarətsiz böyüməsidir. Süd vəzi xərçənginin necə baş verdiyini anlamaq hər hansı bir xərçəngin necə inkişaf edə biləcəyini anlamağa kömək edir.

Xərçəng hüceyrələrin böyüməsinə nəzarət edən və onların sağlam qalmasını təmin edən genlərdə mutasiyalar və ya anormal dəyişikliklər nəticəsində baş verir. Genlər hər bir hüceyrənin nəzarət mərkəzi rolunu oynayan nüvəsində yerləşir.

Normalda bədənimizdəki hüceyrələr müntəzəm olaraq hüceyrə çoxalması prosesində özlərini yeniləyirlər: yaşlı olanlar öldükcə onların yerini sağlam yeni hüceyrələr tutur. Lakin zaman keçdikcə mutasiyalar hüceyrədəki bəzi genləri “aktivləşdirir”, bəzilərinin isə “vəzifəsini sonlandırır”. Dəyişən bu hüceyrələr nəzarətsiz və ardıcıllıqla bölünməyə davam etmə qabiliyyəti qazanır və özünə bənzər bir çox hüceyrə və şiş (törəmə) əmələ gətirməyə başlayır.
Şiş xoşxassəli (sağlamlıq üçün təhlükəli deyil) və ya bədxassəli (potensial təhlükəli) ola bilər. Xoşxassəli şişlər xərçəng hesab edilmir: onların hüceyrələri normala yaxın görünür, yavaş böyüyür, ətrafdakı toxumaları işğal etmir və bədənin digər hissələrinə yayılmır. Bədxassəli şişlər xərçəngdir. Nəzarət edilməzsə, bədxassəli hüceyrələr orijinal şişdən kənarda bədənin digər hissələrinə yayıla bilər.

"Süd vəzi xərçəngi" termini süd vəzindəki hüceyrələrdən əmələ gələn bədxassəli şişi təsvir edir. Adətən, süd vəzi xərçəngi ya süd istehsal edən vəzilər olan süd kisəciklərinin hüceyrələrində, ya da süd kisəciklərindən südün süd vəzi ucuna daşındığı kanallarda başlayır. Daha az tezlikdə süd vəzi xərçəngi süd vəzinin piy və birləşdirici toxumaları olan hissəsində başlaya bilər.

Zaman keçdikcə xərçəng hüceyrələri ətrafdakı sağlam süd vəzi toxumasını işğal edə və qoltuq altındakı limfa düyünlərinə yayıla bilər. Xərçəng hüceyrələri limfa düyünlərinə yayılırsa, bədənin digər hissələrinə də yayılmağın yolunu tapmış olurlar. Süd vəzi xərçənginin mərhələsi xərçəng hüceyrələrinin orijinal şişdən nə qədər uzağa yayıldığını göstərir.
Süd vəzi xərçəngi həmişə genetik qüsurdan qaynaqlanır. Ancaq xərçənglərin yalnız 5-10% -i valideynlərdən irsi keçən pozğunluqla əlaqədardır. Əvəzində süd vəzisi xərçənglərinin 85-90%-i qocalma nəticəsində yaranan genetik anormallıqlara bağlıdır.
Hər kəs öz bədənini sağlam saxlamaq üçün bəzi tədbirlər görə bilər. Bunlar; balanslaşdırılmış şəkildə qidalanmaq, normal sağlam çəki saxlamaq, siqaret çəkməmək, məhdud spirt qəbulu və müntəzəm olaraq idmanla məşğul olmaqdır.

Süd vəzi xərçənginin yaranması sizin və ya başqasının günahı deyil. Özünüzü günahkar hiss etməyiniz və ya özünüzə süd vəzi xərçənginin sizin və ya başqasının bir şey etdiyi üçün baş verdiyini söyləməyinizin mənası yoxdur. Bu tədbirlər süd vəzi xərçənginə tutulma riskinizi tam aradan qaldırmasa da, müsbət təsir göstərəcək.

Süd vəzi xərçənginin hansı mərhələləri var?

Süd vəzi xərçənginin mərhələsi şişin xüsusiyyətlərindən asılıdır. Qiymətləndirmədə süd vəzindəki şişin ölçüsündən, qoltuqaltı limfa düyünlərinə yayılmasından və digər orqanlara yayılmasından istifadə edilir. Şişin mərhələsini bilməyin üstünlükləri bunlardır:

●    Proqnozu açıqlayır (xəstəliyin mümkün uzunmüddətli nəticələri).
●    Ən yaxşı müalicə variantlarını müəyyən etməyə imkan verir.
●    Süd vəzi xərçənginin mərhələləri 0-dan 4-ə qədər təsnif edilir. Mərhələ 0, yayılma xüsusiyyətlər olmadan orijinal ərazidə mövcud olan xərçəngi göstərir, 4-cü mərhələ isə süd vəzidən kənarda bədənin digər orqanlarına yayılmış xərçəngi təsvir edir.

Əlamətləri hansılardır?

Başlanğıcda süd vəzi xərçəngi heç bir simptoma səbəb olmaya bilər. Bir kütlə hiss edilə bilməyəcək dərəcədə kiçik ola bilər və ya hiss edə biləcəyiniz qeyri-adi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Əksərən skrininq mamoqrafiyasında görünən anormal bir sahə əlavə testlərin edilməsinə səbəb olur.
Bununla belə, bəzi hallarda süd vəzi xərçənginin ilk əlaməti süd vəzinizdə sizin və ya həkiminizin hiss edə biləcəyi yeni bir şişkinlik və ya kütlədir. Ağrısız, sərt və kənarları nizamsız olan şişin xərçəng olma ehtimalı daha yüksəkdir. Ancaq bəzən xərçənglər həssas, yumşaq və yuvarlaq ola bilər. Odur ki, normal olmayan hərhansı bir şeyin həkiminiz tərəfindən yoxlanılması vacibdir.
Süd vəzində aşağıdakı qeyri-adi dəyişikliklərdən hər hansı birinin olması süd vəzi xərçənginin əlaməti ola bilər:
●    Süd vəzinin tam və ya qismən şişməsi
●    Dəridə zədələnmə və ya çökmə
●    Süd vəzi ağrısı
●    Süd vəzi giləsi ağrısı və ya süd vəzi giləsində daxilə çökmə
●    Qızarıqlıq, qabıqlaşma, süd vəzi giləsi və ya süd vəzi dərisində qalınlaşma
●    Süd vəzi giləsindən süddən başqa axıntının gəlməsi
●    Qolaltı nahiyəsində şişkinlik
Bu dəyişikliklər həm də iltihab və ya kist kimi xərçəng olmayan daha az ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər. Süd vəzində hər hansı bir süd vəzi dəyişikliyinin dərhal həkim tərəfindən yoxlanılması vacibdir.
Hər ay öz-özünüzə süd vəzi müayinəsi aparın və bir dəyişiklik görsəniz, süd vəzi xəstəliklərində təcrübəli Ümumi Cərrahiyyə Uzmanına müraciət edin. Əgər yaşınız qırxdan yuxarıdırsa, hər il mamoqrafiya müayinəsindən keçin və süd vəzi xəstəliklərində təcrübəli Ümumi Cərrahiyyə Uzmanı tərəfindən müayinə olunun. Süd vəzi xərçənginə nə qədər erkən diaqnoz qoyulsa, müalicə şansı bir o qədər yüksəkdir.

Hansı analizlər edilir?

Süd vəzilərinizin baxımı ilə əlaqəli bir çox test mövcuddur. Tibbi testlər, xüsusən də nəticələri gözləyərkən bezdirici olsa da, süd vəzilərinizi sağlam saxlamaq və süd vəzi xərçəngi inkişaf edərsə, müvafiq müalicənin edilməsi üçün vacibdir.
Əgər əvvəllər süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulmayıbsa və erkən diaqnozun üstünlüklərindən faydalanmaq istəyirsinizsə, yaxın zamanda süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulubsa və ya müalicə və təqibdə olan süd vəzi xərçəngi xəstəsisinizsə, süd vəzi xərçəngi ilə tibbi analizlərin yanaşı getdiyini bilməkdə fayda var.
Süd vəzi xərçəngi üçün edilən testlərin əksəriyyəti aşağıdakı kateqoriyalara bölünür.
●    Skrininq testləri: Hər il çəkilən mamoqrafiya kimi skrininq testləri sağlam görünən və süd vəzi xərçəngi şübhəsi olmayan insanlara müntəzəm olaraq tətbiq edilir. Məqsəd hər hansı bir simptom meydana gəlməzdən əvvəl xərçəngin adətən daha asan müalicə olunduğu erkən mərhələdə aşkar etməkdir.
●    Diaqnostik testlər: Biopsiya kimi diaqnostik testlər simptomları olan və ya skrininq testi nəticəsində süd vəzi xərçəngi olduğu şübhəsi olan şəxslərə tətbiq edilir. Bu testlər süd vəzi xərçənginin olub olmadığını və əgər varsa, süd vəzindən kənara yayılıb yayılmadığını müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Diaqnostik testlər, həmçinin müalicə ilə bağlı qərarlar vermək və xərçəng haqqında daha çox məlumat toplamaq üçün də istifadə olunur.
●    Təqib testləri: Süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulduqdan sonra müalicə zamanı və sonra müalicənin nə dərəcədə yaxşı getdiyini izləmək üçün bir çox testlərdən istifadə edilir.Hər hansı xərçəngin təkrarlanmasının əlamətini yoxlamaq üçün də təqib testlərindən istifadə edilə bilər.

●    Skrininq, diaqnostika və müalicə prosesində istifadə edilən testlər aşağıda verilmişdir.
●    Özü-özünü fiziki müayinə etmək
●    Süd vəzinin fiziki müayinəsi (həkim tərəfindən)
●    Mamoqrafiya
●    Süd vəzi ultrasəs müayinəsi
●    Süd vəzi MRT-si (maqnit rezonans tomoqrafiya)
●    Kompüter tomoqrafiyası (KT)
●    Duktal lavaj
●    PET-KT
●    Termoqrafiya
●    Rəqəmsal tomosintez
●    Margin Probe
●    Süd vəzilərinin molekulyar görüntülənməsi
●    Sümük skrininqi (sümük sintiqrafiyası)
●    Süd vəzi biopsiyası
●    Döş qəfəsi rentgeni
●    Qanın ümumi analizi (hemogram)
●    Kan kimyası
●    Onkomarkerlər
●    Bioloji patoloji testləri (FISH, IHC, HER2 Dual IHS, HER2 CISH, UPAPI)
●    Proqnostik testlər (Oncotype DX, MammaPrint, Mammostrat)

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Süd vəzi xərçəngi skrininqi və ya diaqnostikası üçün xəstəxanamıza müraciət edən şəxslərə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanı tərəfindən fiziki müayinə edilir və mövcud kütlə ilə bağlı bütün parametrlər qiymətləndirilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına göndərilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra lazım olduqda xəstə əlavə müayinələrə göndərilir, ehtiyac olduqda biopsiya aparılır.
Bu prosedurlardan sonra süd vəzi xərçəngi baxımından insanın mövcud profili çıxarılır. Müalicə və ya cərrahi əməliyyat tələb olunarsa, planlaşdırılır, müalicə tələb etmirsə, təqib proqramı hazırlanır.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?

Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya, Nüvə Təbabəti və Patologiya uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.

Süd Vəzində Şişkinlik və Kütlənin Qiymətləndirilməsi

Süd vəzində Kütlə və ya Şişkinlik Hiss edildikdə Nə etməli?

Süd vəzində şişkinlik və kütlənin olması, süd vəzi xərçənginin əlamətlərini təqlid etdiyi üçün başlanğıcda qorxuludur. Siz və ya həkiminiz süd vəzinizdə şişkinlik və ya kütlə aşkar edə bilər və ya mamoqrafiyanız və ya ultrasəs müayinənizdə əlavə araşdırma tələb edən lezyon aşkar edilə bilər.

Süd vəzindəki hər hansı bir dəyişiklik xərçəng əlaməti ola bilər və qiymətləndirilməlidir. Bu dəyişikliklərin əksəriyyəti xoş xassəlidir və süd vəzi xərçəngindən daha tez-tez qarşılaşılır. Xoşxassəli dəyişikliklər xərçəng olmasa da, bəziləri süd vəzi xərçəngi riskini artıra bilər.

Süd vəzindəki hansı şişkinlik və kütlələrin xərçəng riski var?

Süd vəzindəki bu dəyişikliklər süd vəzi xərçəngi riski baxımından üç qrupda qiymətləndirilir.
●    Heç bir risk artışı olmayanlar
●    Yüngül risk artışı olanlar
●    Əhəmiyyətli dərəcədə risk artışı olanlar

Həkiminiz vəziyyətinizə uyğun olaraq təqib və müalicə planı hazırlayır. Heç bir riski olmayan və yüngül riski olanlar orta xərçəng riski qrupuna daxil edilir və müntəzəm normal təqib proqramı tətbiq edilir.
Orta risk daşıyanlarda süd vəzi xərçəngi riski artdığı üçün daha tez-tez müayinə və təqib proqramları tətbiq oluna bilər. Riskin azaldılması strategiyaları təklif edilə bilər. Güclü ailə tarixçəsi kimi əlavə risk faktorları varsa, bu, fəaliyyət planınıza təsir edə bilər. Bu cür qərarlar hər bir insanın xüsusiyyətlərinə və lezyonuna görə fərdi olaraq qəbul edilir. Həkiminiz sizi ömür boyu süd vəzi xərçəngi riskiniz haqqında məlumatlandıracaq.

Süd vəzində hansı əlamətlər ola bilər?

Süd vəzində xərçəng olmayan bir çox vəziyyət müxtəlif simptomlara səbəb ola bilər. Böyüyən şişkinlik və ya kütlə bəzən dəri altında hiss olunur və bəzən skrininq mamoqrafiyasında təsadüfən aşkar edilir. Təəssüf ki, simptomlar çox vaxt süd vəzi xərçəngi əlamətlərinə oxşayır:
●    Süd vəzində ağrı, şişkinlik və/yaxud həssaslıq
●    Dəri və ya süd vəzi giləsi altında hiss oluna bilən kütlə
●    Dəridə zədələnmə
●    Süd vəzi giləsi və/və ya süd vəzi dərisində qızarıqlıq və ya qabıqlanma
●    Süd vəzi giləsində ağrı və ya daxilə çökmə
●    Süd vəzi giləsindən süd olmayan axıntı (qanlı, sarı, yaşımtıl, tünd qəhvəyi və ya qara ola bilər, süd vəzi axıntısı barədə mütləq həkimə məlumat verməlisiniz, adətən sarı və ya yaşımtıl axıntılar xoşxassəli, rəngsiz və ya çay rəngli axıntılar daha şübhəlidir, hər cür axıntı araşdırılmalıdır)
Süd vəzi xərçəngi ehtimalını istisna etmək üçün yuxarıda göstərilən bütün simptomlar araşdırılmalıdır.

Diaqnoz üçün hansı testlərdən keçmək lazımdır?

Süd vəzi xərçənginin diaqnozu üçün edilən testlərin eynisi burada da aparılır. Məqsəd; aşkar edilən kütlənin və ya dəyişikliklərin həqiqətən xoş xassəli olduğundan əmin olmaq və lezyonun süd vəzi xərçəngi riskini artırıb artırmadığını müəyyən etməkdir. Bu testlər aşağıdakılardır:
●    Süd vəzilərinin müayinəsi və anamnez
●    Görüntüləmə testləri (yaşınıza uyğun olaraq mamoqrafiya və/yaxud ultrasəs müayinəsi, zəruri hallarda süd vəzilərinin MRT-si -maqnit rezonans görüntüləməsi)
●    Süd vəzi giləsi axıntısının patoloji analizi
●    Biopsiya (qalın iynə biopsiyası və ya açıq biopsiya)
Müayinə planı simptomlarınıza və şübhələnilən süd vəzi probleminə əsasən həkiminiz tərəfindən planlaşdırılır. Müəyyən bir diaqnoz qoymaq mümkün olmayan bəzi hallarda, həkiminiz mövcud vəziyyətin gedişatını qiymətləndirmək üçün 3-6 aydan sonra sizi təkrar müayinəyə çağıra bilər. Bu, xərçəngdən şübhələndiyini ifadə etmir, əksinə lezyonun eyni vəziyyəti saxlayıb-saxlamadığını anlamağa kömək edir.

Kütlədən başqa süd vəzindəki xoşxassəli dəyişikliklər hansılardır?

Süd vəzilərində iltihab, qızarıqlıq, hamiləlik və digər sadə nadir səbəblərə görə baş verə bilən bir çox dəyişikliklər olur. Bu dəyişikliklər süd vəzində şişkinliklər, kütlələr, zədələnmiş sahələr, axıntı və/və ya ağrıya səbəb ola bilərlər. Süd vəzi xərçəngi riskini artırmırlar. Ancaq simptomları süd vəzi xərçəngi ehtimalını düşündürə bilər. Xərçəng ehtimalını istisna etmək üçün mamoqrafiya və/və ya ultrasəs, lazım olduqda MRT və hətta biopsiya tələb oluna bilər. Süd vəzilərində bir çox dəyişiklik iltihab, ağrı və qızarıqlıqla əlaqələndirilir. Süd vəzi giləsi və/və ya süd vəzi dərisində qızarıqlıq və şişkinlik ola bilər. Bu əlamətlər adətən süd vəzi xərçəngini göstərmir. Ancaq müəyyən bir müddətdən çox davam edən süd vəzi dəyişiklikləri, süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrah tərəfindən qiymətləndirilməlidir. İltihabi vəziyyət bir neçə həftə ərzində antibiotik müalicəsi ilə yox olur. İltihab və qızarıqlığın əlamətləri müalicə ilə yaxşılaşmazsa, iltihablı süd vəzi xərçəngi ehtimalı nəzərə alınmalı və bu ehtimalı aradan qaldırmaq üçün lazımi araşdırmalar aparılmalıdır.
Bu xoşxassəli dəyişikliklərə misal olaraq; süd kanallarının genişlənməsi, süd vəzi giləsi ekzeması, piy kistləri, mastit, süd vəzi giləsi və altı iltihabları, dəri infeksiyaları göstərilə bilər. Bundan əlavə, qalaktoreya (süd vəzilərindən süd gəlməsi) və mastalgiya (süd vəzi ağrısı) kimi hallarda əlavə müayinə tələb oluna bilər.

Süd vəzində xoşxassəli kütlə və şişkinlik olduqda necə təqib edilir?

Heç riskli olmayanlara və cüzi risk daşıyanlara illik müayinə və mamoqrafiya/ultrasəs müayinəsi istisna olmaqla, əlavə təqib tətbiq edilmir. Bu tip kütlə cərrahi yolla çıxarılarsa, normal süd vəzi təqibi edilir. İllik və ya 6 aylıq fasilələrlə müayinə, mamoqrafiya/ultrasəs və/və ya MRT tövsiyə olunur. Əgər cərrahiyyə tövsiyə edilməyən kistlər, fibroadenomalar və ya oxşar kütlələr varsa, ilk bir neçə ildə 6 aylıq fasilələrlə müayinə, mammoqrafiya/ultrasəs və/və ya MRT müayinəsi edilir. Sonra illik təqiblərə geri dönülə bilər.

Hansı hallarda yaxından təqib edilir?

●    Süd vəzi xərçəngi riskini əhəmiyyətli dərəcədə artıran risk faktoru varsa (atipik hiperlpaziya, lobulyar karsinoma in situ)
●    Süd vəzi xərçəngi riskini bir qədər artıran xoşxassəli halla birlikə ailə tarixçəsi kimi süd vəzi xərçəngi risk faktoru varsa
Bu vəziyyətdə, həkiminiz risk səviyyənizi nəzərə alaraq sizə təqib planı tövsiyə edəcəkdir. Bu təqib planında:
●    Daha tez-tez müayinə: Həkiminiz mövcud vəziyyətinizə əsasən daha tez-tez müayinə proqramı təyin edəcək. Bəzi hallarda, aylıq öz-özünə süd vəzi müayinəsi, illik mamoqrafiya (40 yaş və yuxarı) və illik həkim fiziki müayinəsi kifayət edir. Ancaq daha ciddi hallarda aşağıdakılar tövsiyə edilə bilər:
●    40 yaşdan əvvəl mamoqrafiya
●    Erkən diaqnoz üçün ultrasəs və MRT kimi əlavə testlər
●    Daha tez-tez təqib intervalları (il əvəzinə hər 6 ayda bir)
●    Riskləri azaldan həyat tərzi dəyişiklikləri
●    Sağlam çəkini qorumaq
●    Müntəzəm olaraq idmanla məşğul olmaq
●    Məhdud miqdarda spirtli içki
●    Sağlam qidalanmaq
●    Siqaret çəkməmək
●    Hormon müalicəsi almamaq
Risk azaldan dərmanların istifadəsi: Ciddi risk faktorı ola biləcək dəyişikliklərin olması halında tövsiyə oluna bilər. Əsasən, estrogen hormonunun orqanizmə təsirinin qarşısını alan və ya estrogen hormonunun miqdarını azaldan dərmanlardır. Eyni dərmanlar hormon-müsbət süd vəzi xərçəngi olan xəstələrdə istifadə olunur. Ümumiyyətlə, tamoksifen həm menopauzadan əvvəl, həm də menopauzadan sonra tövsiyə olunur, digərləri isə ümumiyyətlə menopauzadan sonra istifadə olunur. Onun istifadəsi Amerikada çox populyar olsa da, Avropa ölkələrində və ölkəmizdə buna çox az üstünlük verilir. Bu növ dərmanların əks təsirləri var. Dərmanın istifadəsini həkiminizlə müzakirə etmək və əks təsir profilinə görə mənfəət və zərəri hesablamaq lazım ola bilər. Nümunələr:
●    Tamoksifen (Nolvadex)
●    Raloksifen (Evista)
●    Toremifen (Fareston)
●    Eksemestan (Aromasin)
●    Anastrozol (Arimidex)
●    Letrozol (Femara)
●    Fulvestrant (Faslodex)

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Süd vəzində kütlə və şişkinlik səbəbilə xəstəxanamıza müraciət edən şəxslərə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinə edilir və mövcud kütlə ilə bağlı bütün parametrlər qiymətləndirilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına göndərilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələrdən sonra lazım olduqda xəstə əlavə müayinələrə göndərilir, ehtiyac olduqda biopsiya edilir.

Bu prosedurlardan sonra xəstənin mövcud dəyişiklikləri ilə əlaqəli risk profili çıxarılır. Müalicə və ya cərrahi əməliyyat tələb olunarsa, planlaşdırılır, müalicə tələb etmirsə, təqib proqramı hazırlanır.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?

Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya, Mikrobiologiya və Patologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Süd Vəzində İnfeksiya / Mastit 

Mastit nədir?

Süd vəzində infeksiya (iltihab) səbəbiylə qızarıqlıq, şişkinlik, ağrı və regional temperatur artımı əlamətlərinin meydana gəldiyi vəziyyətdir. Adətən əmizdirmə vaxtı baş verir, lakin digər vaxtlarda da baş verə bilər.

Mastit səbəbləri nələrdir?

Ən çox əmizdirmə müddətində olur. Bundan əlavə, süd kanallarının iltihabı kimi qarşımıza çıxa bilər. Qranulomatoz mastit adlanan birtərəfli və ya ikitərəfli, təkrarlanan, axıntı ilə müşayiət olunan xroniki forması da var. Süd vəzi xərçənginin də mastit şəklində ortaya çıxan bir növü var və hər hansı bir mastit halında xərçəng ehtimalını da unutmaq olmaz.

Əmizdirmə (zahılıq) mastiti nədir?

Əmizdirmə zamanı süd vəzi giləsinin dərisində yaranan çat və yaralardan bakteriyaların daxil olması nəticəsində ortaya çıxır. Adətən doğuşdan sonrakı ilk əmizdirmə vaxtı və çox vaxt ilk üçdə görülür. Süd vəzində qızarıqlıq, həssaslıq, sərtlik, ağrı və regional temperatur artışı olur. Bundan əlavə, bəzən ümumi bədən hərarəti yüksələ bilər. Həmçinin regional şişkinlik, ağ və konsistensiyalı süd vəzi axıntısı, bəzən də abses inkişafı (5-11%) baş verə bilər. Zahılıq mastiti süd vəzi xərçəngi riskini artırmır.

Risk faktorları hansılardır?

Yanlış əmizdirmə texnikası, süd axınının yavaşlaması, süd vəzi giləsində çatlar, stress və yuxusuzluq səbəbiylə immun sisteminin zəifləməsi və süd miqdarının azalması ən önəmli risk faktorlarıdır.

Müalicədə nələr edilir?

Əlamətləri aşkardırsa, körpə üçün təhlükəsiz olan antibiotiklər və ağrıkəsicilər verilir. Şikayətlər təxminən 10, ən çoxu 20 gün ərzində düzəlir. Bir neçə saatdan bir, xüsusilə də ana südü vermədən əvvəl isti kompreslər qoyulur. Bəzən süd istehsalını və axınını asanlaşdıran dərmanlar verilə bilər. Süd vermə təşviq edilməlidir. Yalnız antibiotik körpə üçün təhlükə yaratdıqda süd dayandırılır. Abses əmələ gələrsə, cərrahi drenaj (boşaltma) tələb oluna bilər. Abses əkilməsi və antibioqramma edilir.

Süd kanalları mastiti nədir? Əlamətləri hansılardır və necə müalicə olunur?

Bəzən süd kanallarında genişlənmə və qalınlaşma olur. Bu vəziyyət heç bir şikayətə səbəb olmur. Ancaq bəzi hallarda kanal tünd sarı-qəhvəyi maddə ilə tıxanır və infeksiyaya səbəb olur. Buna "periduktal mastit" deyilir. Maye ətrafdakı toxumalara sızaraq sərtləşməyə səbəb ola bilər.

●    Süd kanalı mastitində aşağıdakı simptomlar ola bilər:
●    Şişkinlik, qızarıqlıq, süd vəzi giləsində axıntı
●    Bölgədə ağrı və həssaslıq
●    Təsirə məruz qalan kanalın ətrafında sərtləşmə və ya şişkinlik
●    Süd vəzi giləsində içəriyə tərəf çökmə
●    Hərarət (infeksiya səbəbilə)
Süd kanalları mastiti mərkəzi (süd vəzi giləsinə yaxın) və ya mərkəzdən uzaq (süd vəzinin digər hissələri) ola bilər. Daha çox orta yaşlı və menopauza yaxınlaşan qadınlarda rast gəlinir. Mərkəzi olanda (Zuska xəstəliyi) süd vəzi giləsi altında təkrarlanan abses əmələ gəlməsi, süd vəzi giləsi fistulası və xroniki tünd süd vəzi giləsi axıntısı olur. Siqaret çəkmək həm ilk dəfə ortaya çıxmasında, həm də təkrarlanmasında (15 dəfə) təsirli olur. Süd vəzi giləsi pirsinqi taxılmasından sonra 10-20% nisbətində görülə bilər. Daha çox diabet xəstələri, qaradərili insanlar və piylənməsi olan insanlarda rast gəlinir. Mərkəzdən uzaq hallarda abses daha az rast gəlinir, adətən diabet və ya revmatoid artrit kimi xəstəliklərlə yanaşı ortaya çıxır.
Mərkəzi olanlar müalicəyə daha davamlı olur və 25-40% nisbətində təkrarlanma, 1/3 nisbətində dəri fistulaları müşahidə olunur. 2 həftə və ya daha uzun müddətə geniş spektrli antibiotiklərlə müalicə tələb oluna bilər. İsti kompres tətbiq edilə bilər. Abses əmələ gəldiyi halda, cərrahi drenaj tələb oluna bilər. Bəzən drenaj kateteri yerləşdirilə bilər. Bəzi hallarda xəstələnmiş kanalın cərrahi çıxarılması tələb oluna bilər. Müalicədə müvəffəqiyyət 54-100% olaraq bilinir. Təkrarlanma tez-tez olur. Çıxarılmış kanaldan başqa bir kanalda da təkrarlanma ola bilər. Mərkəzdən uzaq mastitdə təkrarlanma nadirən olur. Siqaret tərgidilməlidir. Süd vəzi xərçəngi ehtimalını istisna etmək üçün xəstənin yaşına uyğun olaraq mamoqrafiya və/və ya ultrasəs müayinəsi aparılmalıdır. Şübhə varsa, toxumadan biopsiya götürülür.

Qranulomatoz mastit nədir? Əlamətləri hansılardır və necə müalicə olunur?

Səbəbi dəqiq məlum deyil. İltihab etiologiyası, yad cisim və ya sistemik immun xəstəlikləri səbəb kimi qeyd edilə bilər. Diaqnoz üçün patoloji, mikrobioloji və immun testləri tələb oluna bilər. Bir çox müxtəlif mikroorqanizmlər bu xəstəliyə səbəb ola bilər, lakin kulturasında adətən bakteriya artımı olmur. Xəstəlik hallarının təxminən 10% -i süd tüberkülozu ilə əlaqədardır. Səbəbi bilinməyən qranulomatoz mastit demək üçün bütün digər səbəbləri istisna etmək lazımdır. Bir və ya hər iki süd vəzində baş verə bilər. Süd vəzinin bir nahiyəsində ola bilər və ya bütün süd vəzinə yayılmış ola bilər. Tez-tez təkrarlanır, abses və dəri fistulalarına səbəb ola bilər.
Müalicə; Əgər lezyon bütün süd vəzində deyil, yalnız bir nahiyədə yayılıbsa, hamısını cərrahi yolla çıxarmaq olar. Ümumi hallarda steroid və/və ya antimetabolit müalicələr istifadə edilə bilər. Müvafiq müalicəyə baxmayaraq, 50% sağalmama, yüksək residiv və ağırlaşma nisbəti var. Tibbi müalicənin yetərli olmadığı çox ağrılı hallarda dərini qoruyaraq süd vəzinin cərrahi yolla boşaldılması və implantla bərpası və ya süd vəzinin tamamilə çıxarılaraq toxuma ilə rekonstruksiyası tətbiq oluna bilər.

İltihabi süd vəzi xərçənginin (İSVX) əlamətləri hansılardır?

Süd vəzi xərçəngləri tez-tez şişkinlik və ya törəmə kimi qarşımıza çıxsa da, İSVX adətən süd vəzi dərisinin qalınlaşması və süd vəzində ağırlıq hissi ilə başlayır. Süd vəzi dərisində qızarıqlıq və istilik artışı ola bilər. Xərçəng hüceyrələri dərinin altındakı limfa kanallarını bağladığına görə süd vəzi şişməyə və qızarmağa başlayır. Ən çox görülən simptomlar:
●    Dəridə qızarıqlıq (süd vəzinin bir hissəsi və ya hamısında ola bilər, vaxtaşırı yox olur və yenidən görünür)
●    Süd vəzinin şişməsi (süd vəzinin bir hissəsi və ya hamısı şişə, böyüyə və sərtləşə bilər)
●    Süd vəzində istiliyin artması
●    Portağal qabığı görünüşü (limfa kanallarının tıxanması və süd vəzini asan bandların çəkməsi səbəbilə)
●    Süd vəzi dərisində çəhrayılıq, qançırlar, övrə kimi səpgilər
●    Böyümüş limfa düyünləri (qoltuqaltı və körpücük sümüyünün üstündəki limfa düyünləri şişə bilər)
●    Süd vəzi giləsinin düzləşməsi və ya daxilə çəkilməsi
●    Süd vəzində ağrı və yanma hissi

Bu simptomlardan bəziləri mastit əlamətlərinə bənzəyir. İSVX-dan fərqli olaraq, mastit adətən hərarətə səbəb olur və antibiotik müalicəsinə yaxşı cavab verir. Əgər mastit diaqnozu qoyulub müalicəyə cavab vermirsə, İSVX baxımından araşdırılmalıdır. Eyni şey, müalicəyə cavab verməyən süd vəzi dərisi selülitləri üçün də keçərlidir. Dərhal süd vəzi xəstəlikləri üzrə mütəxəssisə müraciət edilməlidir.

Mastit diaqnozu üçün nə etmək lazımdır?

Mastit şikayətləri ilə müraciət edən xəstə ilk olaraq fiziki müayinə edildikdən sonra yaşına uyğun olaraq mamoqrafiya və/və ya süd vəzisinin ultrasəs müayinəsinə göndərilir və bu müayinələrin nəticələrinə uyğun olaraq ehtiyac olarsa süd vəzisinin MRT-si (maqnit rezonans görüntüləmə) kimi əlavə müayinələr icra edilir. İltihabi süd vəzi xərçəngi şübhəsi varsa, biopsiya tələb oluna bilər.

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Xəstəxanamıza mastit şikayəti ilə müraciət edən xəstələrə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinə edilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına yönləndirilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra xəstə zərurət yarandıqda əlavə müayinələrə yönəldilir, əlavə müayinə tələb olunmursa, lazımi müalicə təyin edilir. Abses drenajı edilən xəstələrdə mütləq kultura-antibioqramma aparılır.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?

Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya, Mikrobiologiya, İnfeksion Xəstəliklər, Biokimya və Patologiya uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Limfa Vəzi Qiymətləndirmə Proqramı

Bu proqramın məqsədi nədir?

Limfadenopatiya adlanan limfa vəzilərində davamlı şişkinlik ilə xarakterizə olunan vəziyyətin multidisiplinar diaqnostika və müalicə proqramıdır. Böyümüş limfa vəzilərinin səbəbi və dərəcəsi qiymətləndirilərək ən uyğun müalicə təşkil edilir.

Limfa nədir? Limfa vəzi/düyünləri nədir?

Limfa bədəndə olan şəffaf bir mayedir. Arteriyalarla bütün bədənə yayılır, toxumalar arasında dövr edir, toxuma və hüceyrə tullantılarını toplayır və limfatik damar sistemi ilə ümumi venaya boşaldır.
Limfa vəziləri (düyünlər) limfa sistemindəki filtrlərdir. Bakteriyaları, virusları, xərçəng hüceyrələrini, arzuolunmaz maddələri filtirləyib süzür və onların bədəndən təhlükəsiz şəkildə çıxarılmasını təmin edir.

Limfadenopatiya nədir?

Limfa düyünlərinin normaldan daha böyük (1 sm-dən çox) və ya daimi olması halıdır. Sərtləşmiş kimi hiss olunan limfa düyünlərinin xərçəng və ya infeksiya (iltihab) ilə əlaqəli olduğu düşünülə bilər. Bunların 0,6%-nin heç bir səbəbi yoxdur və yalnız 1,1%-i xərçənglə bağlıdır.

Limfa vəzi böyüməsinin səbəbləri nə ola bilər?

●    Xərçənglər (limfoma, leykemiya, metastaz və s.)
●    İnfeksiyalar (bakteriya, virus, göbələk, qranülomatoz, və s.)
●    İmmun sistemi xəstəlikləri (revmatoid artrit, lupus, və s.)
●    Nadir vəziyyətlər (sarkoidoz, histiositoz, və s.)
●    Ekoloji amillər (mədən və metal işləri və s.)
●    Müalicə ilə əlaqədar (bəzi dərmanlar, infuzion müalicələri)

Yaşın əhəmiyyəti varmı?

Limfa vəzi böyüməsinin qiymətləndirilməsində nəzərə alınmalı bəzi amillər var. Sağlam uşaqların demək olar ki, yarısında həyatlarının bir mərhələsində xoşxassəli və ya infeksiya səbəbilə limfa düyünlərinin böyüməsi halı olur. Həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə 2 həftə ərzində yox olan və ya ölçüsünü dəyişmədən 12 aydan çox davam edən limfa vəzi böyüməsinin xərçənglə əlaqəli olma ehtimalı aşağıdır.

Məruz qalınan ekoloji amillər hansılardır?

Ekoloji amillər, səyahət, heyvan və həşərat dişləmələri sorğulanmalıdır. Davamlı istifadə edilən dərmanlar, keçmiş infeksiyalar, immun sisteminin vəziyyəti, edilən peyvəndlər öyrənilməlidir. Tütün, spirtli içki istifadəsi və ultrabənövşəyi şüalara məruz qalma xərçəng riskini artırır. İş tarixçəsi (mədənçilik, divar hörmə, metal işləri) sorğulanır. Cinsi yolla keçən xəstəlik tarixçəsi və ailədə limfa vəzilərini böyüdən xəstəlik tarixçəsi sorğulanır.

Limfa vəzinin forması və ölçüsü önəmlidirmi?

Limfa vəzinin istiliyi, üzərində qızartı olması, həssaslığı, hərəkətliliyi, konsistentliyi və sıxlığı önəmlidir. Xərçəng səbəbiylə olanlar adətən sərt, konturları nizamsız, ağrısız və hərəkətsiz olur. Ağrılı və həssas olanlar çox vaxt iltihabi səbəbə görə olur.

Bədəndə limfa düyünləri harada yerləşir?

Bədənin hər yerində limfa vəzləri var. Ancaq limfa düyünlərinin böyüməsinin müşahidə edilə biləcəyi nahiyələr; boyun nahiyəsi (çənənin altı, qulaq altı və ənsə daxil olmaqla), qoltuqaltı və körpücük sümüyü bölgəsi, qasıq nahiyəsi.

Süd vəzi xərçəngində qoltuqaltı limfa düyünləri niyə böyüyür?

Arteriyalar süd vəzisi də daxil olmaqla orqanlara təzə qan, oksigen, qida və maye daşıyır. İstifadə olunan qan damarlar vasitəsilə ürəyə və ağciyərlərə daşınaraq təmizlənir. Limfa damarları isə ayrı bir limfa sistemindən maye və tullantıları daşıyır.
Süd vəzi xərçəngi hüceyrələri qan damarlarına və ya limfa kanallarına daxil olaraq bədənin digər hissələrinə getməyə meyllidir. Limfa sisteminə daxil olan xərçəng hüceyrələri qoltuq altındakı limfa düyünləri tərəfindən süzülür və onların sistemə qarışmasının qarşısı alınmağa çalışılır. Limfa düyünlərində süzülərək toplanan bu xərçəng hüceyrələri vaxt keçdikcə limfa düyünlərinin böyüməsinə və xərçəng tərəfindən işğal edilməsinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət xərçəngin süd vəzindən kənara çıxması və ya yenidən qayıtması riski baxımından vacibdir. 

Qoltuqaltı limfa düyünləri yalnız süd vəzi xərçəngində böyüyür?

Qoltuqaltı limfa düyünləri süd vəzi, qol və döş qəfəsi divarı limfalarını filtirləyir. Süd vəzi xərçənginə əlavə olaraq, qoltuqaltı limfa düyünləri dəri xərçəngləri, limfoma, leykemiya və yumşaq toxuma şişlərində də böyüyə bilər. Bu bölgədəki limfa düyünlərini böyüdən xərçəng olmayan səbəblər; dərinin iltihabı və travması, pişik cırmağı xəstəliyi, sarkoidoz, sifilis və bəzi digər yoluxucu xəstəliklər.

Böyümüş limfa vəzilərinə diaqnoz qoymaq üçün analizlərə ehtiyac varmı?

Fiziki müayinə və anamnez xoşxassəli səbəbi düşündürürsə, xəstə arxayınlaşdırılır və limfadenopatiya davam edərsə, yalnız təqib tövsiyə olunur. İltihab və ya immun sistemi ilə əlaqəli səbəblərdən şübhələnildikdə, xüsusi testlər tələb oluna bilər. Xərçəngdən qaynaqlandığı düşünülmürsə, 4 həftə müşahidə edilir. Limfa düyünlərinin böyüməsi bütün bədənə yayılarsa, iltihab və immunitet sistemi ilə bağlı laboratoriya analizləri yoxlanılır. Böyümüş limfa düyününün xarakterik xüsusiyyətləri üçün ultrasəs (USM), kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya maqnit rezonans (MR) görüntüləmə edilə bilər. Boyun limfa düyünlərinin böyüməsində 14 yaşa qədər ilk seçim USM, 14 yaşından sonra isə KT-yə üstünlük verilir. Anormal limfa düyünlərinin yerindən asılı olaraq, üstünlük verilən radioloji müayinələrin həssaslığı dəyişə bilər. Diaqnozda hələ də şübhə varsa, biopsiya tövsiyə olunur.

Hansı hallarda xərçəngdən şübhələnmək lazımdır?

●    40 yaşdan yuxarı olmaq
●    Prosesin 4 həftədən çox davam etməsi
●    Limfa bəzi böyüməsinin çox nahiyədə yayılması (2 və ya daha çox nahiyədə)
●    Kişi cinsi
●    Limfa vəzinin 8 həftə ərzində keçmiş vəziyyətinə qayıtmaması
●    Köprücük sümüyündə limfa vəzinin böyüməsi
●    Hərarət, gecə tərləmələri, kilo itkisi, qaraciyər-dalaq böyüməsi kimi simptomlar
●    Ağ irq

Hansı hallarda biopsiya tövsiyə olunur?

İynə biopsiyaları səbəbi bilinməyən və ya xərçəng şübhəsi olan limfa vəzi böyümələrində ilk seçimdir. İncə iynə biopsiyası sürətli, dəqiq, təhlükəsiz və nisbətən sadə prosedurdur. Reaktiv (iltihablı, xərçənglə əlaqəli olmayan) limfa vəzi olduğu düşünülürsə, ilk seçimdir. Dəqiqliyi 90% -dir. Lazım gələrsə, qalın iynə biopsiyası da edilə bilər. İncə iynə biopsiyasında yanlış-müsbət çıxması nadirdir. Yanlış-mənfinin səbəbləri; Xəstəliyin limfa düyünlərində erkən və ya qismən olduğu vəziyyətlər, təcrübəsiz hüceyrə patologiyası, limfomanın olması və nümunə götürmə xətalarıdır. Limfoma şübhəsi varsa, xəstəliyin təbiətinə görə bütün limfa düyünləri çıxarılmalıdır. Bundan əlavə, iynə biopsiyası xərçəngi digər səbəblərdən ayırmaq üçün faydalı üsuldur. Əlavə prosedurlara üstünlük verməyən xəstələrdə açıq biopsiya diaqnostik seçimdir.
Hansı üsula üstünlük verilirsə verilsin, ən böyük, ən şübhəli və ən əlçatan limfa vəzilərinə üstünlük verilməlidir. Prosedur qasıq limfalarında ən səmərəsiz və körpücük sümüyü limfalarında ən effektivdir.

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Xəstəxanamıza limfa düyünlərinin böyüməsi şikayəti ilə müraciət edən xəstələri ilk növbədə Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları fiziki müayinə edir. Sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün Radiologiya şöbəsinə yönləndirilir. Xəstənin anamnezi və fiziki müayinə nəticələrinə əsasən lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra diaqnozda hələ də əminlik yoxdursa və ya xərçəng şübhəsi varsa, biopsiya tövsiyə olunur. İynə biopsiyaları USM, KT və ya MRT müşayiətində İnvaziv Radiologiya Uzmanı tərəfindən həyata keçirilir. Açıq biopsiyalar isə adətən limfa düyününün yerini nəzərə alaraq Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən həyata keçirilir.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?
Diaqnoz və müalicədə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya, Mikrobiologiya, QBB, Tibbi Onkologiya, Hematologiya, Allergiya və Patologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Limfedemanın Müalicəsi və Qarşısının Alınması

Limfedema nədir?

Limfedema bədənin hər hansı bir yerində həddindən artıq limfa yığılması və bununla əlaqədar şişkinlikdir. Süd vəzi xərçənginin müalicəsində; adətən qollarda və əllərdə, bəzən süd vəzində, qoltuqaltında, döş qəfəsi, gövdə və/və ya qarın nahiyəsində limfedema əmələ gələ bilər.

Limfedemaya nə səbəb olur?

Limfedemanın ən mühüm səbəbi qoltuq altındakı limfa düyünlərinin tamamilə çıxarılması və radioterapiya (şüa terapiyası) edilməsidir. Hər iki prosedurun edildiyi süd vəzi xərçəngi olan insanlarda limfedema riski təxminən 20-30% təşkil edir.

Limfedemanın hansı göstəriciləri var?

●    Limfedemanın erkən aşkarlanması uğurlu müalicə ehtimalını artırır. Buna görə də, əlamətlərini tanımaq vacibdir:
●    Qol çevrəsinin artması (2 sm-dən çox)
●    Bir şey görməzdən əvvəl qol və ya bədənin yuxarı hissəsində dəyişiklik hissi
●    Qollarda təkrarlanan, bir və ya iki gün davam edən qarışqalanma və ya keyimə
Simptomları hansılardır?
Simptomları adətən əl, qol, qoltuqaltı, çiyin, süd vəzi, döş qəfəsi nahiyəsində və bəzən kürəyinizdə hiss edə bilərsiniz. Bu simptomlar (limfedema) adətən tədricən inkişaf edir. Simptomlara daxildir:
●    Qarışqalanma, narahatlıq və ya artan istilik hissi
●    Doluluq və ya ağırlıq hissi
●    Çiyin, əl və ya bilək oynaqlarında sıxlıq və ya elastikliyin azalması
●    “Partlama” və ya “atəş açma” tərzində ağrı hissi, iynələnmə və həssaslıq
●    Şişkinliyi barmaqla basdıqda dəridə girinti yaratması (çuxur ödemi)
●    Əldəki damarların və ya vətərlərin görülməsində çətinlik, oynaqlarda qabarıqlığın azalması, qırışmış dərinin daha gənc və ya hamar görünməsi
●    Qolu gödəkçə və ya köynəyin qoluna geyindirmə problemi, büstqalterin daha sıx olduğunun hiss edilməsi, dəridə büstqalter izləri
●    Arxa tərəfdə assimetriya 
●    Saatları, üzükləri və ya bilərzikləri açıb-bağlamaqda çətinlik
●    Dəri toxumasında və ya görünüşündə möhkəmlik, qızarıqlıq və ya sərtləşmə
●    Dəridə səpgi, qaşınma, qızarıqlıq, ağrı və ya dəridə istilik
●    Hərarət və ya qripə oxşayan simptomlar
Qəfil şişkinlik nə vaxt baş verə bilər?
Bəzi müxtəlif klinik vəziyyətlərdə qəfil şişkinlik baş verə bilər.Bunlar:
•    İnfeksiya
•    Qol venalarında laxta toplanması (dərin vena trombozu)
•    Limfa sisteminə təsir edən xərçəngin təkrarlanması

Limfedemanın başlanğıc gedişatı adətən necə olur?

Əvvəl müalicə nahiyəsinin ətrafındakı sahə təsirə məruz qalır və zaman keçdikcə sağalır (kəskin şişlik). Müddəti qeyri-müəyyəndir və 3 ay olaraq qəbul edilir. Şişkinlik davam edərsə və qol, əl, qoltuqaltı, döş qəfəsi və ya bədənin yuxarı hissəsi kimi daha geniş nahiyələrə yayılmağa başlayarsa, bu, limfedemanın inkişaf etdiyinə işarə sayılır. Ümumiyyətlə, limfedema müalicədən sonra 1-5 il ərzində meydana gələ bilər, lakin risk heç vaxt tamamilə yox olmur.

Süd vəzi xərçəngi müalicəsindən sonra hansı limfedema sahələri yarana bilər?

●    Əl
●    Qol
●    Qoltuqaltı
●    Süd vəzi
●    Döş qəfəsi
●    Qarın və yaxud kürək nahiyəsi

Limfedema bədənin bu hissələrinin birinə və ya bir neçəsinə təsir edə bilər. Qol və əl limfedeması ən çox rast gəlinən haldır.

Limfedemanın mərhələləri varmı?

●    Mərhələ 0 (klinik olaraq müşahidə edilməyən və ya gizli): Görünən heç bir dəyişiklik yoxdur, yüngül qarışqalanma, qeyri-adi yorğunluq və ya yüngül ağırlıq hissi
●    Mərhələ 1 (yüngül): Yüngül şişlik. Dəriyə basıldıqda yaranan müvəqqəti kiçik çuxur. Müalicə ilə geri qayıdan hesab olunur. Qol qaldırıldıqda ödem yox olur.
●    Mərhələ 2 (orta): Təsirə məruz qalan nahiyə daha da şişir. Qolu qaldırmaq kömək etmir və dəriyə basdıqda çuxur yaranmır. Dərinin altındakı toxumada sərtləşmə və qalınlaşma olur. Müalicə ilə nəzarət altına alına bilər, toxuma zədələnməsi sağalmır.
●    Mərhələ 3 (ağır): Nadir görülür. Təsirə məruz qalan sahə çox böyük olur və deformasiyaya uğrayır, dəri sərt, qırışıq görünüşə malik olur.
Limfedemanın ortaya çıxması üçün risk faktorları hansılardır?
●    Daha çox limfa vəzinin çıxarılması (bütün qoltuqaltı limfa düyünləri (səviyyə 1-2) çıxarıldıqda 20-53%, yalnız nümunə götürülüb 2-3 limfa düyünü çıxarıldıqda 5-17%
●    Müalicə tələb edən seroma (əməliyyat yerində maye yığılması)
●    Süd vəzinin çoxsaylı və böyük əməliyyatları
●    Qoltuqaltı radiasiya terapiyası
●    Qoltuqaltı limfa düyünlərində yayılmış xərçəngin olması
●    Kimyaterapiya (şübhəli faktordur, çəki artımı, müvəqqəti və ya daimi menopauza, qol venasından kimyaterapiya edilməsi risk faktoru hesab olunur)
●    Süd vəzinin bütövlükdə çıxarılmasının süd vəzi qoruyucu əməliyyatdan üstün tutulması
●    Dəridə hər hansı kəsik
●    Artıq çəki və ya piylənmə
●    Diabet
●    Siqaret aludəçiliyi
●    Qoltuqaltında daha əvvəl əməliyyat keçirilməsi
●    Eyni tərəf qola, əl və ya bədənin yuxarı hissəsinə təsir edən infeksiya və ya zədələnmə
●    Əməliyyat olunan tərəfdə kəsiklər, həşərat dişləmələri, iynə-tikan batması və ya dərinin çatlaması, qəflətən ağır bir şey qaldırmaq.

Limfedema riskini necə azaltmaq olar?

Limfedema riskini azaltmağa başlamaq üçün ən yaxşı vaxt süd vəzi xərçəngi əməliyyatından əvvəldir. Normal görünsə belə, xəstəlik olan tərəfdəki qolun limfa axınında dəyişikliklər müşahidə edilmişdir. Bu səbəbdən, əməliyyatdan əvvəlki dövrdə belə, limfedema fizioterapevti tərəfindən tədricən artan məşq proqramı planlaşdırıla bilər. Ağırlıq məşqləri və ya digər məşq formaları ilə qolun öhdəsindən gələ biləcəyi stress miqdarını yavaş-yavaş artırmaq vacibdir. Arıqlamaq üçün də plan hazırlanmalıdır.

İnfeksiya limfedema baxımından böyük risk faktorudur?

Bəli, bu vəziyyət limfa düyünlərinin iki əsas rolundan qaynaqlanır. Limfa düyünləri bədənin müəyyən hissələrindən gələn "xarici işğalçılar"la məşğul olur və bədəndə immun reaksiya yaratmağa başlayır. Limfa düyünləri bakteriyaları və toksinləri süzür, onları qana daxil etmir. Çıxarılan və ya zədələnmiş limfa düyünlərinin zədələnmə və bununla əlaqəli bakteriya girişi ilə (dəridə kəsiklər, sancmalar və ya hətta kiçik cızıqlar) mübarizə aparması daha çətin ola bilər.
Əməliyyatdan sonra dəridə kəsik və ya cızıq aşkar edilərsə nə etmək lazımdır?
●    Zədələnmiş nahiyə dərhal sabun və su ilə yuyulmalıdır.
●    Sonra antiseptik məhlul (Batticon, Mersol kimi) çəkilməli və üzərinə antibiotik maz (Furacin, Bactroban kimi) vurulmalıdır.
●    Nahiyə təmiz, quru sarğı ilə örtülməli və yaxşılaşana qədər mütəmadi olaraq dəyişdirilməlidir.
●    Qızarıqlıq, şişkinlik, temperaturun yüksəlməsi, nahiyədə həssaslıq, üşümə, hərarət və/və ya yorğunluq kimi infeksiya əlamətləri inkişaf edərsə, həkiminizə müraciət etməlisiniz.
İnfeksiya (iltihab) halında nə etmək lazımdır?
●    Dərhal antibiotiklə müalicə
●    Nahiyəni yüksəltmək (elevasiya)
●    Limfedema varsa, kompressiv elastik bandaj (əgər nahiyə iltihablı və ağrılıdırsa, simptomlar yaxşılaşana qədər gözləmək lazım ola bilər)
●    Əl ilə limfatik drenaj infeksiya aradan qaldırılana qədər davam etdirilməlidir.
●    Müalicəyə cavab vermədikdə venadaxili antibiotik müalicəsi üçün xəstəxanaya yatış
●    Bəzən təkrarlanan infeksiyalar ola bilər. Dəridə kəsik və ya cızıq olduqda profilaktik antibiotiklərin başlanması. Diş müalicəsi və ya cərrahi prosedurlardan əvvəl antibiotik verilməsi.
●    Səyahət etmək və ya şəhərdən kənarda qalmaq uzun müddət çəkəçəksə, antibiotiklər və digər dərmanlar üçün reseptin alınması

Limfedema sağalırmı?

Yumşaq toxuma hələ zədələnmədiyinə görə 1-ci mərhələ və ya yüngül limfedema geri döndürülə bilər. Dərinin altındakı toxuma zədələndiyi üçün limfedemanın sonrakı mərhələləri çox vaxt tamamilə geri dönmür. Bununla belə, müalicə ilə əl, qol, döş qəfəsi və ya digər bədən hissələrinin görünüşü və hissi yaxşılaşdırıla bilər.

Ömürlük müalicəyə ehtiyac varmı?

Bu, limfedemanın mərhələsindən və müalicəyə nə qədər yaxşı cavab verməsindən asılıdır. Limfedema dinamik vəziyyətə meyllidir, yəni vaxt keçdikcə dəyişir.

Limfedema necə müalicə olunur?

İlk olaraq müalicə planı hazırlanmalıdır. Kombinasiya edilmiş müalicələrə üstünlük verilir. Bura limfa ödemi olan bədən hissələrindən limfa axınını təmin edən qollar, bandajlar, nasoslar və limfa sisteminə kömək etdiyi sübut edilmiş dərinin qorunması, məşq və çəki vermə kimi həyat tərzi dəyişiklikləri daxildir. Müalicənin dərəcəsi, intensivliyi və müddəti limfedemanın nə qədər şiddətli olduğundan asılıdır.

Müalicə planı tərtib edilərkən nələr nəzərə alınır?

Limfedemanın dərəcəsi: Çox yüngül Mərhələ 1 və ya Mərhələ 0 limfedema xəstəlik hallarında kompressiv manjetlərin taxılması və xüsusi məşqlərin yerinə yetirilməsi kimi sadə müalicələr tövsiyə oluna bilər. Mərhələ 2 və ya 3 limfedema varsa, kollektiv terapiya (KT) limfedema müalicəsinin "qızıl standartı" hesab olunur.
Limfedemanı təşviq edən faktorlar: Kənar temperaturun yüksək olması, qolların adət ediləndən daha çox istifadə edilməsi, çox idman etmək limfa istehsalını artıran riskli vəziyyətlərdir.
Qolların, əllərin və bədənin aktiv istifadəsi: İdman müalicə planının vacib hissəsidir. Amma bunu yavaş-yavaş, tədricən artıraraq etmək lazımdır.

Limfedemanın müalicəsində hansı metodlardan istifadə olunur?

●    Qolu qaldırmaq: Qolu qaldırmaq çox erkən mərhələ limfedema üçün tövsiyə olunur. Qaldırmaq dedikdə qolun yastıq və ya yastıqların üstündə saxlanması nəzərdə tutulur.  Beləliklə, əlinizin biləyinizdən, dirsəyinizin çiyninizdən yüksək olmasını təmin edərək limfanın yuxarıya doğru axmasını təşviq edir.

●    Kompressiv qolluq və paltarlar: Limfanın düzgün istiqamətdə hərəkət etməsini təmin etmək üçün təzyiq tətbiq edilməsidir. Qola geyilən qolluq, qolluq ilə geyilən barmaqsız əlcək və ya əlcək barmağı, döş qəfəsi nahiyəsi üçün dəstək sütunu və ya bütün gövdə sahəsi üçün jilet kimi növləri var. Bütün geyimlər elastik parçadan hazırlanmalı, qollar aşağıdan daha sıx olmalıdır. Manjet və ya paltarlar təcrübəli şəxs tərəfindən düzgün şəkildə geyindirilməlidir, çünki düzgün tətbiq edilməməsi müəyyən nahiyələrə çox təzyiq göstərməklə limfedemanı daha da pisləşdirə bilər. İki dəst və ya paltarın alınması onların yuyulmaq üçün dəyişdirilməsinə imkan verir. Hər 3-6 ayda bir dəyişdirilməlidirlər, çünki vaxt keçdikcə gərginliyini itirirlər.
●    Bandajlar: Mərhələ 2 və mərhələ 3 (orta və ağır) limfedemanın əsas müalicəsidir. Bu metod qolu və ya yuxarı gövdəni bir neçə təbəqə sarıyaraq yumşaq qəlib yaratmağı nəzərdə tutur. Bandajlar çox sıx olmamalıdır. Bandaj reduktiv terapiyadır, yəni bədən üzvünü kiçildir. Yaranan təzyiq mayeni limfa sisteminin toxumaları və damarları vasitəsilə hərəkət etdirərək daxili nasos rolunu oynayır.  Bu, mayenin ətrafa geri axmasının qarşısını alır və həmçinin dəri altındakı toxumanı yumşaldır. Bandaj metodu adətən bir neçə həftə ərzində hər gün edilir.

●    Köpük yastıqcıqlar və köpük talaşası torbaları: Köpük yastıqcıqlar hər hansı nəzərəçarpan şişə davamlı, yumşaq təzyiq göstərmək üçün bandajların və ya kompressiv paltarların altına qoyulur. Köpük torbaları iki hissəli parça arasında yerləşdirilən xırdalanmış köpükdən ibarət kiçik torbalardır. Bunlar, yaranan birləşdirici toxumanın parçalanmasına kömək etmək üçün bandajların və ya kompressiv qol/paltarların altına qoyulur. Onları geyindikcə, toxumaları yumşaltmaq üçün bərkimiş yerləri yoğurur və masaj edirlər.

●    Əllə limfa drenajı (ƏLD): Artıq limfa və mayeni toxumalardan və limfa damarlarından geriyə daşımaq üçün ƏLD yumşaq şəkildə tətbiq edilir. Bir seans təxminən 20-45 dəqiqə çəkir. Çox vaxt digər müalicələrlə birlikdə istifadə olunur. ƏLD şüa terapiyası zamanı və ya ondan sonra həyata keçirilirsə, dərinin qıcıqlanmış bölgələrindən yayınmaq üçün diqqətli olmaq lazımdır.

●    Məşq: Limfedema terapevtinin nəzarəti altında qolu çox yükləməməyə diqqət edərək yavaş-yavaş başlanmalıdır. Nəzarət olunan məşqin limfedemanı daha da pisləşdirdiyi müşahidə edilməyib. Məşq zamanı təzyiqli paltar geyinmək və qolu və ya digər təsirə məruz qalmış bədən hissəsini yorulana qədər istifadə etməmək önəmlidir. Travmanın və həddindən artıq istifadənin qarşısını almaq üçün məşq planı hazırlanmalıdır. Ümumi qayda yavaş-yavaş başlamaq, tədricən gücü artırmaq və çox şeyin edilib edilməyəcəyini qiymətləndirmək üçün qolun və ya bədənin reaksiyasını müşahidə etməkdir. Əvvəlcə, əzələlərin yığılıb boşalmasına kömək edən və limfa sistemini gücləndirməklə yanaşı, limfa sistemini irəlilətməyə kömək edən yumşaq gərmə və hərəkət diapazonu məşqləri edilir. Simptomlar aradan qaldırıldıqdan və limfedema sabitləşdikdən sonra məşq planı yüngül yoqa, üzgüçülük və/və ya yüngül ağır qaldırma ilə artırıla bilər. Plan fərdi olmalıdır.

●    Çəki atma: Bədəndə artıq piy olduqda, bu toxumaların daha çox qan damarına ehtiyacı olur. Bu, qollarda və döş qəfəsində daha çox qan və limfa həcmi yaradır, süd vəzi xərçəngi müalicəsindən sonra qalan limfa düyünlərinə və damarlara daha çox yük düşür. Arıqlamaq artıq çəkili insanlarda limfedema əlamətlərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

●    Şəxsi qulluq: Kəsiklərdən, zədələrdən, artıq istifadədən, yüksək temperaturdan və limfa istehsalını artıra biləcək digər vəziyyətlərdən qaçaraq limfedema riskini azaltmaq vacibdir. Limfedeması olan insanlar infeksiya əlamətləri və simptomları haqqında öyrənməlidirlər. Məşq və/və ya çəki atma planına uyğunlaşmaq lazımdır. Evdə tək başına limfa drenajının necə edildiyini öyrənmək dəyərlidir.

●    Kollektiv terapiya (KT): KT; bandaj, kompressiya, əllə limfa drenajı, məşq və fərdi qulluq kimi bir çox fərqli müalicə yanaşmalarını birləşdirən intensiv proqramdır. 1-ci mərhələdən sonra irəliləyən limfedemanın müalicəsi üçün qızıl standartdır. KT-nin iki əsas fazası var: Faza I (azaldıcı KT); Görünən şişkinliyi və limfedemanın digər simptomlarını azaltmaq üçün qoldan, əldən və ya bədənin digər hissəsindən əlavə limfanın alınmasıdır. 3-8 həftə çəkir. Faza II (baxım KT); xəstənin ilkin intensiv fazanın nəticələrini özünün davam etdirməsi ilə əlaqədardır. Buraya özünə qulluq elementləri də daxildir.

●    Pnevmatik (hava) nasoslar: Pnevmatik nasos; şişirdilmiş manjet və ya jilet kimi paltar olan maşındır və limfa axınını stimullaşdırmaq üçün bir-birinin ardınca şişən çoxlu kameralardan (şarlardan) ibarətdir. Bir saat tətbiq olunur. Pnevmatik nasoslar KT yayılmazdan əvvəl terapiyanın əsas dayağı idi. Olduqca bahalı ola bilər. Nasosun istifadə tezliyi və müddəti müalicəyə cavabdan asılıdır. Nasos bir çox insana kömək etsə də, bəzi hallar var ki, nasos qolun yuxarı hissəsində toxumanın sərtləşməsinə (fibroz) səbəb olur.

●    Lazer terapiyası: Aşağı səviyyəli lazer terapiyasının; qolun həcmini azaltdığı, qalın birləşdirici toxumanı parçaladığı və sıxlığı azaldaraq hərəkət genişliyini artırmağa kömək edə biləcəyi bildirilir. İdeya ondan ibarətdir ki, lazer işığı limfa axınını artırır, mayedə artıq zülal və toxuma miqdarını azaldır və qalın birləşdirici toxumanın altda yatan sağlam toxumaya “yapışmasını” azaldır. Xüsusilə dəri altında əhəmiyyətli miqdarda qalın birləşdirici toxuma (fibroz) olduqda lazer terapiyasının müalicə planına önəmli töhfə verdiyi ifadə edilir.
●    Kinesio lent: Kinesio lent; bədənin hərəkət diapazonunu məhdudlaşdırmadan müəyyən əzələləri və oynaqları dəstəkləmək və sabitləşdirmək üçün dəriyə yerləşdirilən elastik lentdir. Məqsəd bədənin zədələnmədən təbii şəkildə sağalmasına kömək etməkdir. Nəzəriyyə ondan ibarətdir ki, lentin yerləşdirildiyi yerdəki dərini gərməklə limfa hərəkətini stimullaşdırır, əl ilə limfa drenajının təsirini təqlid edir. Lakin onun effektivliyi geniş şəkildə öyrənilməmişdir.

Limfedemanın cərrahi müalicəsi varmı?
●    Xüsusilə aqressiv və ya irəliləmiş limfedema digər müalicələrə cavab vermədiyi hallarda əməliyyata üstünlük verilə bilər. Əməliyyat müalicəyə cavab verməyən ağır limfedema üçün son çarədir. Bəzi növlər var:
●    Liposaksiya: Qoldan, bədənin limfedemadan təsirlənən hissələrindən piylərin çıxarılması prosedurudur. Qolun həcminin əhəmiyyətli dərəcədə azaldıla bildiyi, xəstənin bandaj ilə davam etməli olduğu bir ölçüyə qədər kiçildilə bildiyi, sonra gün ərzində kompressiv manjet geyinə bildiyi bildirilir.
●    Limfa düyünü transfer və ya transplantasiyası əməliyyatı: Limfa düyünlərinin və əlaqəli qan damarlarının bədənin başqa yerindən götürülməsi və təsirlənmiş nahiyədəki limfa damarlarına və qan damarlarına birləşdirilməsi prosesidir. Başqa bir üsul, limfedemadan təsirlənən qolun biləyinə düyünlərin yerləşdirilməsidir.
●    Limfavenoz anastomozlar: Limfa damarları ilə qan damarları arasında kiçik körpülər yaratmaq üçün olan mikrocərrahiyyə prosedurudur.

Limfedemanın dərmanla müalicəsi mümkündür?

Təəssüf ki, effektiv dərman müalicəsi yoxdur. Sidik istehsalını artıraraq su və duzu bədəndən çıxarmaq üçün terapevtik sidikqovuculardan (diuretiklər) istifadə edilmişdir, lakin bu cəhd təsirə məruz qalmış qol, əl və ya bədənin digər hissələrində artıq limfaya heç bir effekt göstərməmişdir. Həmçinin, başqa bir dərman olan Benzopyron (marka adı: Coumarin) bir vaxtlar limfedemanın müalicəsi üçün istifadə edilmişdir, bu bitki əsaslı maddələrin bədən toxumalarındakı artıq limfa hovuzunda olan zülalları parçalamağa kömək etdiyi düşünülürdü, klinik sınaqlar faydasını təsdiqləmədi və qaraciyər problemlərinə səbəb olduğu bildirildi.

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Xəstəxanamıza limfedema şikayətləri ilə müraciət edən xəstələr əvvəlcə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinədən keçirilir. Xəstənin ətraflı anamnezi alındıqdan sonra ehtiyac olarsa, radioloji müayinələr də aparılır. Daha sonra xəstə əlavə müayinə və müalicə üçün Fizioterapiya və Reabilitasiya Klinikasının Limfedema Bölməsinə yönləndirilir.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?

Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya və Fizioterapiya uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Süd Vəzi Sağlamlığında Pəhriz
Süd vəzi sağlamlığı baxımından sağlam və balanslı qidalanma necə olmalıdır?
Fərqli qidalardakı sağlam maddələrin birlikdə effekt göstərdiyinə inanılır. Hər hansı bir qidanın faydaları bütün qidalanmanın bir hissəsi kimi nəzərə alınmalıdır.

Həddindən artıq miqdarda tək bir qidaya güvənmək əvəzinə, müxtəlif qidalardan ibarət balanslaşdırılmış pəhriz aşağıdakılardan ibarətdir:


●    Təzə tərəvəz və meyvələrlə qidalanın
●    Tam taxıllı çörəklər, qoz, badam, fındıq, fıstıq, düyü, makaron və paxlalılar kimi digər bitki qidaları yeyin
●    Yağ qəbulunu ümumi kalorinin 30%-dən daha azına azaldın və salatlarınızda zeytun yağı, yeməklərinizdə kanola və fındıq yağı kimi sağlam yağlara üstünlük verin.
●    Duza qoyulmuş və hisə verilmiş qidaların qəbulunu minimuma endirin
●    Sağlam çəkiyə çatın və o çəkini qoruyub saxlayın
●    Əgər varsa, spirtli içki istehlakını azaldın
Bitki tərkibli qidalar ilə zəngin pəhrizin bir çox heyvan mənşəli məhsulu ehtiva edən pəhrizdən daha sağlam ola biləcəyinə dair konsensus mövcuddur. Bundan əlavə, eksperimental araşdırmalarda lifli qidaların istehlakının bağırsaqlardan estrogenin sorulmasını azaldaraq süd vəzi xərçəngi riski baxımından qoruyucu ola biləcəyi göstərilmişdir.

Niyə bu qidalar sağlam hesab olunur?
Meyvələrdə, tərəvəzlərdə, taxıllarda, paxlalılarda və digər bitkilərdə fitokimyəvi maddələr mövcuddur. Bu bitki mənşəli kimyəvi maddələrin bəzilərinin hüceyrəni xərçəngə səbəb ola biləcək zərərdən qoruduğuna inanılır.
Daha çox tərəvəz, meyvə və tərkibində müəyyən fitokimyəvi maddələr olan digər bitki mənşəli qidalarla qidalanaraq xərçəng riskini 40%-ə qədər azaldıla biləcəyi düşünülür. Tədqiqatlar göstərir ki, bəzi bitki mənşəli kimyəvi maddələr bunları edə bilər:
●    Potensial xərçəng yaradan maddələrin (kanserogenlər) əmələ gəlməsini dayandırmağa kömək etmək.
●    Kanserogenlərin hüceyrələrə hücumunu dayandırmağa kömək etmək
●    Hüceyrələrdə hər hansı xərçəngə bənzər dəyişiklikləri dayandırmaq və təmizləmək
●    İmmun sistemini gücləndirmək
●    Orqanizmdə iltihabı azaltmaq
●    DNT zədələnməsinin qarşısını almaq və DNT-nin bərpasına kömək etmək
●    Hormonları tənzimləmək

Piylənmə (həddindən artıq çəki artımı) süd vəzi xərçəngi üçün riskdirmi?
Piylənmənin olması (bədən kütləsi indeksi 30) süd vəzi xərçəngi riskini menopauzadan əvvəl 15%, menopauzadan sonra isə 30% artırır. Bel bölgəsindəki yağlanma, omba-bud bölgəsindəki yağlanma səbəbilə risk daha çox artır.

Faydalı bitki mənşəli kimyəvi maddələr hansılardır?
Ən faydalı bitki mənşəli kimyəvi maddələrdən bəziləri bunlardır:
●    Tərəvəz və meyvələrdəki beta karoten və digər karotenoidlər
●    Qırmızı şərabın tərkibindəki resveratrol
●    Çayın tərkibindəki polifenollar
●    Turpkimilərdəki(çin kələmi, qırmızı kələm, brokoli, brüssel kələmi, sarımsaq, xardal yarpaqları, turp yarpağı, gül kələm kimi kələm ailəsinə məxsus bitkilər) izotiosiyanatlar
●    Pomidorun tərkibində olan likopen
●    Soyada olan izoflovanlar
●    Brokoli şitilində olan sulforafan

Faydalı bitki mənşəli kimyəvi maddələr əlçatandırmı?
Taxıllarda olduğu üçün qidanıza bitki mənşəli kimyəvi maddələr əlavə etmək çox asandır. Misal üçün; Bir kökdə 100-dən çox bitki mənşəli kimyəvi maddə var. Ümumilikdə 4000-dən çox bitki mənşəli kimyəvi maddənin aşkarlandığı təxmin edilir, lakin yalnız 150-yə yaxını ətraflı öyrənilmişdir. Xərçəng riskini azaltmaqda hansı bitki mənşəli kimyəvi maddələrin faydalı ola biləcəyini öyrənmək üçün daha çox araşdırmaya ehtiyac var.
Qeyd etmək lazımdır ki, tərkibində bitki mənşəli kimyəvi maddələr olan hansı tərəvəz, meyvə, paxlalılar və taxılları yeyərək bitki mənşəli kimyəvi əlavələrin qəbulunun faydalı olduğuna dair heç bir sübut yoxdur. Bədəni sağlam saxlayanın bu maddələr ilə yeyilən digər qidaların kombinasiyası olduğuna inanılır. Bir və ya iki bitki mənşəli kimyəvi maddəni həb şəklində qəbul etmək gündə bir neçə dəfə yeyilən tərəvəz və meyvələrdən və bütün taxıl çörəkləri, dənli bitkilər, qoz, badam, fındıq, fıstıq, düyü və digər bitki tərkibli qidalardan daha faydalı olmayacaq. 
Sağlamlığı təşviq edən bitki mənşəli kimyəvi maddələrin bir neçə əsas qrupu var.
Flavonoidlər əksər tərəvəzlərdə, meyvələrdə və taxıllarda olur. Soya, noxud və biyanda olan flavonoidlər bir qədər estrogen kimi hərəkət edə bilərlər. Bu bitkilərdəki estrogenə bənzər birləşmələrə fitoestrogenlər deyilir. Bununla belə, bir çox fitoestrogenlər çox zəif estrogen kimi fəaliyyətə malikdirlər. Zəif estrogen kimi bir maddə bədənin təbii estrogeni ilə əvəz edildikdə, zəif maddə qismən anti-estrogen kimi çıxış edə bilər. Bu şəkildə hərəkət edərək, fitoestrogenlərin meydana gəlməsi estrogen əlaqəli süd vəzi xərçənginin yaranmasının qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Ancaq bu qidaların tərkibində yalnız az miqdarda fitoestrogenlər var.
Antioksidantlar orqanizmin hüceyrələrini sərbəst radikallardan – normal hüceyrə fəaliyyəti zamanı əmələ gələn qeyri-sabit molekullardan qoruyur. Havanın çirklənməsi, radiasiya, siqaret və pestisidlər də bədənimizdə sərbəst radikalları ortaya çıxara bilər. Sərbəst radikallar hüceyrənin genetik hissələrinə zərər verə bilər və nəzarətsiz hüceyrə çoxalmasını təşviq edə bilər. Bu dəyişikliklər xərçəng və digər xəstəliklərin meydana gəlməsinə kömək edə bilər.
Antioksidantlar: brokoli, Brüssel kələmi, kələm, gül kələm, pomidor, qarğıdalı, yerkökü, manqo, şirin kartof, soya, qovun, portağal, ispanaq, fındıq, kahı, kərəviz, qaraciyər, balıq yağı, toxumlar, dənli bitkilər, çuğundur, qırmızı bibər, qaragilə, çiyələk, qara və yaşıl çayda olur. Bir qayda olaraq, tünd rəngli tərəvəz və meyvələr digər tərəvəz və meyvələrə nisbətən daha çox antioksidant ehtiva edir.
Karotenoidlər tünd sarı/narıncı/yaşıl tərəvəz və meyvələrdə olur və xərçəng riskini azaltmağa kömək edir.
Antosiyaninlər üzüm, qaragilə, zoğal və moruqa tünd rəng verir və laboratoriyada iltihab əleyhinə və şiş əleyhinə effektiv olduğu sübut edilmişdir.
Orqano-sulfidlər sarımsaqda, soğanda, kəvər soğanında, şalot soğanda, turpkimilərdə olur və immun sistemini gücləndirə bilir.
Bitki mənşəli kimyəvi maddələrin təsirinə dair sübutların çoxu ilk növbədə bitki əsaslı qidalanan insanların müşahidə edilməsindən əldə edilir. Bu insanlarda bəzi xərçəng növləri və ürək xəstəliklərinə daha az rast gəlinir. Spesifik bitki mənşəli kimyəvi maddələr və xərçəng riskinin azalması arasındakı bəzi əlaqələr çox inandırıcıdır, lakin daha çox araşdırmaya ehtiyac var. Bu günə qədər hər hansı bir bitki mənşəli kimyəvi maddənin xərçəng inkişaf riskini azaltmağa kömək etdiyinə və ya artıq formalaşmış xərçəngi məhv etməyə kömək etdiyinə dair qəti sübut yoxdur.
İndollar və qlükozinolatlar, digər bitki mənşəli kimyəvi maddələr kimi, xərçəng riskini azaltmağa kömək edə bilər. Şişin böyüməsini maneə törətdiyi və xərçəngə səbəb olan hormonların istehsalını azaltdığı iddia edilir. Brokkoli, kələm, gül kələm və Brüssel kələmində olur.
İnozitollar hüceyrə zədələnməsinin qarşısını alır. Kəpək, qarğıdalı, yulaf, düyü, çovdar və buğda, qoz-fındıq və soyada olur.
İzoflavonlar şiş böyüməsinin qarşısını alır və xərçənglə əlaqəli hormonların istehsalını məhdudlaşdırır. Ümumiyyətlə soya, paxlalılar və kətan toxumunda olur.
Polifenollar xərçəngin yaranmasının və iltihablanmanın qarşısını alır. Adətən yaşıl çay, üzüm, şərab, çiyələk, sitrus meyvələri, alma, kəpəkli taxıl və fıstıqlarda olur.

Hansı qidalar istehlak edilməlidir?
Qidalanmamızda tək bir həyati qida maddəsi heç vaxt olmayacaq. Həmişə müxtəlif tərəvəzlər, meyvələr, paxlalılar və tam taxıllardan ibarət balanslaşdırılmış pəhriz tövsiyə olunur.
Soya: Soya az yağlı və xolesterol olmadan çoxlu miqdarda zülal əldə etməyin ən çox istifadə edilən, ən ucuz və ən az kalorili yoludur. Soya pendiri, paxlasının özü, soya südü və soya tozu da daxil olmaqla müxtəlif formalarda yeyilə bilər.
Soyada sağlamlıqla əlaqəli bir çox bitki mənşəli kimyəvi maddələr var. Protein kinaz inhibitorları hüceyrə böyüməsini və fəaliyyətini normal saxlamağa kömək edir. Fitosterollar və saponinlər xolesterolu tənzimləməyə kömək edir. Karbol turşusu və fitatlar antioksidantlardır.
Bundan əlavə, zəif fitoestrogenlər (bitkilərdə olan estrogenə bənzər birləşmələr) olan izoflavonlar da var. Soya pendiri və soya südü məhsullarının fərqli növlərində izoflavon səviyyələri də müxtəlif olur. Bədəndəki estrogen soyadakı estrogenə bənzər izoflavonlardan dəfələrlə güclüdür. Beləliklə, zəif soya məhsulu hüceyrələrdə estorgenlə təbii yüksək güclü estrogenlər əvəzlənərsə, bəlkə də soya daha güclü estrogen siqnalına üstünlük verən xərçənglərə qarşı qoruyucu ola bilər.
Omeqa-3 yağ turşuları: Omeqa-3 yağ turşuları bir çox bədən fəaliyyətində, xüsusən də immun sisteminin reaksiyalarında iştirak edən mühüm qidadır. Bədəndə omeqa-3 yağ turşuları istehsal olunmur və onu qidadan almaq lazımdır. Araşdırmalar göstərib ki, omeqa-3 yağ turşuları ani ürək ölümünə səbəb olan aritmiya (anormal ürək ritmi) riskini azaltmaqla ürək xəstəliyi riskini azaltmağa kömək edə bilər. Omeqa-3 yağ turşuları həmçinin damarlarda plakların böyüməsini ləngidir və qanda qeyri-sağlam xolesterin növlərinin (aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər) və triqliseridlərin səviyyəsini azaldır.
Omeqa-3 yağ turşuları zəif estrogenik təsir göstərə bilən liqnanlar adlanan maddələrin yaxşı mənbəyidir. Zəif estrogenə bənzər maddə süd vəzi hüceyrəsindəki estrogen reseptorunda bədənin təbii güclü estrogenini əvəz etdikdə, zəif maddə nisbi anti-estrogen kimi çıxış edə bilər. Bu şəkildə hərəkət edərək, liqnanlar böyüməsi estrogendən asılı olan süd vəzi xərçənginə qarşı işləyə bilər. Bununla belə, tədqiqatlar omeqa-3 yağ turşularının süd vəzi xərçəngi riskinə təsiri ilə bağlı heç bir qəti əlaqə göstərməyib.
Omeqa-3 yağ turşularının ən yüksək konsentrasiyası sardina, qızılbalıq, siyənək, ton balığı, ağ balıq, skumbriya, qalxan balığı və köpəkbalığı kimi soyuq su balıqlarında olur. Bu yağ turşuları kətan toxumu, qoz, qırmızı lobya və soya kimi bitki tərkibli qidalarda daha aşağı konsentrasiyalarda olur. Bəzi səlahiyyətli qidalanma mütəxəssisləri hər gün omeqa-3 yağ turşuları ilə zəngin balıqlarla qidalanmağı və ya 1-2 çay qaşığı kətan toxumu yeməyi tövsiyə edirlər.
Kətan toxumu: Kətan toxumu 1950-ci illərdən etibarən potensial xərçənglə mübarizə aparan qida kimi xatırlanır. Taxıl un, yemək və toxum kimi mövcuddur. Bəzi çox taxıllı çörəklərdə, taxıllarda, qəlyanaltı çubuqlarında və sendviç çörəklərində olur. Qızardılmış toxumları salatlara, qatığa və ya südlü desertlərə səpmək olar.
Omeqa-3 yağ turşuları kimi, kətan toxumu da zəngin liqnan (zəif estrogen təsiri olan birləşmələr) mənbəyidir. Zəif estrogenə bənzər maddə süd vəzi hüceyrəsindəki estrogen reseptorunda bədənin təbii güclü estrogenini əvəz etdikdə, zəif maddə nisbi anti-estrogen kimi çıxış edə bilər. Bu şəkildə hərəkət edərək, liqnanlar böyüməsi estrogendən asılı olan süd vəzi xərçənginə qarşı işləyə bilər. Liqnanlar kətan toxumu gövdəsində cəmləşmişdir. Toxumlar əzildikdə orqanizm lignanları daha asan qəbul edir. Kətan toxumunun qoruyucu təsiri ilə bağlı sübutların əksəriyyəti heyvanlarda aparılan bir neçə kiçik tədqiqatdan əldə edilib. Kətan toxumunun xərçəngə mümkün təsirlərini insanlar üzərində araşdırmaq lazımdır.
Kətan toxumu xolesterini azaltmağa və bağırsaq sağlamlığını yüksək tutmağa kömək edə bilər. Kətan toxumunda olan yağ omeqa-3 əsas yağ turşusu alfa linoleik turşudur. Kətan toxumu liflə zəngindir. Onu yeməyə üstünlük verilirsə, az miqdarda başlanmalı və bol su içilməlidir. Gündəlik 1-2 çay qaşığı əzilmiş kətan toxumu yemək məsləhətdir.
Pomidor: Likopen pomidorları qırmızı edir və digər narıncı meyvə və tərəvəzlərə rəng verir. Emal edilmiş pomidorlarda ən yüksək miqdarda likopen var, lakin qarpız, çəhrayı qreypfrut və təzə pomidor da zəngin likopen mənbəyidir. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, çiy pomidor suyu içməklə müqayisədə emal edilmiş pomidor bir az zeytun yağı və ya kərə yağı (məsələn, pomidor sousu) ilə yeyildikdə orqanizm likopeni daha asan absorbsiya edir.
Likopen güclü antioksidantdır. Araşdırmalar göstərir ki, çox miqdarda pomidor məhsulları yeyən insanlarda ağciyər, prostat və mədə xərçəngi riski daha aşağı olur. Likopen həmçinin uşaqlıq, süd vəzi, mədəaltı vəzi, qalın bağırsaq və yemək borusu xərçəngindən qorunmağa kömək edə bilər, lakin bu hələ sübuta yetirilməyib. Amma əgər siz pomidoru sevirsinizsə və onları yeməyə mane olan allergiyanız və ya digər tibbi vəziyyətiniz yoxdursa, tam pomidor pəhrizinin olmasının heç bir zərəri yoxdur, ondan həzz alın.
Sarımsaq: Sarımsaq; soğan, kəvər soğanı, göy soğan və Mala soğanı ilə sıx əlaqəlidir. Uzun illərdir ki, sarımsağın xərçəng və infeksiya ilə mübarizə aparmaqda kömək edə biləcəyi iddia edilir. Sarımsağın mədə və qarın problemlərinə də faydalı ola biləcəyi deyilir.
Sarımsağın tərkibində çoxlu kükürd var. Bu, həm ona öz qoxusunu verir, həm də sağlamlığa fayda verməsini təmin edir. Sarımsaq eyni zamanda antioksidantdır.
Sarımsaq mədə xorasına səbəb ola bilən və mədə xərçəngi ilə əlaqəli olan Helicobacter pylori bakteriyasının səviyyəsini aşağı sala bilər. Sarımsağın xərçəngə faydalı təsiri ilə bağlı digər tədqiqat nəticələri tam dəqiq deyil.
Yeyilən sarımsağın necə hazırlanması və miqdarı ilə bağlı çox sayılı fikirlər var. Bir diş sarımsağın bişirilməsi və ya kəsilməsi sarımsağın tərkibindəki aktiv maddələrin miqdarını və növünü dəyişir. Bu səbəbdən bəzi insanlar onu çiy yeməyi məsləhət görürlər.
Böyük miqdarda sarımsaq, xüsusilə də çiy yemək mədə-bağırsaq traktını qıcıqlandıra bilər, mədə qıcıqlanmasına və köpə səbəb ola bilər. Amma hər gün makaron sousunda, sarımsaqlı çörəkdə və ya salat sousunda bir neçə diş istifadə edilsə belə problem deyil.
Brokoli: Brokolidə (xüsusilə də brokoli şitilində) olan sulforafan kanserogen maddələrin zərərli təsirlərini aradan qaldırır və onların orqanizmdən xaric olmasını asanlaşdıran fermentləri aktivləşdirir. Müxtəlif xərçəng növlərində hüceyrələrin çoxalma prosesini və xərçəngdə patoloji proses olan angiogenezi (yeni damarların əmələ gəlməsini) dayandıra bilən və xərçəngin əmələ gəlməsində rol oynayan HDAC fermentinin effektivliyini azalda bilən uzun müddət fəaliyyət göstərən antioksidant olduğu sübut edilmişdir. 
D vitamini: D vitamini çatışmazlığı süd vəzi xərçəngində çox rast gəlinir. Bəzi araşdırmalar göstərir ki, D vitamini çatışmazlığı olan xəstələrdə müalicə uğursuzluqları daha çox olur. Xüsusilə, estrogen reseptoru mənfi olan, qoltuqaltı limfa düyünlərinə yayılmış, böyümə və yayılma qabiliyyəti bir qədər yüksək olan süd vəzi xərçəngi növlərində D vitamini çatışmazlığının daha mənfi nəticələrə səbəb olduğu bilinir. D vitamini əlavələri qəbul edən xəstələrin 5 il ərzində süd vəzi xərçənginə tutulma riskinin daha az olduğunu göstərən mühüm araşdırmalar var.
Çiy qida ilə qidalanma: Çiy qida ilə qidalanma öz sağlamlıqlarını yaxşılaşdırmaq üçün əllərindən gələni etmək istəyən bəzi insanlar arasında popular olmağa başladı. Pəhrizdə olan bütün qidalar çiy yeyilir ki, yeməyin kimyəvi quruluşu dəyişməsin. Çiy qida tərəfdarları hesab edirlər ki, çiy qidalarda bişmiş qidalardan daha çox faydalı fermentlər var, çünki qidaları qızdırmaq onlarda olan fermentləri parçalayır.
Çiy qida pəhrizlərinin əksəriyyətində yalnız meyvələr, tərəvəzlər, qoz-fındıq və toxumlar olduğu halda, bəzi çiy qida pəhrizlərində çiy süd, ət və yumurta var. Çiy və ya az bişmiş ət və süd məhsullarında bakteriya ola bilər və yeyildikdə xəstəliyə səbəb ola bilər. Bu amil süd vəzi xərçənginin müalicəsi ilə bağlı immunosupressiya halı varsa, xüsusilə vacibdir. Çiy qida ilə qidalanmaya maraq yaranıbsa, çiy heyvan mənşəli məhsullardan yayınmaq lazımdır.
Hal-hazırda, çiy qida pəhrizinin süd vəzi xərçəngi riskini azaltdığına dair heç bir elmi sübut yoxdur. Pəhriz meyvə, tərəvəz və kəpəkli taxıllarla zəngin olduğuna görə sağlamlığa faydalı ola biləcək bir sıra bitki mənşəli kimyəvi maddələri ehtiva edir. Tərkibində heyvan mənşəli məhsullar olmayan sərt çiy qida pəhrizi, xüsusilə kimyaterapiya və ya digər süd vəzi xərçəngi müalicələrini alan xəstələrdə zülal, dəmir, kalsium və digər mühüm mineralların yetərli qəbulunun qarşısını alacaq.
Makrobiotik qidalanma: Makrobiotik qidalanma ilk dəfə süd vəzi xərçənginə tutulma riskini azaltmaq və ya süd vəzi xərçənginin təkrarlanma riskini azaltmaq istəyən insanlar arasında popular olmağa başladı. Tərəvəz və kəpəkli taxıllar makrobiotik qidalanmanın mərkəzində durur. Əksər qidalar minimal emal olunur və süd və süd məhsulları, qırmızı ət, qəhvə, yumurta və şəkərdən ibarət qidalar tövsiyə edilmir. Vitaminlər və əlavələri də tövsiyə edilmir.
Makrobiotik qidalanma fiziki fəaliyyəti vurğulayan və elektromaqnit şüalanmasına, pestisidlərə və kimyəvi maddələrə məruz qalmağı məhdudlaşdıran daha geniş makrobiotik həyat fəlsəfəsinin bir hissəsidir. Makrobiotiklər həmçinin yemək bişirməyin daha orijinal üsullarını və yalnız tava və ağacdan, şüşədən, poladdan və ya minadan hazırlanmış qablardan istifadə etməyi tövsiyə edir.
Makrobiotik tərz qidalanmanı tətbiq edən qadınlarla əlaqəli araşdırmalar digər qadınlarla müqayisədə onların estrogen səviyyələrinin nisbətən bir qədər aşağı olduğunu göstərdi və bu amil böyüməsi estrogendən asılı olan süd vəzi xərçəngi riskini azalda bilər. Hazırda makrobiotik qidalanmanın süd vəzi xərçəngi riskini azaltdığına dair heç bir elmi sübut yoxdur.Bu qidalanma tərzi meyvə, tərəvəz və bütün taxıllarla zəngin olduğundan, sağlamlığa faydalı ola biləcək bir sıra bitki mənşəli kimyəvi maddələri ehtiva edir. Heyvan məhsullarını ehtiva etməyən ağır makrobiotik qidalanma tərzi xüsusilə kimyaterapiya və ya süd vəzi xərçəngi müalicəsi alanlarda zülal, dəmir, kalsium və digər vacib mineralların yetərli qəbulunun qarşısını alacaq. Makrobiotik qidalanma tərzi və onun süd vəzi xərçəngi riskinə necə təsir edə biləcəyi ilə bağlı daha çox araşdırmaya ehtiyac var.

Qida Təhlükəsizliyi
Süd vəzi xərçənginin müalicəsi zamanı və sonrasında immun sistemi zəifləyə bilər. Xəstəliyə səbəb olan bakteriya və digər orqanizmlərdən uzaq durmaq lazımdır. Qidanızı təhlükəsiz şəkildə saxlamaq və sağlamlığınızı qorumaq üçün qida alarkən və hazırlayarkən atacağınız bəzi addımlar bunlardır;
Qida məhsulları alarkən aşağıdakı addımlara əməl edilməlidir:
●    Məcburi etiket məlumatları olan, qablaşdırılmış və etiketli qidalara üstünlük verin. Qablaşdırılmamış qidaları və qablaşdırması cırılmış və ya zədələnmiş qidaları almayın.
●    Tez xarab olan və qısa müddətdə istehlak edilməsi lazım olan ət və süd məhsulları üçün yararlılıq müddəti; Digər məhsullar üçün tövsiyə olunan son istifadə tarixini yoxlamağı unutmayın.
●    Ət, toyuq və balıq kimi tez xarab olan qidaları alış-verişin sonunda alın. Çiy istehlak ediləcək qidalarla təmas etmələrinin qarşısını alın və soyuq zənciri pozmadan mümkün qədər tez (ən gec iki saat, isti havalarda bir saat ərzində) soyuducuya qoyun.
●    Dondurulmuş qidaları alış-verişin sonunda alın. Ərimədiyindən və paketin içərisində buz kristallarının olmadığından əmin olun. Belə qidaları mümkün qədər tez dondurucuya qoyun.
●    Nəzarətsiz, mənşəyi məlum olmayan küçədə satılan südü almayın. Pasterizə edilmiş və uzun ömürlü südə (UHT) üstünlük verin.
●    Sınıq, çatlamış və ya çirkli yumurta almayın və istifadə etməzdən əvvəl yuyun.
●    Hazır qiymə əvəzinə tikə ətdən çəkilmiş qiymə, tikə toyuq əvəzinə isə bütöv toyuğa üstünlük verin.
●    Əzilmiş, çürümüş, palçıqlı və həşərat tərəfindən yeyilmiş meyvə və tərəvəzləri almayın; mövsümə uyğun olanlara üstünlük verin.
●    Konserv məhsulları alarkən, yuxarı və aşağı qapaqların şişməməsinə, qutusunun zədələnməməsinə, qapağının boşalmamasına və zədələnməməsinə diqqət yetirin.
●    Taxıllar, paxlalılar, sərt qabıqlı quru meyvələr və yağlı toxumların kiflənməməsinə, həşərat yeməməsinə və ya qırıq dənəli olmamasına diqqət yetirin
Hazırlayarkən əməl edilməli olan addımlar:
●    Əllərinizi tez-tez ilıq və isti su (çox isti deyil) və çoxlu sabunla yuyun. Yaxalamadan əvvəl əllərinizi 30 saniyə köpükləndirin. Alimlər hesab edirlər ki, qida ilə yoluxan xəstəliklərin təxminən yarısı əllərin düzgün yuyulması ilə aradan qaldırıla bilər. Aşağıdakı hallarda əllərinizi yumağı unutmayın:
●    Yeməkdən əvvəl və sonra
●    Tualetdən istifadə etdikdən sonra
●    Uşaq bezini dəyişdikdən sonra
●    Ev heyvanlarına əllə toxunduqdan sonra
●    Asqırdıqdan və ya öskürdükdən sonra
●    Çiy ət, yumurta, toyuq və balığa əllə toxunduqdan sonra
●    Zibilə əl vurduqdan sonra
●    Pula toxunduqdan sonra
●    Çirkli avadanlıqlara toxunduqdan sonra
●    Öskürdükdən və asqırdıqdan sonra
●    Qabıqlarını yemək niyyətində olmasanız və qabığını soysanız belə, meyvə və tərəvəzləri yaxşıca yuyun. Qabıqları soyarkən yeyəcəyiniz hissəyə bakteriya kimi çirkləndirici maddələri əkə bilərsiniz.
●    Ət, süd məhsulları və çörək üçün müxtəlif bıçaq və kəsmə taxtalarından istifadə edin. Çiy və bişmiş yeməklər üçün müxtəlif bıçaq və kəsmə taxtalarından istifadə edin.
●    Bütün yeməklərinizi uyğun temperaturda bişirin. Müxtəlif mənbələrdən qidalar üçün uyğun bişirmə temperaturları haqqında məlumat tapa bilərsiniz.
●    Müddəti bitmiş qidalardan istifadə etməyin.
●    Zülal tərkibli qidaları 2 saatdan çox soyuducudan kənarda qoymayın. Bura; süd, yumurta, mayonez, qaymaq, ət, toyuq-quş əti, balıq və s. daxildir. Zülal əsaslı qidalar 2 saatdan çox müddətə kənarda qalırsa, atın
●    Əgər qida qabının qapağının altında və ya daxili plastik qida qablaşdırmasının (məsələn, kolbasa qablaşdırması) içərisində hava varsa, bu qidaları atın. Bu hava qidada çoxalan bakteriyalardan gələn qazdır.
●    Yağları, fındıq və oxşar qidaları sərin və quru yerdə saxlayın. Əgər isti iqlimdə yaşayırsınızsa, onları soyuducuda saxlamaq lazım gələ bilər.
●    Ət və balıqla, xüsusilə çiy toyuqla təmasda olan bütün səthləri və alətləri hər istifadədən sonra yuyucu vasitə ilə bol isti su ilə yuyun və/yaxud dezinfeksiya edin.
●    Dondurulmuş qidaları soyuducu temperaturda orijinal qablaşdırmada və ya mikrodalğalı sobalarda əridin.
●    Bir dəfə əridilmiş qidaları yenidən dondurmayın.
●    Marinad edilmiş ət məhsullarını ağzı qapalı şəkildə soyuducuda saxlayın.

Liv Bona Dea Hospitalda pəhriz proqramı necə hazırlanır?
Süd vəzi sağlamlığı və ya ümumi bədən sağlamlığı ilə bağlı pəhriz haqqında hər cür yardımı xəstəxanamızdan ala bilərsiniz. Süd vəzi sağlamlığı ilə bağlı xəstəxanamıza müraciət edən xəstələr əvvəlcə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinədən keçirilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına yönləndirilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra xəstə zərurət yaranarsa əlavə müayinələrə göndərilir, əlavə müayinə tələb olunmazsa, lazımi müalicə təyin edilir və sonra süd vəzilərinin sağlamlığı və pəhrizi üzrə ixtisaslaşmış dietoloqa yönləndirilir.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?
Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Qidalanma, Radiologiya, Endokrin və Daxili Xəstəliklər Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Süd Vəzi Xərçənginin Genetik Skrininqi
Süd vəzi xərçəngi riski potensial təhlükədirmi?
Normal cəmiyyətdə ömür boyu süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulma riskinin 1/8 ilə 1/12 arasında olduğu bildirilir. Cəmiyyətdəki ümumi süd vəzi xərçəngi riskinə əlavə olaraq, ailə tarixçəsi, endokrin faktorlar, süd vəzi sıxlığı və xoşxassəli süd vəzi xəstəlikləri kimi fərdi amillər də süd vəzi xərçənginin inkişaf riskinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər.
Yaşdan başqa, ailədə süd vəzi xərçənginin olması bu xəstəliyin inkişafı üçün ən vacib risk faktorudur. İrsi faktorların cəmiyyətdəki süd vəzi xərçənginin əhəmiyyətli hissəsində rol oynadığı demək olar ki, dəqiqdir. Lakin bu amilləri qiymətləndirmək çox çətindir.
Genetik və ailə faktorları ömür boyu süd vəzi xərçənginin inkişaf riskini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər və gənc yaşda xərçəngin inkişafı ilə əlaqələndirilir. Bununla belə, yüksək riskli genlər süd vəzi xərçənginin inkişafına 5%-dən az töhfə versə də, monitorinq, qarşısının alınması və ya müalicə strategiyaları haqqında qərar qəbul etməzdən əvvəl xəstələr yüksək riskli genlər baxımından yoxlanılır. Bu kontekstdə fərdi riskin düzgün qiymətləndirilməsi vacibdir.

Süd vəzi xərçəngi riski yüksəkdirsə nə edilir?
Süd vəzi xərçəngi riski yüksək olan qadınlara əməliyyat və ya dərmanla qarşısının alınması və ya daha yaxından izləmə kimi profilaktik tədbirlər təklif oluna bilər. Profilaktika səviyyəsi ilə bağlı qərarların mərkəzində dəqiqlik və fərdi risklərin qiymətləndirilməsi dayanır. Süd vəzi xərçəngi riskinin qiymətləndirilməsi necə aparılır?
Riskin qiymətləndirilməsi 2 qrupa bölünür:
●    BRCA1 və BRCA2 kimi yüksək riskli gen mutasiyalarını daşıma riski
●    Mutasiyanın olması və ya olmaması halında süd vəzi xərçənginin inkişaf riski
Süd vəzi xərçəngi riskləri haqqında məlumatlı olmaq müdaxilənin riskləri və faydaları ilə birlikdə xəstəliyin idarə olunması məqsədilə uyğun strategiyanın seçilməsi üçün vacibdir.

Süd vəzi xərçəngi üçün risk proqnozlaşdırma modelləri varmı?
Son illərdə həm ümumi əhali, həm də fərdlərdə süd vəzi xərçəngi riskini qiymətləndirmək üçün bir sıra statistik modellər hazırlanmış və sınaqdan keçirilmişdir. Klinik praktikada; Risk qiymətləndirmə aləti fərdi riskləri ən yaxşı şəkildə qiymətləndirmək qabiliyyətinə malik olmalıdır ki, ən uyğun fərdiləşdirilmiş profilaktik müalicə təyin olunsun.

İstifadə olunan risk modellərinin effektivliyi nədən ibarətdir?
Süd vəzi xərçənginin qarşısının alınması strategiyalarında ən böyük faydanın yüksək riskli xəstələrdə görüldüyü bilinir. Qarşısının alınması (Profilaktik) strategiyaları aşağı riskli qadınlarda da təsirli olsa da, daha aşağı səviyyədədir. Nəticə etibarı ilə, dəqiq nəticələr verən fərdiləşdirilmiş risk qiymətləndirmə metodlarını tətbiq edərək profilaktik strategiyalar üçün uyğun qadınlar müəyyən edilə bilər.
Süd vəzi xərçəngi riskini öyrənmək şansı varmı? Bunu necə öyrənmək olar?
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, süd vəzi xərçəngi riskini qiymətləndirmək üçün iki istiqamətli yanaşmadan istifadə olunur.
●    Əvvəlcə gen mutasiyası daşıma riski olan xəstələr müəyyən edilir və onlara formal genetik testdən keçmək təklif olunur.
●    İkincisi, genetik test meyarlarına cavab verməyən və ya gen mutasiyası testinin nəticəsi mənfi olan insanlarda müəyyən müddətin sonunda xərçəngə tutulma riskinin ölçülməsinə ehtiyac var.
Süd vəzi xərçəngi risk faktorları nəzərə alınaraq, bəzi sorğulamalar və skrininqlər ilə süd vəzi xərçəngi üçün risk qiymətləndirməsi edib süd vəzi xərçəngi riski yüksək hesab edilən qadınlara süd vəzi qoruyucu cərrahiyyə və ya dərmanla qarşısının alınması kimi profilaktik üsullar və ya yaxından izləmə tövsiyə edilə bilər.

İrsi süd vəzisi xərçəngi riski üçün kimlər genetik testdən keçməlidir?
1.    Ailəsində iki və ya daha çox qadında 50 yaşından əvvəl süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi olanlar.
2.    Ailənin hər hansı qolunda birinci, ikinci və ya üçüncü dərəcə qohumunda 50 yaşından əvvəl süd vəzi xərçəngi və ya hər hansı yaşda yumurtalıq xərçəngi olanlar.
3.    Diaqnoz yaşından asılı olmayaraq üç və ya daha çox birinci və ya ikinci dərəcəli qohumlarında süd vəzi xərçəngi olanlar.
4.    Birinci və ikinci dərəcəli qohumları arasında süd vəzisi və yumurtalıq xərçəngi olanlar.
5.    Birinci dərəcəli qohumunda ikitərəfli süd vəzi xərçəngi olanlar.
6.    Kişi qohumunda süd vəzi xərçəngi olanlara
7.    Süd vəzi xərçəngi baxımından risk altında olan etnik qruplara mənsub olanlar.

Genetik test nəticələri necə şərh edilməlidir?
Prosedur əvvəllər süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi diaqnozu qoyulmuş bir ailə üzvü ilə başladıqda genetik test nəticələri ən mənalıdır.
Ailənizdə BRCA1 mutasiyası mövcud olsa belə, ailənizdəki hər insana iris keçməyəcək. Süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi olan birində mutasiya olma ehtimalı daha yüksəkdir. Xərçəngli bir ailə üzvündə BRCA1 və ya BRCA2 mutasiyası təsdiqlənərsə, ailənizdəki xərçənglərə mutasiyanın səbəb olmuş olması ehtimalı yüksəkdir. Testi müsbət çıxan ailə üzvləri süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi inkişaf riski baxımından özlərinin yüksək risk altında olduqlarını qəbul etməlidirlər. Test nəticəsi mənfi çıxanlar ümumi əhali ilə oxşar risk nisbətlərinə malikdirlər.
Süd vəzi və yumurtalıq xərçəngi olan bir ailə üzvündə BRCA mutasiyası mənfi olarsa, bu vəziyyət BRCA olmayan genlərdən biri və ya tədqiqatçılar tərəfindən hələ kəşf edilməmiş başqa bir irsi genlə əlaqəli ola bilər. Təkcə ailə tarixçəsinə əsaslanaraq nəzərə almalısınız ki, siz və ya ailə üzvləriniz hələ də ümumi əhali ilə müqayisədə süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi inkişafı baxımından risk altındasınız.
Bəzən, genetik test etmək üçün heç bir yaşayan ailə üzvü olmaya bilər. Bir genetik məsləhətçi ailədəki hansı üzvün test edilə biləcək ən uyğun insan olduğu və səbəbi baxımından kömək edə bilər.
Bir dəfə bir şəxsdə BRCA1 mutasiyası aşkar edildikdə, ən məntiqli yol ona ən yaxın ailə üzvü ilə testi davam etdirməkdir. Misal üçün; ananızın bacısında BRCA mutasiyası varsa, test ediləcək növbəti şəxs ananız olacaq. Ananızın testi mənfi olarsa, o, mutasiyanı sizə ötürə bilmədiyi üçün müayinədən keçməyinizə ehtiyac yoxdur. Ananızın testi müsbətdirsə, siz də testdən keçməlisiniz. Əgər ananız həyatda deyilsə, o zaman xalanızın test nəticəsinə əsasən hərəkət etməlisiniz.
Test nəticəniz BRCA üçün müsbət olarsa, test ediləcək növbəti insanlar bacı-qardaşlarınız və/və ya yetkin uşaqlarınızdır. Onlardan hər hansı birinin testi müsbət olarsa, onlar da mutasiyanı öz uşaqlarına ötürə bilərlər. Testləri mənfi olarsa, mutasiyanı uşaqlarına ötürə bilməzlər.
18 yaşdan kiçik uşaqlar üçün test tövsiyə edilmir, çünki çox gənc uşaqlarda süd vəzi xərçənginin qarşısını almağa kömək edəcək təhlükəsiz və effektiv müalicə yoxdur. Həmçinin, uşaqlar hələ ömür boyu xərçəng riskləri haqqında bilmək istəyib istəmədikləri barədə qərar vermək üçün kifayət qədər yetkin deyillər. O da mümkündür ki, bu günün uşaqları yetkinlik yaşına çatdıqda, elm adamları xərçəng inkişaf etməzdən əvvəl anormal süd vəzi xərçəngi genlərini düzəldəcək yeni bir müalicə tapacaqlar.

Genetik skrininqdə hansı genlər yoxlanılır?
Süd vəzi xərçəngində ən çox aşkar edilən gen anomaliyaları BRCA1 və BRCA2 genlərindədir. BRCA1 və BRCA2 gen analizi qan alınaraq edilir. Valideynlərindən irsi olaraq bu mutasiyalı və ya anormal şəkildə dəyişilmiş genlərdən birini və ya hər ikisini miras alan qadınlarda ömür boyu süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi inkişaf riski yüksəkdir. Normalda 10-12% olan süd vəzi xərçənginin inkişaf riski, bu genlərdən biri anormal olduqda, ömür boyu təxminən 60% təşkil edir. ABŞ-da bu genlərin anormal aşkarlanma nisbəti 5-10% təşkil edir. Digər irsi gen anomaliyaları daha az yayılıb. Kişilərdə bu gen anomaliyaları kişi süd vəzi xərçəngi riskini artırır, xüsusən də BRCA2 gen anormallığı varsa, prostat xərçəngi riski xeyli artır.
Süd vəzi xərçəngi hallarının 10%-də BRCA1 və BRCA2 gen anomaliyaları aşkar edilir. Bir çox süd vəzi xərçəngi xəstələrində ailə tarixçəsi yoxdur. Güclü süd vəzi və/və ya yumurtalıq xərçəngi ailə tarixçəsi olanlara genetik test tövsiyə oluna bilər.

Süd vəzi xərçənginə səbəb olan başqa gen anormallıqları varmı?
BRCA1 və BRCA2 gen anormallıqlarından başqa digər gen anormallıqları da süd vəzi xərçəngi riskini artıra bilər. Bu gen anormallıqları ailə tarixçəniz və şəxsi vəziyyətiniz nəzərə alınaraq yoxlanıla bilər. Son illərdə onlarla gen anormallıqlarını yoxlaya bilən dəstlər istehsal edilib. Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir gen anormallığının olması mütləq süd vəzi xərçənginə tutulacağınız anlamına gəlmir.
BRCA1 və BRCA2 gen anormallıqlarından başqa ən çox testləri edilən genlər ATM, p53, CHEK2, PTEN, CDH1 və PALB2 gen testləridir. Bu genlərin anomaliyaları daha nadirdir və BRCA1 və BRCA2 gen anomaliyaları kimi süd vəzi xərçəngi riski yaratmır.

Genetik test etdirməyin üstünlükləri nələrdir?
Ailənizin bir üzvündə BRCA gen anormallığı aşkar edilərsə və test nəticəsiniz mənfi olarsa, bu, süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi riskinizin aşağı olduğu və cəmiyyət riski ilə eyni olduğu kimi şərh edilir. Müntəzəm süd vəzi təqibləri etdirməyiniz kifayət edir. Kişilərdə də süd vəzi və prostat xərçəngi riski aşağı olur.
Test nəticəniz müsbət olarsa, süd vəzi və/və ya yumurtalıq xərçəngi riskini azalda bilən və ya bu xərçənglər baş verdikdə erkən diaqnoz qoya biləcək addımlar mövcuddur:
●    Həkiminizlə danışın və süd vəzi xərçəngi inkişaf riskini azalda biləcək hormonal müalicənin mümkünlüyü haqqında öyrənin.
●    İllik süd vəzi təqibi yerinə 6 aylıq təqiblərə keçə bilərsiniz. Mamoqrafiyaya əlavə olaraq süd vəzilərinin ultrasəs müayinəsi və/və ya süd vəzilərinin MRT müayinəsi aparıla bilər.
●    Profilaktik olaraq süd vəzilərinizi cərrahi yolla çıxarıb implant taxdıra bilərsiniz. Profilaktik məqsədlər üçün yumurtalıqlarınız da çıxarıla bilər.
●    Əgər süd vəzi xərçəngi inkişaf edərsə, həkiminiz genetik vəziyyətinizi nəzərə alaraq müalicənizi planlaşdıracaq.
●    BRCA gen anormallığını bilərək, həm sizin, həm də digər ailə üzvlərinizin həyat tərzini xərçəng riskini azalda biləcək şəkildə tənzimləyə bilərsiniz.
BRCA gen anomaliyaları olan kişilərdə prostat xərçəngi inkişaf riski normaldan daha yüksəkdir. Bu şəxslər Urologiya Uzmanının nəzarəti altında mütəmadi olaraq prostat təqibindən keçə bilərlər. Bundan əlavə, süd vəzilərində meydana gələ biləcək hər hansı bir dəyişiklik və ya kütlənin olması halında dərhal süd vəzi xəstəliklərində təcrübəli Ümumi Cərrahiyyə Uzmanına müraciət etməlidirlər.

Genetik test etdirməyin mənfi cəhətləri nələrdir?
Genetik test etdirməyin bəzi mənfi cəhətləri də var:
●    Genetik test nəticənizi aldığınız zaman nə etməli olduğunuz və ya etməməli olduğunuz tam dəqiq deyil. Süd vəzi xərçəngi riskini azaldan bəzi dərmanlar olsa da, xərçəngdən qorunmağın ən təsirli yollarını hələ də bilmirik.
●    Süd vəzi və/və ya yumurtalıqların profilaktik olaraq çıxarılması bu orqanlarla əlaqəli bütün hüceyrələri məhv etmir. Xərçəng riski kəskin şəkildə azalsa da, qalan hüceyrələrdə xərçəng inkişaf ehtimalı baxımından təqib davam etdirilməlidir.
●    Normal test nəticəsi genlərin sağlam olduğuna zəmanət vermir. Ailədə hələ müəyyən edilməmiş bir gen qüsuru ola bilər. Bundan əlavə, ailəsində xərçəng xəstəliyi olan bir şəxsin testi mənfi çıxsa belə hələ də yüksək riskli hesab olunur və yaxından izlənilməlidir.
●    Müntəzəm olaraq müayinə və skrininqlərlə yaxından izlənilməsinə baxmayaraq, xərçəngin erkən aşkarlanması həmişə mümkün olmur. Ən yaxşı təqib üsullarına baxmayaraq, bəzi insanlara daha gec qayıtdıqda diaqnoz qoyula bilir.
●    Bir çox insanda anormal test nəticələri narahatlıq, depressiya və qəzəbi tətikləyə bilər. Anormal bir nəticə mütləq süd vəzi xərçənginə tutulacaqları demək olmasa da, anormal geni olan bir çox insan bunu belə qəbul edəcək. Əgər bu cür məlumatların sizi emosional olaraq yoracağını düşünürsünüzsə, xəstəliyin qarşısının alınması və müalicəsi ilə bağlı daha çox məlumat əldə olunana qədər genetik testlərdən keçməyə bilərsiniz.
●    Uşağınıza anormal bir gen ötürdüyünüzü öyrənsəniz, özünüzü günahkar və narahat hiss edə bilərsiniz.
●    Genetik test bütün suallarınıza cavab verməyə bilər. Anormal süd vəzi xərçəngi geni olan ailələrdə bu yüksək riskə səbəb ola biləcək digər amillər hələ tam başa düşülməyib.

Genetik test mənfi olarsa nə etməli?
Hazırda tətbiq olunan yanaşma məhdud biliyə və sağlam düşüncəyə əsaslanır. Əgər ailənizdə bir gen anormallığı yoxdursa, normal populyasiyada olduğu kimi ömür boyu süd vəzi xərçənginə tutulma riskiniz 10-12% təşkil edir. Testin mənfi olması, belə bir anormallığı uşağınıza ötürməyəcəyiniz mənasına gəlir. Orta riskə malik olduğunuza görə aşağıdakı yanaşmadan istifadə edə bilərsiniz:
●    Mütəmadi olaraq aylıq süd vəzilərinin öz-özünə müayinəsi və süd vəzisi xəstəlikləri uzmanı tərəfindən illik və ya 6 aylıq süd vəzilərinin müayinəsi
●    40 yaşa qədər illik ultrasəs və 40 yaşdan sonra illik mamoqrafiya
●    Sağlam həyat tərzi (az yağlı, balanslı qidalanma, müntəzəm məşqlər, çəkiyə nəzarət, spirtli içki qəbulunu minimuma endirmək). Bu strategiyalar sizə özünüzü daha yaxşı və sağlam hiss etdirəcək, ehtimal ki süd vəzi xərçəngi riskinizi azaldacaq.
Əgər sizin və digər ailə üzvlərinizin test nəticəsi mənfi olmasına baxmayaraq, 50 yaşdan kiçik bir neçə yaxınınızda süd vəzi xərçəngi varsa, ailənizdə hələ müəyyən edilməmiş genetik anormallıq ola bilər.

Genetik test müsbət olarsa nə etməli?
Əgər BRCA1 və ya BRCA2 testinizin nəticəsi müsbətdirsə və əvvəllər süd vəzi xərçəngi olmamısınızsa, bilməlisiniz ki, indi süd vəzi xərçəngi riskiniz orta səviyyədən çox yüksəkdir. BRCA1 və ya BRCA2 genləri üçün ümumi ömür boyu risk 45-85% arasındadır (gen anormallığı olmayan bir qadından 3-7 dəfə yüksəkdir). Ömür boyu yumurtalıq xərçənginə tutulma riskiniz 16-60% təşkil edir (əhali üzrə orta hesabla 2%). Kişilərdə BRCA2 anormallığı xüsusilə önəmlidir və ömür boyu süd vəzi xərçəngi riski 7% təşkil edir. Prostat xərçəngi riski də artır. Həm qadınlar, həm də kişilər üçün bu gen anormallığını uşaqlarına ötürmə ehtimalı 50% təşkil edir.

Genetik test müsbət olarsa, süd vəzi xərçəngi riskini necə azaltmaq olar?
Əvvəllər süd vəzi xərçəngi olub-olmamağınızdan asılı olmayaraq, BRCA gen anormallığınız varsa, süd vəzi və yumurtalıq xərçənginə tutulma ehtimalınız daha yüksəkdir. Riskləri azaltmaq üçün bəzi tövsiyələr mövcuddur:
●    Profilaktik və ya qoruyucu məqsədlər üçün hər iki süd vəzinin çıxarılması riski 90% azaldır. Bir süd vəzində xərçəng aşkar edildikdə, digər süd vəzində xərçəngin inkişaf riski hər il 3% artır (məsələn, 3 ildən sonra 9%). BRCA1 və ya BRCA2 gen anomaliyaları olmayan şəxslərdə bu nisbət ildə 1% təşkil edir.
●    Menopauzadan əvvəl hər iki yumurtalıq profilaktik və ya qoruyucu məqsədlər üçün çıxarılarsa, süd vəzi xərçəngi riski estrogenin əsas mənbəyi aradan qaldırıldığı üçün azalmış olur. Yumurtalıq xərçəngi riski də azalır. Yumurtalıqların çıxarılması BRCA1 gen anomaliyaları olanlarda yumurtalıq xərçəngi riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, lakin süd vəzi xərçəngi riskinə təsir etmir. Digər tərəfdən, BRCA2 gen anomaliyaları olanlarda yumurtalıqların çıxarılması süd vəzi xərçəngi riskini azaltsa da, yumurtalıq xərçəngi riskinə heç bir təsiri yoxdur. Həkiminiz bu qərarları qəbul etməkdə sizə kömək edəcək. Cərrahiyyə əməliyyatı yalnız siz uşaq sahibi olmamaq qərarına gəldikdə həyata keçirilə bilər.
●    Tamoksifen estrogen hormonunun süd vəzi toxumasına təsirinin qarşısını alan hormonal müalicədir. Süd vəzi xərçəngi riski yüksək hesab edilən insanlarda riskin 45-50% azalmasını təmin edir. Bu təsir BRCA2 gen anomaliyaları olanlarda ən yüksəkdir. Bir araşdırmada tamoksifen BRCA2 gen anomaliyaları olan 35 yaş və daha yuxarı qadınlarda riski 62% azaldıb, BRCA1 gen anomaliyaları olan qadınlarda isə nəzərə çarpan azalma olmayıb.

Süd vəzi xərçənginə erkən diaqnoz qoyula bilməsi üçün nə etmək lazımdır?
Xərçəng əmələ gələrsə, erkən diaqnoz qoyulması üçün profilaktik cərrahiyyə və ya dərmandan başqa, daha tez-tez müayinə olunmaq da bir seçimdir. Həkiminiz bu müayinə (skrininq) proqramını yaratmaqda sizə kömək edəcək:
●    Süd vəzi xərşəngi diaqnozu qoyulmuş ən gənc ailə üzvünün diaqnoz yaşından 10 il əvvəl və 25 yaşından başlayaraq illik mamoqrafiya (rəqəmsal və ya tomosintez olması üstünlükdür) müayinəsi. Süd vəzilərinin MRT-sinə də üstünlük verilə bilər.
●    Ailədə yumurtalıq xərçəngi varsa, 25 yaşından etibarən illik ginekoloji müayinə.
●    Süd vəzilərinin aylıq öz-özünə müayinəsi və hər 6 aydan bir klinik həkim müayinəsi.
●    Sağlam həyat tərzi (az yağlı, balanslı qidalanma, müntəzəm məşqlər, çəkiyə nəzarət, spirtli içki qəbulunun minimuma endirilməsi).

Genetik testin nəticəsi qeyri-müəyyəndirsə, nə etməli?
Bəzən test nəticəsi xərçəng riskinin yüksək olub-olmaması barədə kifayət qədər məlumat verməyə bilər. Bu vəziyyət aşağıdakı formada qaşınıza çıxa bilər:
Məlumatlandırıcı olmayan və ya qeyri-müəyyən: Əgər sizdə və digər ailə üzvlərinizdə test nəticələri mənfi olmasına baxmayaraq 50 yaşdan kiçik bir neçə nəfərdə süd vəzi xərçəngi varsa, ailənizdə hələ müəyyən edilməmiş genetik anormallıq ola bilər. Eyni şey sizin nəticələrinizin mənfi olub xərçəng testi edilmiş bir ailə üzvünüzün olmadığı hallar üçün də keçərlidir.
●    Əhəmiyyəti müəyyən edilə bilməyən model: Bəzən BRCA1 və ya BRCA2 genlərində qeyri-adi dəyişiklik və ya model aşkarlana bilər. Ancaq bu dəyişikliyin xərçəng riskini artırdığı dəqiq deyil. Xərçəng riski ilə əlaqəli olub-olmadığını yoxlamaq üçün daha çox ailə üzvünün test etdirməsi lazım ola bilər. Bundan əlavə, sizdə olan gen dəyişikliyi ilə bağlı irəliləyişləri öyrənmək üçün genetik məsləhətçinizlə əlaqə saxlaya bilərsiniz.
●    Yuxarıdakı hər iki halda, gen testinizin nəticəsinin dəqiq olmaması sizin və ailə üzvlərinizin narahatlığına səbəb ola bilər. Bundan sonra necə davranmağınız barədə həkiminiz və genetik məsləhətçinizlə məsləhətləşə bilərsiniz. Əgər siz ailə tarixçəniz səbəbilə hələ də yüksək risk qrupu olaraq düşünülürsünüzsə, digər risk qrupu xəstələr kimi təqib edilə bilərsiniz.
●    Süd vəzi diaqnozu qoyulmuş ən gənc ailə üzvünün diaqnoz yaşından 10 il əvvəl və 25 yaşından başlayaraq illik mamoqrafiya ( rəqəmsal və ya tomosintez olması üstünlükdür) müayinəsi. Süd vəzilərinin MRT-sinə də üstünlük verilə bilər.
●    Ailədə yumurtalıq xərçəngi varsa, 25 yaşından etibarən illik ginekoloji müayinə.
●    Süd vəzilərinin aylıq öz-özünə müayinəsi və hər 6 aydan bir klinik həkim müayinəsi.
●    Sağlam həyat tərzi (az yağlı, balanslı qidalanma, müntəzəm məşqlər, çəkiyə nəzarət, spirtli içki qəbulunun minimuma endirilməsi).
●    Profilaktik və ya qoruyucu əməliyyat variantlarının nəzərdən keçirilməsi.
ATM, p53, CHEK2, PTEN, CDH1, PALB2 və digər gen anormallıqları üçün test etdirmək lazımdırmı?
Həkiminiz və ya genetik məsləhətçiniz şəxsi və ya ailə tarixçənizə əsaslanaraq, BRCA1 və BRCA2 genlərindən başqa digər gen anormallıqları üçün müayinə olunmağınızı tövsiyə edə bilər. Bu testlər üçün yalnız qan alınır.

Risk analizindən savayı edilən başqa gen testləri də var?
Ayri-ayrı gen analizi yerinə, bir qrup genin aktivliyini ölçmək üçün edilən testlərə genomik analizlər deyilir. Bu testlərin məqsədi süd vəzi xərçənginin təkrarlanma riskini proqnozlaşdırmaqdır. Bu, müalicəni planlaşdırmağa məsələn, kimyaterapiya verib-verməyəcəyimizi müəyyən etməyə kömək edir. Bu analizdə süd vəzi xərçəngi toxumasından istifadə olunur.
Genom analizində istifadə edilən bəzi testlər; Oncotype DX, MammaPrint, ProSigna və Mammostrat. Bu genom analizləri xərçəngin erkən təkrarlanma riskini və xəstənin kimyaterapiyadan fayda görüb görməyəcəyini müəyyən edir.
Bu testlər hər xəstəyə tövsiyə edilmir. Bu testlərin tövsiyə edilməsi üçün xəstənin xərçənginin erkən mərhələdə olması və hormon reseptorunun müsbət çıxması lazımdır. Bu testlər normal patoloji qiymətləndirmə vaxtı və ya ondan sonra edilə bilər.

Liv Bona Dea Hospital risklərin qarşısının alınması proqramına nələr edilir?
Süd vəzi xərçəngi genetik risk qiymətləndirməsi üçün xəstəxanamıza müraciət edən şəxslərə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinə edilir və həmin şəxsin süd vəzi xərçəngi riski ilə bağlı bütün parametrləri qiymətləndirilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına yönləndirilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra xəstə zərurət yarandıqda əlavə müayinələrə yönəldilir, əlavə müayinə tələb olunmursa, lazımi müalicə təyin edilir.
Bu prosedurlardan sonra şəxsin genetik riski olduğu düşünülürsə, genetik testdən keçmək tövsiyə olunur. Bu məqsədlə tübikə qan çəkilir. Genetik testlərimiz Amerika Pittsburq Universiteti Tibb Fakültəsi Xəstəxanası Süd Vəzi Mərkəzinə göndərilməklə yoxlanılır. BRCA1 və BRCA2 genləri də daxil olmaqla ümumi 83 fərdi gen analizi edilir. Test və genetik qiymətləndirmə nəticələri 2 həftə ərzində əldə edilir.
Genom tahlilleri ise doktorunuzun önerisi ve sizin de kabulünüz halinde tercih edilen genom testi cinsine göre Amerika veya Avrupa’ya gönderilmekte, sonuçlar yine tercih edilen test cinsine göre 1-3 hafta içinde gelmektedir. Doku örneğiniz testi yapacak firma tarafından Patoloji Laboratuvarı’ndan bizzat alınmaktadır.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?
Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Genetika, Radiologiya, Tibbi Onkologiya və Patologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Süd Vəzi Xərçəngi Riskinin Qarşısının Alınması
Süd vəzi xərçəngi riski nədir?
Süd xərçəngi riskini artıran bəzi faktorlar var. Ancaq bir çox risk faktorunun olması qadının süd vəzi xərçənginə tutulacağı, risk faktorunun olmaması isə xərçəngə tutulmayacağı anlamına gəlmir.

Süd vəzi xərçəngi riskini qiymətləndirmək mümkündürmü?

Risk qiymətləndirməsi ümumiyyətlə iki qrupa bölünür:
●    Yüksək riskli gen mutasiyasını daşıma riski
●    Mutasiyanın olub olmaması halında süd vəzi xərçənginin əmələ gəlmə riski
Süd vəzi xərçəngi risklərinin bilinməsi müdaxilənin riskləri və faydaları ilə birlikdə nəzərə alındıqda xəstəliyin idarə olunması üçün uyğun strategiyanın seçilməsində önəmli rol oynayır.

Risklərin qiymətləndirilməsi nə üçün vacibdir?
Süd vəzi xərçəngi qlobal problem olaraq qalır. Süd vəzi xərçəngindən ölüm hallarının davamlı azalmasına baxmayaraq, süd vəzi xərçənginin görülmə tezliyi artmaqda davam edir.
Süd vəzi xərçəngi riskini qiymətləndirmək üçün iki istiqamətli yanaşmadan istifadə olunur. Birincisi, gen mutasiyası daşıma riski olan xəstələr müəyyən edilir və formal genetik testdən keçmək təklif olunur. İkincisi, genetik test meyarlarına cavab verməyən və ya gen mutasiyası testinin nəticəsi mənfi olan insanlar üçün müəyyən müddətin sonunda xərçəngə tutulma riskinin ölçülməsinə ehtiyac duyulmasıdır.
Süd vəzi xərçəngi ilə bağlı risk faktorları nəzərə alınaraq bəzi analiz və skrininqlərlə süd vəzi xərçəngi riski qiymətləndirilə bilər və süd vəzi xərçəngi riski yüksək olaraq qiymətləndirilən qadınlara süd vəzi qoruyucu əməliyyat və ya dərmanla qarşısının alınması kimi profilaktik üsullar və ya yaxından təqib tövsiyə edilə bilər. 

Ölkəmizdə süd vəzi xərçənginə tutulma tezliyi nə qədərdir?
Türkiyə Səhiyyə Nazirliyinin statistik məlumatlarına görə, süd vəzi xərçəngi qadınlarda ən çox rast gəlinən 10 xərçəng arasında 40,6 %-lə birinci yerdədir. Türkiyədə qadınlar arasında süd vəzi xərçənginə tutulma nisbəti təxminən 10% təşkil edir. Ölkəmizdə süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulan qadınların yalnız 47,6 %-də erkən mərhələdə xərçəng aşkar edildiyi halda, digər qadınlarda (44 % və 8,4 %) regional və ya distant yayılma müşahidə olunur.
Erkən mərhələdə diaqnoz qoyulduqda sağalma nisbəti 95%-dən çox olan süd vəzi xərçəngi ölkəmizdə qadınların yarıdan çoxunda daha gec mərhələdə aşkarlana bilir və demək olar ki, tam sağalma şansı risk altındadır.
Süd vəzi xərçəngi demək olar ki, həmişə genetik anormallıqdan qaynaqlansa da, onun yalnız 5-10%-i irsi anormallıqdan qaynaqlanır. Bədəni qorumaq üçün görülən tədbirlər riski tam aradan qaldırmasa da, riski azaldacaq və əgər xərçəng əmələ gələrsə, erkən mərhələdə xərçəngi yox etmə şansı verəcək.

Süd vəzi xərçəngi üçün risk proqnozlaşdırma modelləri mövcuddur?
Son iyirmi ildə həm ümumi əhali, həm də fərdlərdə süd vəzi xərçəngi riskini qiymətləndirmək üçün bir sıra statistik modellər hazırlanmış və təsdiq edilmişdir.

İstifadə olunan modellərin effektivliyi nədən ibarətdir?
Süd vəzi xərçənginin profilaktik strategiyalarında ən böyük faydanın yüksək riskli xəstələrdə görüldüyü bilinir. Profilaktik strategiyalar aşağı riskli qadınlarda da təsirli olur, lakin daha az nisbətdə. Nəticə etibarı ilə, dəqiq nəticələr verən və fərdi risk qiymətləndirmə metodları tətbiq edərək profilaktik strategiyalar üçün uyğun qadınlar müəyyən edilə bilər.

Kimlərə irsi süd vəzi xərçəngi riski üçün test edilməlidir?
●    Ailəsindəki iki və ya daha çox qadında 50 yaşından əvvəl süd vəzi və ya yumurtalıq xərçəngi olanlarda. 
●    Ailənin hər hansı qolunda birinci, ikinci və ya üçüncü dərəcəli qohumunda 50 yaşından əvvəl süd vəzi xərçəngi və ya yumurtalıq xərçəngi olanlara.
●    Diaqnoz qoyulduğu yaşdan asılı olmayaraq üç və ya daha çox birinci və ya ikinci dərəcəli qohumlarda süd vəzi xərçəngi olduqda.
●    Birinci və ikinci dərəcəli qohumları arasında eyni anda süd vəzi və yumurtalıq xərçəngi olanlara.
●    Birinci dərəcəli qohumunda ikitərəfli süd vəzi xərçəngi olanlara.
●    Süd vəzi xərçəngi olan kişi qohumu olanlara.
●    Süd vəzi xərçəngi riski altında olan etnik qruplara mənsub olanlara.

Süd vəzi xərçəngi riskini artıran amillər var?
Süd vəzi xərçəngindən qoruna bilmək üçün süd vəzi xərçəngi riskini və onu artıran bəzi amilləri anlamaq lazımdır. Bunlar idarə oluna bilməyən risk faktorları, qismən idarə oluna bilən risk faktorları və idarə oluna bilən risk faktorları kimi təsnif edilə bilər.
İdarə oluna bilməyən risk faktorları;
●    Cinsiyyət, yəni qadın olmaq
●    İrəli yaş, yaşınızın irəliləməsi (süd vəzi xərçənginin 95%-i 40 yaşdan yuxarı görülür, onların yarısı 60 yaşdan yuxarıdır)
●    Ailənizdə süd vəzi xərçəngi tarixçəsinin olması (xüsusilə erkən yaşda ana, bacı, qız övladında süd vəzi xərçənginin olması)
●    Ailənizdə yumurtalıq xərçəngi tarixçəsinin olması
●    Özünüzdə əvvəllər yumurtalıq, uşaqlıq yolu və ya yoğun bağırsaq xərçəngi tarixçəsinin olması
●    Özünüzdə əvvəllər süd vəzi xərçəngi tarixçəsinin olması (digər süd vəzisi üçün artan riski ifadə edir, yəni xərçəng əmələ gələ bilər və ya təkrarlanma ola bilər)
●    Süd vəzi xərçəngi genlərində anormallığın aşkarlanması (BRCA1, BRCA2 və başqaları)
●    Müəyyən bir irqi və ya etnik qrupun üzvü olmaq (afroamerikalı, Aşkenazi yəhudisi və s.)
●    Döş qəfəsi nahiyəsində əvvəllər şüa terapiyanın olması (limfoma və ya digər oxşar xəstəlik səbəbindən)
●    Süd vəzi toxumasında sıxlığın artması
●    Süd vəzi biopsiyasında hüceyrə dəyişikliklərinin aşkarlanması (atipik hiperplaziya kimi bəzi xoşxassəli hallar)
●    Qanınızda yüksək estrogen səviyyəsinin olması
●    Erkən yaşda menstruasiya olmağa başlamağınız (12 yaşdan əvvəl)
●    Menstruasiyadan gec yaşda kəsilməyiniz (55 yaşdan sonra)
Qismən idarə oluna bilən risk faktorları;
●    Estrogeni artıran bəzi ekoloji amillərə (pestisidlər, DDT və s.) məruz qalma.
●    Hamiləlik və onun sayı (heç hamilə olmamaq və ya az hamiləlik risklidir)
●    İlk doğuş yaşı (30 yaşdan sonra, nə qədər gənc yaşda doğuş etsəniz, bir o qədər yaxşıdır)
●    Uşaq salma-abortun az olması (riski artırır)
●    Əmizdirmə müddəti (nə qədər uzun olsa, bir o qədər yaxşıdır)
İdarə oluna bilən risk faktorları;
●    Artıq çəki
●    Uyğun olmayan pəhriz
●    İdman etməmək
●    Həddindən artıq spirtli içki istehlakı
●    Tütündən istifadə
●    Menopauzadan sonra hormone istifadəsi
●    Doğuşa nəzarət həblərinin istifadəsi
●    Gecə işığa məruz qalma
●    Vitamin D çatışmazlığı
●    Həddindən artıq stress və narahatlıq (təşviş)

Süd vəzi xərçəngindən necə qorunum?

Süd vəzi xərçənginin qarşısını almaq üçün qəti bir üsul yoxdur. Süd vəzi xərçəngi riskini və riski artıran bəzi amilləri anlamaq vacibdir. İdarə edilə bilən risk faktorları; artıq çəki, pəhriz, idman, bədən kütləsi indeksi, spirtli içki istehlakı, tütün istifadəsi, estrogenə məruz qalma (hormon müalicəsi, artıq çəki, spirt istehlakı və s.), doğuşa nəzarət həblərinin istifadəsi, D vitamini çatışmazlığı, stress və narahatlıq kimi misallar göstərmək olar.
Nəticə etibarilə;

●    Mütəmadi olaraq aylıq öz-özünə süd vəzi müayinəsi
●    İllik həkim süd vəzi müayinəsi
●    İllik mamoqrafiya və lazım olduqda ultrasəs müayinəsi
●    Artıq çəkidən xilas olmaq
●    Uyğun və sağlam pəhriz (sağlam, təzə, bol tərəvəz və meyvə, az ət və emal olunmamış qidalar olan pəhrizə üstünlük verin)
●    Daimi məşq (fiziki cəhətdən aktiv olun və həftədə ən azı 5 gün 30 dəqiqə orta-ağır dərəcədə idman edin)
●    Alkoqoldan çox istifadə etməmək (qadınlar gündə bir qədəh spirtli içki, kişilər iki qədəhdən çox istifadə etməməlidir)
●    Qəti şəkildə tütündən istifadə etməmək
●    Stressdən uzaq sakit həyat qurmaq
●    Menopauzadan sonra hormon istifadə etməmək
●    Doğuşa nəzarət həbləri əvəzinə digər kontraseptiv üsullara üstünlük vermək süd vəzi xərçəngi riskini azaltmaq və qarşısını almaq üçün ən yaxşı seçim olacaq.

Menopauzaya girmək süd vəzi xərçəngi riskini artırır?

Menopauzanın özü xərçəng əmələ gətirmə riskilərinə daxil deyil. Bununla belə, süd vəzi xərçəngi də daxil olmaqla bir çox xərçəng yaşla artır. Həmçinin, menopauza əlamətlərini müalicə etmək üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar insanın xərçəng riskini artıra bilər.

Liv Bona Dea Hospitalda risklərin qarşısının alınması proqramı necə həyata keçirilir?
Süd vəzi xərçəngi riskinin qiymətləndirilməsi üçün xəstəxanamıza müraciət edən şəxslərə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinə edilir və həmin şəxsin süd vəzi xərçəngi riski ilə bağlı bütün parametrləri qiymətləndirilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına yönləndirilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra xəstə zərurət yarandıqda əlavə müayinələrə yönəldilir, əlavə müayinə tələb olunmursa, lazımi müalicə təyin edilir.
Bu prosedurlardan sonra şəxsin risk profili çıxarılır və lazımi tövsiyələr verilir. Əgər şəxsin genetik riski olduğu düşünülürsə, genetik test tövsiyə olunur. Bu mövzuda ətraflı məlumatı Süd Vəzi Xərçənginin Genetik Skrininq Proqramından əldə etmək olar.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?
Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya, Genetika, Mikrobiologiya, Endokrin və Patologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.


Süd Vəzi Ağrısı / Mastalgiya

Süd vəzi ağrısı / mastalgiya nədir?

Süd vəzisinin özündə, qoltuq altında və / və ya süd vəzi ətrafındakı bölgələrdə həssaslıq, şişkinlik, narahatlıq və ya ağırlıq hiss edilməsi süd vəzi ağrısı / mastalgiya / mastodiniya kimi xarakterizə edilir. Qadınların təxminən 70% -i həyatlarının hər hansı bir dövründə süd vəzisi ağrısı yaşadıqlarını bildirir.


Süd vəzində niye ağrı olur?

Yeni yetməliyə ilk girişdə süd vəziləri ağrılı və həssas olur. Hamiləliyin ilk dövründə də bir çox süd vəziləri çox ağrıyır. Hamiləlik və yeniyetməlik dövründəki ağrı və həssaslığın səbəbi estrogen hormonudur. Eyni şey menopauza vaxtı baş verə bilər, xüsusən də estrogen artarsa.
Süd vəziləri estrogen və progesteron tərəfindən stimullaşdırıldıqda şişir, yumru və çox həssas olurlar. İllər keçdikcə hormonlar azaldıqda və menopauzaya səbəb olduqda, süd vəzinin həssaslığından şikayət edilə bilər. Çox və ya çox az estrogen və ya çox az progesteron ola bilər. Bu, periodik ağrıdır və hər iki süd vəzində olur, lakin bir süd vəzisi digərindən daha çox ağrıya bilər. Menstruasiya başlayanda ağrı yox olur.

Ağrı ilə birlikdə yumrular da hiss olunarsa?

Əksər qadınların həyatları boyu süd vəzilərində bəzi dəyişikliklər olur. Bu dəyişikliklərin çoxu hormonlarla əlaqəlidir. Menstruasiya zamanı şişmiş və daha həssas süd vəziləri bu hormonal dəyişikliklərə bir nümunədir.
Menstruasiya vaxtı və ya ondan əvvəl süd vəzilərində şişmə, həssaslıq və ağrı hiss oluna bilər. Bu dövrdə süd vəzi toxumasında suyun miqdarı artdığı üçün topaqlar (yumrular) hiss oluna bilər. Bu göstəricilər adətən menstruasiyanın sonunda yox olur. Menstruasiya dövrü bitdikdə (menopauza) hormon səviyyəsi azalır və süd vəziləri daha az sıx və yağlı olmağa başlayır. Əvvəllər mövcud olan yumrular, ağrılar və süd vəzi giləsi axıntıları yox ola bilər.
Menopauza yaxınlaşdıqca, menstrual dövrlər daha az tezlikdə olmağa başlayır. Hormon səviyyələri də dəyişir. Bu hal menstruasiya dövründə olmasa belə, süd vəzilərində həssaslığa səbəb ola bilər. Süd vəzilərində əvvəlkindən daha çox yumrular hiss edilə bilər.

Süd vəzi ağrısının növləri var?

Ümumiyyətlə, süd vəzi ağrısının iki növü müəyyən edilir. Periodik (aybaşı ilə əlaqəli ) və periodik olmayan.
Periodik süd vəzisi ağrısı menstruasiya dövrü ilə əlaqələndirilir və menstruasiya başlamazdan bir həftə və ya daha çox əvvəl baş verməyə meyillidir. Bu ağrı menopauzdan əvvəl və ya menstruasiya bitməmişdən əvvəl təsirli olan ağrı növüdür.
Periodik olmayan ağrıların menstruasiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və istənilən vaxt başlaya bilər. Menopauzadan əvvəl, menopauza vaxtı və ya sonra baş verə bilər.

Dərmanlar süd vəzi ağrısına səbəb olur?

Bəzi dərmanlar, məsələn, antidepresanlar süd vəzi ağrısına səbəb ola bilər və dozanın azaldılması tələb oluna bilər. Hormonlarla birlikdə istifadə edilən xolesterin salıcı dərmanlar, ürək dərmanları və psixiatrik dərmanların süd vəzi ağrısını artırması mümkündür.

Süd vəzi ağrısı əhəmiyyətli ola bilər?

Süd vəzi ağrılarının əksəriyyəti hormonal mənşəli olsa da, süd vəzisində olan kütlə və iltihablı vəziyyətlərin də ağrıya səbəb olduğunu unutmaq olmaz. Bəzi süd vəzi  xərçənglərində ilk simptom ağrı ola bilər.

Diaqnoz necə qoyulur?
Süd vəzi ağrısı şikayətləri ilə müraciət edən bir xəstədə ağrının mənbəyinin hormonal olmayan bir səbəbdən olub-olmadığını ayırd etmək lazımdır. Süd vəzindəki kütlələrin, iltihablı vəziyyətlərin, süd vəzi böyüməsinin və hətta süd vəzi xərçənginin ağrıya səbəb ola biləcəyini nəzərə alsaq, bəzi analizlər məcburidir. Fiziki müayinədən sonra xəstə yaşına uyğun olaraq mammoqrafiya və/və ya süd vəzilərinin ultrasəs müayinəsinə yönəldilir və lazım gəldikdə bu müayinələrin nəticələrinə görə əlavə müayinələr aparıla bilər.

Müalicəsi necə aparılır?

Süd vəzi ağrısının səbəbi hormonal deyil, orqanik bir səbəblə (böyümə, kütlə, iltihab, xərçəng) əlaqəlidirsə, bu səbəblərə görə müalicə planlaşdırılır. Əgər orqanik səbəb yoxdursa, yəni hormonal bir ağrıdırsa, insanın həyat keyfiyyətini pozub- pozmadığının sorğulanması lazımdır. Əgər həyat keyfiyyətinə çox təsir etmirsə, yüngül idmanla məşğul olmaq, stressdən mümkün qədər uzaq olmaq, istirahət etmək və lazım olduqda sadə ağrıkəsicilər tövsiyə olunur. Həyat keyfiyyətini pozan hormonal ağrılarda ilk olaraq bitki mənşəli dərmanlar, təsirli olmadıqda isə hormonal dərmanlar məsləhət görülür.

Süd vəzi ağrısı olanda nə vaxt həkimə müraciət etməliyəm?

Hər nə qədər süd vəzi ağrılarının çoxu hormonal səbəblərdən qaynaqlansa da, digər süd vəzi xəstəlikləri və bəzən süd vəzi xərçəngi də ağrı ilə özünü göstərə bildiyi üçün gecikmədən bir Süd Vəzi Xəstəlikləri Uzmanı və ya Ümumi Cərrahiyyə Uzmanına müraciət etmək, müayinə olunmaq və zəruri radioloji müayinələrdən keçmək lazımdır.

Liv Bona Dea Hospitalda nə cür müalicə tətbiq olunur?

Süd vəzi ağrısı şikayəti ilə xəstəxanamıza müraciət edən xəstələrə ilk növbədə süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları tərəfindən fiziki müayinə edilir. Daha sonra xəstələr lazımi radioloji müayinələr üçün süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Radiologiya Uzmanına yönləndirilir. Xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq lazım gələrsə qan analizləri də edilə bilər. Radioloji nəticələr əldə edildikdən sonra xəstə zərurət yaranarsa, əlavə müayinələrə yönəldilir, əlavə müayinə tələb olunmazsa, lazımi müalicə təyin edilir.

Hansı həkim və klinikalarla birlikdə xidmət göstərilir?

Süd vəzi xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış Ümumi Cərrahiyyə Uzmanları Radiologiya, Mikrobiologiya, Endokrin və Patologiya Uzmanları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində xidmət göstərirlər.