Uşaq Allerqologiyası və İmmunologiyası

Allergen Spesifik İmmunoterapiya (Allergiya Peyvəndi) 

Allergiya peyvəndi allergik xəstəliklərin gedişatını dəyişdirə biləcək yeganə müalicə üsuludur.



Allergik xəstələrdə ən yaxşı diaqnoz üsulu Allerqoloq tərəfindən dəri üstünə tətbiq olunan allergiya testidir.

     Hər bir allergen üçün xəstəyə xüsusi steril və tək lanset (iynə ucluğu) çubuqlarından istifadə olunmalıdır.
     Körpələrdə allergiya testi bir ayları tamam olduqdan sonra aparıla bilər. 

Praktikada tez-tez istifadə etdiyimiz allergiya testləri: 

•      Respirator allergiya testi
•      Qida allergiyası testi
•      Dərman allergiyası testi
•      Arı (zəhər) allergiyası testi
•      Dəri testi 
•      Yükləmə (provokasiya) testi 

Uşaqlarda tez-tez rast gəlinən allergik xəstəliklər hansılardır? 

•      Astma
•      Allergik rinit və konyuktivit
•      Atopik dermatit
•      Övrə (Qurdeşənəyi) və angionevrotik ödem
•      Qida allergiyaları
•      Dərman allergiyaları 

Uşağınızda Allergik Rinit (Allergik Rinit = Ot Qızdırması) varmı? 

•     Uşağınız qrip olmadan,
•     Asqırma
•     Burun axıntısı,
•     Burun qaşıntısı,
•     Burun tıxanıqlığı şikayətləri varsa, Allergik Rinit ola bilər. 

Uşaqlarda Allergik Rinit yaxşı müalicə olunmazsa, üz-çənə quruluşunda dəyişikliyə səbəb ola bilər.  

Atopik Dermatit (Ekzema) 

     Atopik dermatit xəstəliyi hər yaşda rast gəlinən qaşıntılı dəri xəstəliyidir; ən mühüm xüsusiyyəti dərinin quru olmasıdır. 
     Atopik dermatit təkrarlayıcı, güclü qaşınma və qızartı formasında özünü göstərir. 
     Hər 10 uşaqdan birinə təsir göstərir.
     Yoluxucu deyil, genetik bir xəstəlikdir. 
     Atopik Dermatit astma və allergik rinit kimi digər allergik xəstəliklərin xəbərçisi ola bilər. 

Atopik Dermatitdə Bilinən Doğrular:

     Tərləmə, yun geyimlər və yuyucu vasitələr stimulyasiya edə bilər.
     Qida allergiyaları bəzi uşaqlarda ekzemanı artıra bilər. 
     Müalicənin əsasını nəmləndiricilər təşkil edir. Mütləq lazımi tezlikdə və miqdarda tətbiq olunmalıdır.
     Nəmləndiricilərin həkiminizin tövsiyə etdiyi digər topikal dərmanlarla eyni zamanda, qarışdırılaraq istifadəsi tövsiyə olunmur.
     Atopik Dermatit (ekzema) sadəcə bir dəri problemi deyil. Xəstələrdə və ailələrində psixososial təsirlərə səbəb ola bilər. 

     Ana və ya atadan biri allergikdirsə, uşaqlarının allergik olma nisbəti təxminən 40%-dir.
     Hər ikisi də allergikdirsə, bu nisbət 70%-dək arta bilər. 

Övrə (Qurdeşənəyi) 

     Dəridə anidən yaranan qaşıntılı, qabarıq, basmaqla solan, sərhədləri nəzərəçarpan, iz buraxmadan geriləyən və təkrarlaya bilən səpgilərdir.
     Hər 5 uşaqdan birinə təsir göstərir. 

Uşaqlarda övrənin tez-tez rast gəlinən səbəbləri nələrdir? 

•      İnfeksiyalar
•      Qidalar və qida əlavəsi maddələri
•      Dərmanlar
•      Psixoloji stress

Övrə xəstəliyi olan uşaqların yarısında heç bir səbəb olmaya bilər. 

Övrə haqqında 5 SUAL- 5 CAVAB 

Xəstə: Övrə xəstəliyim keçib gedəcəkmi? 

Həkim: Anidən başlayan (kəskin) övrə xəstəliyi ümumilikdə 10 gün ərzində keçib gedir.
Xəstə: Nə zaman xroniki övrə olduğumu deyə bilərik? 

Həkim: 6 həftədən çox davam edərsə, xroniki övrə deyilir. 
Xəstə: Övrənin müalicəsi varmı?
Həkim: Övrənin müalicəsi bəzən uzun müddət tələb etsə də, sonunda uğurlu nəticələr əldə olunur. 
Xəstə: Övrə sadəcə fiziki bir xəstəlikdirmi? 
Həkim: Övrə sadəcə fiziki bir xəstəlik deyil. Psixoloji təsirlər də xəstəliyin şiddətini artıra bilər. 
Xəstə: Nə zaman Uşaq Allergiyası həkiminə gedilməlidir? 
Həkim: Qida, dərman kimi stimullaşdırıcı allergenlər varsa, və ya altı həftədən çox davam edərsə, uşaq allergiyası həkiminə müraciət olunmalıdır.

Uşaq immunologiyası və allergiyası bölməsi

İmmunitet sistemi ilə bağlı olan tibb sahəsi immunologiya adlanır. Uşaq immunologiyası və allergiyası bölməsi 0-18 yaşlı uşaqların immun sisteminin və allergik xəstəliklərinin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğuldur. İmmunitet sisteminin xarici antigenlərə qarşı həddindən artıq həssaslığına allergiya deyilir. 

Uşaq immunologiyası və allergiyası bölməsində immunologiya əsaslı xəstəliklərlə yanaşı genetik və ətraf mühit faktorlarının yaratdığı allergik xəstəliklərin diaqnostikası və müalicəsi də həyata keçirilir.

Uşaq allergiyası və immunologiyası alt ixtisası üzrə mütəxəssislik 

Uşaq allergiyası və immunologiyası həkimləri tibb fakültəsində 6 il tibb təhsilini başa vurduqdan sonra tibbi mütəxəssislik imtahanında (TUS) aldıqları müvəffəqiyyət balı və heyətə uyğun olaraq bölmələri seçirlər. Onlar, təhsil müddəti 4-5 il olan pediatriya ixtisasını bitirdikdən sonra alt ixtisas imtahanı (YDUS) verirlər. Yenə də verdikləri imtahanın nəticələrinə görə 3 il uşaq allergik və immunoloji xəstəlikləri şöbəsində ixtisaslaşırlar.

Xəstəxanamızda işləyən Türkiyə Ali Təhsil Şurası (YÖK) və Universitetlər Arası Şurasının (ÜAK) təsdiq etdiyi Uşaq immunologiyası və allergiyası üzrə dosentimiz allergik və digər immun problemləri olan uşaqların müalicəsi üzrə mütəxəssisdir.

Allergik xəstəliklərin simptomları hansılardır?

•    Dəri qaşınması
•    Dəridə qızartı, qabarma və şişkinlik
•    Ekzema
•    Xırıltılı nəfəs alma
•    Nəfəs darlığı
•    Quru öskürək və asqırma
•    Qarın ağrısı
•    İshal
•    Burunun axması, qaşıntısı və tutulması
•    Gözün sulanması, qızarması, qaşınması
•    Ürək bulanması - qusma
•    Nəcisdə qan və ya selik
•    Çəkinin artmaması
•    Allergik şok əlamətləri

Müalicə etdiyimiz xəstəliklər

Aşağıdakılar daxil olmaqla, bütün allergik və immunoloji pozğunluqların diaqnostikası və müalicəsi aparılır:

Allergiyalar - İnsanların çoxunu narahat etməyən bir maddəyə reaksiya göstərən immun sisteminin səbəb olduğu asqırma, öskürək, nəfəs darlığı, qaşınma, şişkinlik, qızartı, səpgi, udma çətinliyi, ürəkbulanma-qusma, ishal, qarın ağrısı, ürək döyüntüsü və aşağı qan təzyiqi kimi simptomlar daxildir. 

Ətraf mühitə qarşı allergiyalar – çicək tozları, ev tozu gənələri, heyvan kəpəyi və kif kimi havada uçan hissəciklər səbəbindən meydana çıxır.

Dərman allergiyaları - Antibiotiklər (penisilinlər), ağrıkəsicilər, anesteziya dərmanları, kimyaterapiya dərmanları kimi dərmanların tətbiqi səbəbindən baş verir.

Qida allergiyaları- Qidada olan xüsusi bir protein səbəbindən baş verir

Həşərat alergiyaları - Həşərat sancması zamanı zəhər səbəbindən baş verir

Dəri alergiyaları – Buraya atopik dermatit (ekzema), təmas dermatiti, övrə xəstəliyi (qurdeşənəyi) və angioedema (şişkinlik) daxildir.

Astma - Öskürək və xırıltı ilə xarakterizə olunan təkrarlanan, epizodik ağciyər xəstəliyi; məşq, viral infeksiya, çirklənmə və havadakı allergenlərə məruz qalma ilə əlaqədardır

Autoimmun pozğunluqlar - İmmunitet sisteminin sağlam bədən toxumasına hücumü

Xroniki sinuzit - 12 həftədən uzun çəkən, sinusların iltihabı və şişkinliyi

İlkin immun çatışmazlığı pozğunluqları (PIDD) – İnfeksiya və xəstəlik potensialını artıran immunitet sisteminin zəifləməsi

Nəzərə alın ki, allergiya və immunologiya üzrə mütəxəssislərimizin PANS (Uşaqlarda kəskin başlamış neyropsixiatrik sindrom) və ya PANDAS (Uşaq avtoimmun neyropsixiatrik pozğunluqları və streptokok infeksiyaları) diaqnozlarını müalicə etmir.

Uşaq immunologiyası və allergiyası şöbəsində hansı müayinə və müalicə üsulları tətbiq edilir? 

•    Əhatəli spesifik IgE ölçülməsi: Allergik xəstəliklərin diaqnostikası məqsədilə çiçək tozu, ev tozu gənəsi, qidalar, heyvanlar (pişik, it, at, tarakan və s.), kif göbələkləri, arılar və dərmanlar üzrə hərtərəfli spesifik IgE və komponent spesifik IgE ölçülməsi qan analizi vasitəsilə həyata keçirilir.

Dəri prik testi (iynələmə testi): Dəri prik testləri allergik xəstəliyin diaqnostikası üçün deyil, astma, allergik rinit, ekzema və övrə kimi allergik xəstəlikləri diaqnozu qoyulan xəstələrdə allergenləri müəyyən etmək üçün aparılır. Xəstənin yaşına, simptomlarına və yaşadığı mühitin xüsusiyyətlərinə görə seçilmiş allergenlər üzrə həyata keçirilir. Allergiya prik testləri yeni doğulmuş dövrdən başlayaraq hər yaşda həyata keçirilə bilər, lakin kliniki göstərici olmadan bunu etmək düzgün deyil. Test erkən uşaqlıq dövründə olan uşaqlarda bel nahiyəsində, yaşı daha yüksək olan uşaqlarda və böyüklərdə isə qolun aşağı hissəsinin daxili səthində aparılır. Arı allergiyasının diaqnostikasının ilk mərhələsində dəri prik testləri tətbiq edilir. Prik allergiya testi epidermal tətbiq olunan allergen aşkarlama üsuludur. Xəstənin dərisinə damcı-damcı allergen tərkibli mayelər tətbiq edilir və lanset (iti uclu plastik çubuq) vasitəsilə hər biri üçün mikro deşik açılır. Orta hesabla 15-20 dəqiqədən sonra dəridəki reaksiya (şişkinlik) və reaksiyanın ölçüsü qiymətləndirilir.

İntradermal allergiya testi: İntradermal allergiya testi allergenlərin dəri altına tətbiqi ilə aparılan testə deyilir. Dəri prik testi ilə müqayisədə, bu testdə sanki min dəfə daha çox allergen verilmişdir.

Deri yamaq (patch) testi: Dəridə həayata keçirilən digər bir allergiya aşkarlama üsulu olan yamaq testi də bəzi qida və dərman allergiyalarını, xüsusilə allergik  təmas dermatitini araşdırmaq üçün istifadə olunur. Allergenin olub-olmadığı təyin olunacaq maddələr dəriyə steril  bant vasitəsilə hopdurulur və üzəri örtülür. Bantlar 48-72 saat saxlanılır və allergenlər və onların şiddəti meydana gələn qızartı və qabarcıqlara uyğun olaraq müəyyən edilir.

Qida yükləmə testləri: Qida allergiyası (IgE vasitəçiliyi ilə və IgE vasitəçiliyi olmayaraq yaranan) diaqnozu və qidaya reaksiyanın davam edib-etmədiyini göstərmək üçün aparılan qida yükləmə testləri (qida provokasiyası testi). Qida provokasiyası testində insana allergiyası olduğu düşünülən qidalar çox aşağı dozalarda və 20-30 dəqiqəlik fasilələrlə verilir. Bu müddət allergik xəstəlikdən asılı olaraq uzadıla bilər. Test zamanı allergik reaksiya yaranarsa, testin nəticəsi müsbət hesab olunur və həmin qida pəhrizdən çıxarılır. Bu testlər qida allergiyasının şiddətinə uyğun olaraq planlaşdırılır və 4-6 saatlıq müşahidə ilə poliklinikada allergiya test otağında aparılır. Bundan əlavə, yüksək riskli xəstələrdə təcili yardım və ya uşaq reanimasiya şöbəsində 1 gecəlik yerləşdirilərək qida yüklənmə testləri həyata keçirilə bilər.

Qida allergiyalarında, xüsusən də nəcisdə qan ilə müşayət olunan allergik proktokolit və ya qusma, ishal, çəki artımının dayanması, qeyri-kafi çəki artımı ilə diaqnoz qoyulan qida zülalına bağlı enterokolit sindromu və ya çoxlu qida məhsullarına allergiya hallarında, xəstəyə özəl, allergik olmayan, qida dəyəri yüksək olan qidalarla hazırlanan nümunə menyular dietoloqla əməkdaşlıq edərək hazırlanır, körpələrin inkişafı və çəki artımı yaxından izlənilir.

Digər bölmələrlə iş birliyi: 

IgE vasitəçiliyi ilə yaranmayan qida allergiyası olan bəzi xəstələr uşaq allergiyası və uşaq qastroenterologiyası şöbələrində izlənilməlidir. Şöbəmizdə uşaq qastroenterologiyası, dietoloq və patoloji qrupları ilə birlikdə eozinofilik ezofagit diaqnozlu xəstələrin vaxtaşırı təqibi, qida zülalının yaratdığı enterokolit və ya enteropatiyanın mövcüd olduğu düşünülən xəstələrdə differensial diaqnostika, endoskopik və patoloji müayinələr, qidalanma problemlərinin monitorinqi və müalicəsi aparılır.

İnək südü allergiyası və çoxlu qida məhsullarına allergiya zamanı qidalanma: Pəhriz gündəlikləri vasitəsilə qeyri-kafi kalsium, D vitamini və zülal qəbulunun müəyyən edilməsi, gündəlik kalsium və zülal qəbulunun yaşa uyğun olaraq dietoloqla birgə tənzimlənməsi.

Spesifik oral tolerantlıq induksiyası (SOTI): İnək südü və yumurta allergiyası olan uşaqlar üçün qida desensitizasiyası terapiyası

Dərman allergiyasının diaqnostikası üçün penisilin və digər antibiotiklər, anesteziklər, ağrıkəsicilər ilə dəri testləri və dərman provokasiyası testlərin istifadəsi

Dərman allergiyası daha çox yetkin yaş qrupunda rast gəlinir. Lakin uşaqlarda da baş verə bilər. Xüsusən də səpgilər uşaqlarda daha çox olduğu üçün infeksiyaya bağlı yaranan səpgilər çox vaxt dərman allergiyası kimi qəbul edilir və xəstələrə dərman allergiyası diaqnozu qoyulur. Bu, təsirli dərmanların istifadəsinin qarşısını ala və daha az təsirli və bahalı dərmanların istifadəsinə səbəb ola bilər. Buna görə düzgün diaqnozun qoyulması çox önəmlidir.

Dərman allergiyasının diaqnostikasının ilk mərhələsində istifadə olunan testlər dəri testləridir. Lakin bəzi dərmanlar üçün dəri testi kifayət deyil. Bundan əlavə, dəri testinin nəticəsinin mənfi çıxması dərman allergiyasının mövcud olduğunu istisna etmir. Bu hallarda dərman provokasiyası testi tətbiq edilir. Dərman provokasiyası testi allerqoloqun nəzarəti altında aparılmalıdır. Qida provokasiyası testində olduğu kimi, şübhəli dərman çox aşağı dozalarda tətbiq olunur və doza tədricən artırılır. Test zamanı allergik reaksiya yaranarsa, bu, həmin dərmana qarşı allergiyanın olduğunu göstərir. Xəstəyə tətbiq olunmamalı dərmanların siyahısı və istifadə edə biləcəyi alternativ dərmanların siyahısı verilir.

Tənəffüs funksiyası testi : Astma xəstələrində həyata keçirilən ən vacib testlərdən biridir. Bu test astmanın diaqnostikasında kömək etməklə yanaşı, astmanın şiddətinin müəyyən edilməsində və xəstənin uzun müddətli təqibində çox vacibdir. Test təcrübəli şəxs tərəfindən aparılmalıdır. Prosedur zamanı insandan dərindən nəfəs alması və sürətli şəkildə nəfəsini verməsi xahiş olunur. Bu müddət ərzində aparılan ölçmələr astmanın diaqnostikası və təqibində istifadə olunur.

Bronxların provokasiyası testi: Astmanın diaqnostikası üçün rutin bir üsul olmasa da, astmanı düşündürən simptomları olan, lakin tənəffüs funksiyası testləri normal həddə olan və astma diaqnozunu dəstəkləməyən xəstələrdə aparılır. Bu test ilə insanın hava yolu həssaslığının olub olmadığı araşdırılır. Astma xəstələrində hava yollarının həssaslığı artmış olur (kəskin qoxu, soyuq hava, idman, infeksiya tənəffüs yollarının daralmasına səbəb ola bilər). Mütəxəssisin nəzarəti altında təcrübəli bir şəxs tərəfindən aparılmalıdır. Test metakolin və ya histamin kimi dərmanlarla və ya məşqlə aparılır. Hansı metodun istifadə olunacağını həkiminiz təyin edir. Dərmanlar müəyyən aralıqlarla və artan dozalarla inhalyasiya edilir və hər dozadan sonra hava yollarında həssaslıq olub olmadığını yoxlamaq üçün tənəffüs funksiyası testi aparılır.

Arı allergiyasının diaqnostikası testləri: Bal arısı, eşşək arısı və sarı arıya qarşı allergiyanın diaqnostikası üçün xüsusi diaqnostik testlər

İmmunoterapiya müalicəsi: Allergik peyvənd müalicəsi (immunoterapiya) allergik astma, allergik rinit və ya arı allergiyasında müalicə kriteriyalarına cavab verən xəstələrə tətbiq edilir. İmmunoterapiya orqanizmin tətbiq olunan allergenə qarşı allergik reaksiya (sensibilizasiya) yaratmasının qarşısını almağa yönəlmiş müalicə üsuludur və xəstənin kliniki göstəricilərinə görə 3-5 il ərzində aparılır. İmmunoterapiya klinikamızda uşaq immunologiyası və allergiyası üzrə mütəxəssisinin nəzarəti altında təcrübəli və təlim keçmiş tibb bacıları tərəfindən dərialtı tətbiq edilir. İmmunoterapiya uyğun xəstələrə ev şəraitində dilaltı tabletlər/damcılar şəklində tətbiq oluna bilər.

 Təqib və dəstəkləyici müalicə:  Lazım olduqda allerqoloq, dietoloq və psixiatr-psixoloqla birgə allergik xəstəliklərin təqibi və dəstəkləyici müalicəsi.
 Klinikamızda allergik xəstəliklərlə yanaşı, uşaqlarda tez-tez xəstəliyə səbəb olan immun sistem çatışmazlığı (immun çatışmazlığı) ilə bağlı xəstəliklərin diaqnostik müayinələri, təqib və müalicəsi də həyata keçirilir. İmmun çatışmazlığı diaqnozu qoyulmuş xəstələrə lazım olduqda antikor terapiyası venadaxili (IVIG) və ya dərialtı (SCIG) tətbiq edilə bilər.