Endokrinologiya

Endokrin və Metabolik Xəstəliklər Nədir?

"Hormon xəstəlikləri" olaraq da ifadə edilə bilən Liv Hospital Endokrin Xəstəliklər Klinikasında endokrinologiya və metabolik xəstəliklər sahəsində ehtiyac duyulan hormon analizləri və radioloji görüntüləmə üsulları üçün bütün imkanlar var. Klinikada endokrinoloji xəstələr zərurət yarandıqda endokrin cərrahiyyə, qulaq burun boğaz, hipofiz cərrahiyyəsi (neyrocərrahiyyə), nüvə təbabəti, diabetik ayaq və yara komandası ilə, kardiologiya kimi öz sahəsində ixtisaslaşmış həkimlərlə əməkdaşlıq edilərək kompleks yanaşma ilə izlənilir və müalicə olunurlar.

Endokrin və Metabolik Xəstəliklərə Nələr Daxildir?

●    Diabetes mellitus (tip 1 diabet, tip 2 diabet, gestasional diabet)
●    Piylənmə
●    İnsulin müqaviməti halları (metabolik sindrom və polikistik yumurtalıq sindromu)
●    Arıqlıq (anoreksiya nervoza, blumiya)
●    Tiroid xəstəlikləri (zob, tiroid düyünləri, tiroid xərçəngləri, tiroid iltihabları)
●    Paratiroid xəstəlikləri
●    Hipofiz xəstəlikləri (böyümənin ləngiməsi-qısaboyluluq, akromeqaliya nəhəngboyluluq xəstəliyi)
●    Adrenal vəzi (böyrəküstü vəzi) xəstəlikləri
●    Hirsutizm (həddindən artıq tüklənmə)
●    Xaya və yumurtalığın hormonal səbəbli xəstəlikləri
●    İnfertillik (sonsuzluq)
●    Osteoporoz və digər metabolik sümük xəstəlikləri
●    Hipertenziya (yüksək qan təzyiqi)
●    Lipid (qan yağları) mübadiləsi xəstəlikləri və nadir rastlanan metabolik xəstəliklərdir.

Xəstəxanamızda endokrinologiyanın bütün bu sahələri üzrə kliniki xidmətlər göstərilir.

Diabetik Ayaq Narahatlığı Müalicə Olunur

Xəstəxanamızda şəkərli diabet xəstələri təcrübəli endokrinoloq, dietoloq və diabet üzrə tibb bacılarından ibarət komanda tərəfindən izlənilir, xəstələrə şəkərli diabet təlimi verilir. Poliklinikamızda insulin pompası və qanda qlükozanın davamlı monitorinqi kimi texnoloji müalicə və izləmə sistemləri tətbiq olunur. Göz problemləri (retinopatiya), sinir zədələnməsi (neyropatiya) kimi şəkərlə bağlı ağırlaşmalara gəldikdə, yenə öz sahələrində təcrübəli həkimlər olan oftalmoloq və nevroloqla əməkdaşlıq edilərək xidmət göstərilir. Önəmli fəsad olan və tez müalicə edilmədikdə əzaların itirilməsinə səbəb ola bilən diabetik ayaq yaraları bu məqsədlə yaradılmış və mövzu ilə yaxından əlaqəli bölmələrdən uzman həkimlərin iştirak etdiyi "Diabetik Ayaq Komandası" tərəfindən dərhal müayinə və müalicə olunur. Nəticə olarag şöbəmizdə “diabet mərkəzi”-nin tələb etdiyi bütün texniki avadanlıq və tibbi xidmətlər mövcuddur.

Tiroid Xəstəlikləri Müalicə olunur

Liv Bona Dea Tiroid komandası ölkəmizdə hər 3 yetkin insandan birində görülən tiroid xəstəliklərinin bütün müayinə, müalicə və təqib proseslərində xidmət göstərir. Bir çox tibbi sahənin birgə işləməsini tələb edən Tiroidologiya şöbəsi Endokrinologiya və Maddələr Mübadiləsi, Endokrin Cərrahiyyə, Radiologiya, Patologiya, Nüvə Təbabəti, Oftalmologiya (Göz Sağlamlığı), Qulaq Burun Boğaz bölmələrindən ibarətdir. Tiroid və paratiroid xəstəlikləri üçün qəbula yazılmaq istəyən xəstələrin istiqamətləndirildiyi şöbədə birgə iş prinsipləri müəyyənləşdirilmiş olan Tiroid Komandası tərəfindən ilkin qiymətləndirmə və müayinələr sürətlə tamamlandıqdan sonra bütün dünyada qəbul edilmiş elmi yanaşmalar çərçivəsində müalicə planlanır. Bütün əlaqədar şöbələrin həkimlərini bir araya gətirən Tiroidologiya Konsiliumu mürəkkəb xəstəlik hallarında multidisiplinar perspektivlə müalicə üsulunu müəyyənləşdirir.

Diabetik Ayaq Müalicəsi

Diabet nə edir?

Dünyada hər 30 saniyədə bir insan şəkər xəstəliyinə görə ayağını itirir. Vaxtında edilən müdaxilə və yeni üsullarla ətrafların 80-85 faiz nisbətində bədən üzvünün itkisinin qarşısını almaq mümkündür. Dünyada diabetli insanların 80%-i inkişaf etməmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayır. Ən böyük sağlamlıq problemlərindən biri olan şəkərli diabet dünyada korluq, amputasiya və dializə bağlı böyrək çatışmazlığının ən çox yayılmış səbəbidir.

Şəkər xəstəliyi ayaqlara necə təsir edir?

Məlumdur ki, diabet xəstəsinin həyatı boyu ayağında yara ilə qarşılaşma nisbəti yüzdə 20-dir. Təəssüf ki, bu xəstələrin 40-60 faizi ayaqlarını itirmək riski altındadır.

Diabetik Ayağın Yaranma Səbəbi Nədir?

Diabetik ayaq yaralarının iki mühüm səbəbi var: damarların tıxanması və sinirlərin zədələnməsi. Əslində damar tıxanıqlığı insanda doğuşdan başlayan bir prosesdir. Hər kəs damar tıxanıqlığı riski altında olsa da, diabet xəstələrində damar tıxanıqlığı prosesi çox daha sürətlə irəliləyir. Diabet xüsusilə xəstələrdə diz altındakı damarların tıxanmasına səbəb olur.

Bütün bunlara əlavə olaraq qan şəkəri yüksək olan xəstələrdə sinir zədələnməsi baş verir. Sinir zədələnməsi xəstəni; ağrını, istini və soyuğu hiss edə və ayıra bilməyəcək hala gətirir. Buna görə də xəstə bütün günü ayaqqabılarında kiçik bir daş və ya yad cisim hiss etmədən gəzə bilər. Bu, ayaqlarda təzyiq yaralarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Ümumiyyətlə məlumdur ki, şəkərli diabet xəstələrində damarların tıxanması səbəbindən yara əmələ gəlmə nisbəti15% təşkil edir. Ancaq diabetik ayaq yaralarının ən çox rast gəlindiyi qrup həm damar tıxanıqlığı, həm də sinir zədələnməsi olan qrupdur.

Diabetik Ayağın Müalicəsi Necə Olur?

İlk növbədə yara baxımı mühüm rol oynayır. Xəstədə damar tıxanıqlığı varsa, yaraya kifayət qədər qan axını yoxdursa, nahiyəyə qan axınını təmin etmək üçün balon angioplastika və ya by-pass üsulları tətbiq edilir. Lakin proses bununla məhdudlaşmır. Eyni zamanda, şəkərli diabet xəstələrinin bəzi bioloji problemləri də olur və buna görə də onların infeksiyaya qarşı mübarizəsi zəif olur. Bu mənada infeksiyaya qarşı antibiotiklərdən istifadə etməklə mübarizə aparılır. Yaradakı ölü toxumalarda mikroblar olduğu üçün bu, diabet xəstələrinin ayaq yarasının sağalmamasına səbəb olur. Bu səbəbdən həftədə bir və ya iki dəfə ölü toxumalar cərrahi yolla təmizlənir və çıxarılır.
Bioloji çatışmazlıqlarda da kök hüceyrə terapiyası kömək edir. Kök hüceyrələr sümük iliyi və yağ toxuması kimi müxtəlif nöqtələrdən götürülə bilər. Diabetik ayaq yaralarına səbəb olan bütün amillərə müdaxilə edə biləcək tək bir silah yoxdur. Bu mənada kök hüceyrələr diabetik ayaq yaralarının müalicəsində mühüm rol oynayır. Şəkərli diabet xəstəsi yara səbəbilə müalicə olunmağa gəldikdə, xəstənin xilas edilmə nisbəti təxminən 80% təşkil edir. Kök hüceyrə terapiyası ilə bu nisbətin daha da yüksəldilməsi hədəflənir.

Tiroidin Qadınlara Təsiri

Niyə tiroid (qalxanabənzər vəzi) xəstəlikləri qadınlarda daha çox olur?

Səbəbi çox aydın deyil. Tiroid düyünlərinin çoxunun necə meydana gəldiyini bilmirik, lakin onlar kifayət qədər tez-tez görülürlər. 60 yaşlı insanların yarısında müayinə və ya görüntüləmə zamanı aşkar edilən tiroid (qalxanabənzər vəzi) düyünləri olur. Düyünlərin 90%-dən çoxu xoşxassəli xarakter daşıyır. Hipotiroidizmin ən çox görülən səbəbi olan Haşimoto tiroiditi tiroid düyünlərinin əmələ gəlməsində risk faktorudur. Yod çatışmazlığı da tiroid düyünlərinin əmələ gəlməsinə səbəb ola bilir.

Bundan əlavə, qadınlarda yorğunluq, zehni yavaşlama, hərəkətsizlik, kökəlmə, dəri və saç quruluğu, qəbizlik və menstruasiya pozğunluğu kimi simptomların daha çox nəzərə çarpması və autoimmun xəstəliklərin qadınlarda daha çox görülməsi (Haşimoto nümunədir) tiroid xəstəliyinin qadınlarda daha çox rast gəlinməsi faktını.
 izah edir. 
 

Tiroid xəstəliyi hamiləliyin qarşısını alırmı?

Ana namizədlər sağlam hamiləlik dövrü keçirmək və sağlam uşaq dünyaya gətirmək istəyirlər. Ancaq hamiləlikdən əvvəl tiroid hormonları izlənilməli və hamiləlikdən sonra da nəzarət altında olmalıdırlar. Qadınlarda genetik faktorlar, stress, ətraf mühitin çirklənməsi və qeyri-sağlam qidalanma kimi amillər səbəbilə orqanizmin tarazlığının pozulması nəticəsində hamiləlik əldə oluna bilmir. Bu amillərə irsi və qeyri-irsi xəstəlikləri də aid etmək olar. Tiroid hormonları da qadınlarda hamilə qalmağın qarşısını alan ciddi problemlər yarada bilər.

Tiroid bədəndəki mexanizmə təsir edə bilən önəmli vəzdir. Onun düzgün işləməməsi bir çox orqana mənfi təsir göstərir. Bunlardan birincisi reproduktiv orqanlardır. Qadınlarda yumurta hüceyrələri, kişilərdə isə sperma hüceyrələri bundan öz payını alır. Qalxanabənzər vəzi zəhərli və tənbəldirsə, hamiləliyin qarşısını alır. Bu vəziyyətdə hamiləlik əldə edilsə belə, vaxtından əvvəl doğuş və ya uşaq salma riskinin yüksək olmasına səbəb olur.

Tiroid hormonları bədəndəki bütün hormonlara, xüsusilə də cinsi hormonlara qarşılıqlı təsir göstərir. Qadınlarda yumurtalıqların, kişilərdə isə xayaların normal funksiyalarını yerinə yetirməsi üçün tiroid hormonlarının səviyyəsi normal səviyyədə olmalıdır. Onların çox və ya az işləməsi həm kişilərdə, həm də qadınlarda çoxalma qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. Qalxanabənzər vəzdəki normal göstəricilər həm valideynlərin sağlamlığına, həm də körpənin sağlamlığına müsbət təsir göstərir. Tiroid göstəricilərinin normadan aşağı olması sonsuzluq problemlərinə səbəb ola bilər və hamiləlik dövründə belə erkən doğum və uşaq salma kimi riskləri yüksəldə bilər. Ana bətnində olan körpənin inkişafına da mənfi təsir göstərə bilər. Tiroid hormonları kişi sonsuzluğunda 30% təsirli olduğu halda, qadın sonsuzluğunda 35% təsirli ola bilər.

Tiroid hormonunun normaldan az və ya çox işləməsi qadında hamiləliyin gedişatına təsir edə bilər, körpə və gələcək ana mənfi təsirə məruz qala bilər. Körpədə zehni geriliyə və inkişaf pozğunluğuna və həmçinin gələcək ananın uşaq salmasına səbəb ola bilər. Odur ki, hamiləlikdən əvvəl tiroid vəzinin xəstəlikləri aşkar edilən gələcək analar ginekoloq, daxili xəstəliklər üzrə uzman həkim və lazım gələrsə, endokrinoloq tərəfindən nəzarət olunan hamiləlik keçirməlidirlər.

Ailəsində tiroid xəstəliyi olanlar hamilə qalmaqda çətinlik çəkən, uşaq salma və vaxtından əvvəl doğuş tarixçəsi olan qadınların yüksək risk qrupuna daxildirlər.

Tiroid Cərrahiyyəsi

Tiroid əməliyyatları; xərçəng və xoşxassəli düyünlər, böyük qalxanabənzər vəz (zob) və qalxanabənzər vəzin həddindən artıq aktivliyi kimi müxtəlif tiroid xəstəlikləri üçün tövsiyə oluna bilər. Cərrahın edə biləcəyi bir neçə tiroid əməliyyatı var:

1.    Lobektomiya – tiroid (qalxanabənzər) vəzinin yarısının çıxarılması
2.    Təxminən bütün qalxanabənzər vəzin çıxarılması (subtotal tiroidektomiya - hər iki tərəfdə az miqdarda tiroid toxumasının qalması və ya total tiroidektomiya - bir tərəfdən təxminən 1 sm tiroid toxumasının qalması)
3.    Total tiroidektomiya, bütün müəyyən edilmiş tiroid toxumasının çıxarılması.

Bu əməliyyatların hər birinin özünəməxsus göstəriciləri var. Tiroid əməliyyatının əsas riski qalxanabənzər vəziyə bitişik mühüm strukturların, ilk növbədə paratiroid vəzlərinin (kalsium səviyyəsini tənzimləyən) və təkrarlanan və xarici qırtlaq sinirlərinin (səs tellərini idarə edən) zədələnmə ehtimalıdır.

Qalxanabənzər vəz (tiroid) əməliyyatının əsasən edilmə səbəbi incə iynə aspirasiya biopsiyası nəticəsində aşkarlanan şübhəli tiroid düyününün çıxarılmasıdır. Aşağıdakı biopsiya nəticələrinə görə cərrahiyyə tövsiyə olunur:

1.    Xərçəng (papilyar xərçəng)
2.    Mümkün xərçəng (follikulyar neoplaziya)
3.    Kafi olmayan və ya nəticəsiz biopsiya.

Hormonlar daxili sekresiya vəzilərində əmələ gələn və qana buraxılan, orqanizmin bütün funksiyalarının müntəzəm icrasında, böyümə və inkişafda mühüm rol oynayan maddələrdir. Uşaqlıq dövründə baş verən hormonal balansın pozulması yetkinlik dövrü ilə müaqayisədə daha ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Böyümə və inkişafa mənfi təsir göstərən hormonal pozğunluqlar da yetkinlik dövründə qalıcı ziyana səbəb ola bilər. Endokrinologiya şöbəsi hormonlar və onları əmələ gətirən daxili sekresiya vəziləri ilə bağlı bütün növ xəstəlikləri üzrə diaqnostika və müalicə xidmətlərini göstərir. Uşaq orqanizmində davamlı olaraq böyümə və inkişaf baş verdiyi üçün, uşaqlar böyüklərlə eyni şərtlər altında müayinə edilə bilməzlər. Bu dövrdə bədənin daxili balansı və onun formalaşması fəaliyyətləri hər zamankından çox fərqli olur. Gələcəkdə meydana çıxan xəstəliklərin təməli uşaqlıqda qoyulduğundan, uşaqlarda böyümə və inkişafın davamlı olaraq baş verdiyindən bu dövrü ayrıca bir bölmə olaraq araşdırmaq məqsədəuyğundur.

Bu məqsədlə yaradılan və inkişaf etdirilən uşaq endokrinologiyası bölmələrində 6 illik tibb təhsilini bitirmiş, 5 illik uşaq sağlamlığı və xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşma və 3 illik uşaq endokrinologiyası üzrə əlavə ixtisaslaşma keçmiş həkimlər xidmət göstərirlər. Yenidoğulmuşluq dövründən yetkinlik dövrünə qədər (18 yaşa qədər) xəstələr uşaq endokrinoloqları tərəfindən müayinə edilir. Müasir tibbin verdiyi ən son imkanlardan istifadə edilir, uşaqlarda hormonal xəstəliklər erkən mərhələdə aşkar edilərək böyümə və inkişafa təsir etmədən müalicə prosesinə başlanılır. Endokrinoloji xəstəliklərin bir çoxunda mütəmadi müalicə üsulları tətbiq edilərək uşaqların yetkinliyə sağlam olaraq addım atması təmin edilir və gələcəkdə baş verə biləcək daha ciddi xəstəliklərin qarşısı alınır.

Uşaq endokrinologiyası bölməmizdə aşağıdakı xəstəliklər müalicə olunur:

Böyümənin ləngiməsi

Uşaqların böyüməsi və inkişafı ana bətnində başlayır və təxminən 18-20 yaşa qədər davam edir. Böyümə və inkişafın ləngiməsinə səbəb olan ən mühüm faktor böyümə hormonunun lazımi miqdarda və ya heç ifraz olunmamasıdır. Bu səbəblə çəki artımı və boyu normal dəyərlərdən aşağı olan uşaqlarda böyümə hormonu səviyyələri yoxlanılmalıdır.

Boy qısalığı

Boyun qısa olması böyümənin ləngiməsini göstərən parametrlərdən biri sayılır. Uşaqlarda böyümə və inkişafa nəzarət etmək üçün boy üzrə faizlik əyri xətt istifadə olunur. Valideynlərin orta boyu ilə müqayisə edildikdə boy artımı qeyri-kafi olan uşaqlarda bu vəziyyətin əsas səbəbi araşdırılmalıdır.

Erkən yetkinlik

8 yaşa qədər qızlarda süz vəzilərinin inkişafı, genital və qoltuqaltı bölgələrdə tüklərin əmələ gəlməsi; oğlanlarda 9 yaşından əvvəl xayaların həcminin artması və eyni bölgələrdə tüklərin əmələ gəlməsi erkən yetkinlik əlamətləri sayılır. Ölkəmizdə və dünyada çox rast gəlinən endokrin xəstəlik olan erkən yetkinlik problemi olan uşaqlarda hormon terapiyasının həyata keçirilməsi və onların təqib edilməsi mütləqdir.

Yetkinliyin gecikməsi

Qızlarda 13 yaşından, oğlanlarda isə 13,5 yaşından yeniyetməlik dövrünün başlamaması yetkinliyin gecikməsi problemindən xəbər verir. Erkən yetkinlik kimi, gecikmiş yetkinlik də hormonal bir xəstəlikdir və bu problemi olan uşaqlara endokrinoloji müalicə tətbiq edilməlidir.

Şəkər xəstəliyi (Diabet)

Şəkər xəstəliyi, insulin hormonunun çatışmazlığı, olmaması və ya hüceyrələr tərəfindən qəbul edilməməsi nəticəsində yaranan endokrin xəstəlikdir. Uşaq endokrinologiyası sahəsinə daxil olan və uşaqlıq dövründə başlayan diabet növü, adətən mədəaltı vəzində insulin hormonunun əmələ gətirilə bilməməsi nəticəsində yaranan 1-ci tip diabetdir. Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən uşaqlarda insulin istifadə edildiyi üçün komaya səbəb ola biləcək ketoasidozun qarşısını almaq üçün qan şəkərinə daim nəzarət edilməli, karbohidratların sayılması ilə bağlı maarifləndirmə aparılmalı, pəhriz çox yaxşı planlanmalıdır.

Hipoqlikemiya (Qan şəkəri səviyyəsinin aşağı olması)

Uşaqlıq dövründə hipoqlikemiya insulin hormonu ilə bağlı bir problemin diabet öncəsi dövr ilə əlaqəli olduğunun göstəricisi ola bilər. Xüsusilə artıq çəkisi olan uşaqlarda insulin rezistentliyi tez-tez müşahidə olunur. Bu səbəbdən hipoqlikemiya problemi olan uşaqlarda lazımi endokrinoloji müayinələr aparılmalı, uşağın arıqlaması üçün tədbirlər görülməlidir.

Köklük (Piylənmə)

Yetkinlik dövründə baş verə biləcək bir çox xroniki xəstəliklərin təməli uşaqlıq dövründə qoyulur. Piylənmə ilə mübarizə aparan uşaqlarda çəkisi normal olan uşaqlara nisbətən irəlidə şəkərli diabet, xroniki ürək-damar xəstəlikləri və metabolik sindrom kimi xəstəliklərin yaranması ehtimalı daha yüksəkdir. Bu səbəblə piylənmənin altında yatan fərqli bir xəstəliyin olub-olmadığı araşdırılmalı, varsa müalicə edilməli, piylənmə qidalanma problemlərindən qaynaqlanırsa uşaq dietoloqun tövsiyələrinə əməl olunmalıdır.

Zob və qalxanabənzər vəzi ilə bağlı xəstəliklər (hipotireoz-hipertireoz)
Qalxanabənzər vəzi ilə bağlı xəstəliklər ölkəmizdə və dünyada çox rast gəlinir. Xüsusilə uşaqlıq dövründə böyümə, fiziki və əqli inkişaf kimi bir çox amilə təsir edən qalxanabənzər vəzi ilə bağlı xəstəliklərin erkən diaqnostikası və müalicəsi qalıcı problemlərin yaranmasının qarşısının alınmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu səbəbdən uşaqlıq dövründə lazımi endokrinoloji müayinələrin aparılması mütləqdir.

Cinsi inkişaf pozğunluqları

Bəzi hallarda uşaqlarda xromosom, anatomik və ya cinsiyyət orqanları ilə bağlı cinsi inkişafda anadangəlmə anomaliyalar müşahidə olunur. Belə hallarda erkən diaqnoz və diaqnozdan sonra hormonal və cərrahi müalicələrin sürətli planlaşdırılması uşaq üçün həm fizioloji, həm də psixoloji cəhətdən faydalıdır. Müalicəyə multidisiplinar bir komanda cəlb edilməli və atılacaq addımlar xüsusi diqqətlə müəyyən edilməlidir.

Böyrəküstü vəzi xəstəlikləri

Hər bir böyrəyin yuxarı hissəsində yerləşən böyrəküstü vəzilər, adrenalin, noradrenalin və kortikosteroid adlanan 3 fərqli hormonu istehsal edir. Uşaqlarda ən çox rast gəlinən böyrəküstü vəzi xəstəlikləri Kuşinq sindromu və Addison xəstəliyidir. Böyrəküstü vəzilərdə olan xəstəliklər hormonal balansda həyati təhlükəli pozğunluqlara səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanlar daimi olaraq həkim nəzarətində olmalıdırlar.

Menstruasiya pozğunluqları

Uşaqlarda ilk menstruasiyadan sonra təxminən 6 ay müddətində menstruasiya dövrlərinin nizamsız olması normaldır. Sonrakı dövrdə menstruasiyanın nizamlı olmaması və nizamsızlıq probleminin davam etməsi ginekoloji xəstəlik və ya bəzi hormonal problemlərin olduğunu göstərir. Problem cinsi hormonların balansı ilə bağlı ola bilər və ya qalxanabənzər vəzi pozğunluğu kimi müxtəlif endokrin xəstəliklər səbəbindən də yarana bilər. Bu problemi olan uşaqlarda ətraflı hormonal müayinə aparılmalıdır.

Həddən artıq tüklənmə

Yeniyetməlik dövründə olan uşaqlarda müəyyən bir səviyyəyə qədər tüklənmənin baş verməsi normaldır. Həddindən artıq tüklənmə (hirsutizm) çox vaxt hormonal pozğunluqlara işarə edir. Bu səbəblə həddindən artıq tüklənmə şikayəti olan uşaqlar uşaq endokrinoloqu tərəfindən müayinə edilməlidir.

Hipofiz vəzi xəstəlikləri

Hipofiz vəzi beynin aşağı hissəsində yerləşən və müxtəlif hormonları ifrazını təmin edən daxili sekresiya vəzisidir. Tiroid hormonlarından TSH, reproduktiv orqanları stimullaşdıran hormonlardan FSH və LH, böyrəküstü vəzi stimullaşdıran ACTH, böyümə hormonu olan GH və süd istehsalını stimullaşdıran prolaktin hormonu buradan ifraz olunur. Hipofiz vəzi xəstəlikləri orqanizmin hormonal balansında həyati təhlükəli dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyi üçün bu hormonlarla bağlı pozulmaları baş verdikdə hipofiz vəzində hər hansı bir xəstəliyin olub-olmadığı araşdırılmalıdır.

Su-mineral balansı pozğunluqları

Bir qayda olaraq, uşaqlıq dövründə müşahidə olunan su-mineral balansının pozulması endokrin xəstəliklərinin mövcud olduğunu göstərir. Hormonal balansın pozulması səbəbindən su və elektrolit səviyyəsinin pozulması ciddi problemlərə səbəb ola bilər və endokrinoloji müalicə tələb edir.

D vitamini ilə bağlı xəstəliklər

Daxili sekresiya vəzilərindən ifraz olunan hormonların lazım olduqdan az və ya çox olması, vəzilərdə əmələ gələ biləcək şişlər, hormon səviyyələrinin dəyişməsi orqanizmdə bir çox problem yaradır. Bunlardan biri D vitamini çatışmazlığı, kalsium mübadiləsinin pozulması və raxit, osteoporoz kimi sümük xəstəliklərinin inkişafıdır. Böyümə və inkişaf dövründə sümüklərin əmələ gəlməsi sürətlə davam edir və bu yaşlarda D vitamini və kalsium səviyyəsinin aşağı olması yetkinlik dövründə sümük sağlamlığının pisləşməsinə səbəb olur. Buna görə də, bu vəziyyətin əsas səbəblər araşdırılmalı və müalicə tətbiq olunmalıdır.

Kalsium-fosfor mübadiləsi ilə bağlı pozğunluqlar

D vitamini kalsium və fosfor balansının tənzimlənməsində rol oynayır. Bu minerallar D vitamini vasitəsilə böyrəklər tərəfindən geri sorulur və D vitamininin orqanizmdə çatışmazlığı bu mineralların çatışmazlığına səbəb olur. Eyni zamanda endokrinoloji xəstəliklərdə D vitamini, kalsium və fosfor mübadiləsi pozulur ki, bu da bir çox cəhətdən orqanizmə, xüsusən də sümük sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Buna görə də kalsium-fosfor mübadiləsinin pozulması zamanı mümkün endokrinoloji xəstəliklər araşdırılmalıdır.
Yuxarıda qeyd olunan xəstəliklər Uşaq Endokrinologiyası Klinikalarında ən çox rast gəlinən sağlamlıq problemləridir. Onların bir çoxu erkən diaqnoz və düzgün müalicə üsullarının tətbiqi nəticəsində müalicə oluna və ya nəzarət altına alına bilər. Bu səbəbdən övladınızda yuxarıda qeyd olunan xəstəliklərdən hər hansı birinin və ya fərqli endokrinoloji problemin olduğunu düşünürsünüzsə, dərhal Uşaq Endokrinologiyası Klinikalarına müraciət edib lazımi müayinələrdən keçirə bilərsiniz.

Uşaq Endokrinologiyası Klinikasında müalicə edilən əsas xəstəliklər

•    Köklük (piylənmə)
•    Tiroid zob
•    Erkən yetkinlik problemi
•    Yetkinliyin gecikməsi
•    Diabet (şəkər xəstəliyi)
•    İnkişaf pozğunluqları
•    Hipotireoz
•    Sümük xəstəlikləri
•    Aşağı qan şəkəri
•    Arıqlıq
•    Boy, ayaq qısalığı
•    Cinsi inkişaf pozğunluqları
•    1-ci tip diabet
•    Hipoqonadizm
•    Nizamsız menstruasiya
•    Həddindən artıq tüklənmə
•    Osteoporoz
•    Tamamlanmamış osteogenez (şüşə sümük xəstəliyi)
•    Böyrəküstü vəzi xəstəlikləri
 

Uşaq Endokrinologiyası Klinikasında aparılan diaqnostik və müalicə testləri

•    Hormonal stimullaşdırma və supressiya testləri
•    Uşaqlarda bədən yağ faizinin analizi
•    Uşaqlarda sümük sıxlığının analizi
•    Hipotiroidizm müayinəsi
•    Böyümə hormonunun stimullaşdırılması testləri
•    Erkən yetkinliklə bağlı testlər
•    Sümük yaşının təyini



Normal biopsiya nəticəsi olan düyünlər üçün düyün böyükdürsə, ölçüsü artmağa davam edirsə və ya şikayətlərə səbəb olarsa (ağrı, udma çətinliyi və s.) cərrahi müdaxilə tövsiyə oluna bilər. Böyük və çox düyünlü zobda, hipertiroidizmin müalicəsində və şikayətlərə səbəb olan hər hansı zobda da əməliyyat bir seçimdir.

Paratiroid Xəstəlikləri

Paratiroid vəzilər nədir?

Paratiroid vəziləri; tiroid vəzinin arxasında yerləşən endokrin sistemin kiçik vəziləridir. Normalda bir düyü dənəsinin ölçüsündə və şəklində dörd vəzi var. Bu şəkildə, onlar çəhrayı rəngli qalxanabənzər vəzinin arxasındakı xardal rəngli vəzilər kimi görünürlər. Bu, paratiroid vəzilərinin normal rəngidir. Paratiroid vəzlərinin əsas vəzifəsi bədənimizdəki kalsium səviyyələrini çox dar diapazonda tənzimləmək, sinir və əzələ sistemlərimizin düzgün işləməsini təmin etməkdir. Onlar endokrin sistemin bir hissəsi olub, həm də bitişik olsalar da, paratiroid və tiroid vəzilər bir-birindən asılı deyillər. Paratiroid vəzilərinin yeganə önəmli xəstəliyi bir və ya bir neçə paratiroid vəzinin həddindən artıq aktivliyidir; Buna hiperparatiroidizm deyilir.

Normal və Anormal Paratiroid funksiyaları

Paratiroid vəzilərinin əsas vəzifəsi qandakı kalsiumu 8,5 ilə 10,5 arasında dar bir diapazonda saxlamaqdır. Bu yolla paratiroid vəziləri eyni zamanda sümüklərdə nə qədər kalsium olduğuna və buna görə də sümüklərin nə qədər güclü və sıx olduğuna da nəzarət edir. Paratiroid vəzləri anatomik olaraq qalxanabənzər vəziyə yaxın olsalar da, onların funksiyaları arasında heç bir əlaqə yoxdur. Qalxanvari vəzi orqanizmin maddələr mübadiləsini tənzimləyir və kalsium səviyyəsinə heç bir təsiri yoxdur, paratiroid vəzilər isə kalsium səviyyəsini tənzimləyir və maddələr mübadiləsinə heç bir təsiri yoxdur. Kalsium, əzələlərin yığılmasını təmin edən əsas elementdir. Sinirlər arasında elektrik cərəyanının normal ötürülməsində də kalsium səviyyələri çox vacibdir. Kalsiumun bu iki mühüm funksiyasını bilmək insanların kalsium səviyyəsi 8,5-dən aşağı düşdüyü zaman barmaqlarının uclarında nə üçün qarışqalanma hiss etdiyini və niyə barmaq əzələlərində yığılma, qıcolma (məsələn müvəffəqiyyətli paratiroid əməliyyatından dərhal sonra) hiss etdiyini anlamağa kömək edir. Eynilə, çox yüksək olan kalsium səviyyəsi insanda yorğunluq, yuxu problemi, əsəbilik və hətta yaddaşın zəifləməsinə səbəb ola bilər.

Hiperparatiroidizmli xəstələrin yarısı özlərini yalnız yaxşı hiss etdiklərini bildirsələr də, bu xəstələrin 85%-i müvəffəqiyyətli paratiroid əməliyyatından sonra özlərini "daha yaxşı" hiss etdiklərini bildirəcəklər. Bəziləri belə deyir: “Kimsə işığı yandırdı”.

Normal Paratiroid fəaliyyəti

Dörd paratiroid vəzi kifayət qədər kiçik olsa da, vaskularizasiyası zəngindir. Bu, gündə 24 saat qandakı kalsium səviyyələrini izləmələri lazım olduğu üçün onların vəziyyətinə uyğun gəlir. Qan paratiroid vəzilərindən süzüldükcə vəzilər qanda kalsiumun miqdarını ölçür və daha az və ya daha çox paratiroid hormonu (PTH) istehsal edərək cavab verir. Qanda kalsium səviyyəsi çox aşağı olduqda, paratiroid hüceyrələri bunu hiss edir və daha çox paratiroid hormonu istehsal edir. Paratiroid hormonu qana ifraz olunduqda qandakı kalsium səviyyəsini artırmaq məqsədilə müəyyən yerlərdə effekt göstərmək üçün dövr edir (məsələn, sümüklərdən kalsiumu çıxarmaq kimi). Qandakı kalsium səviyyəsi çox yüksək olduqda, paratiroid hüceyrələri daha az paratiroid hormonu istehsal edir (və ya istehsalını dayandırır), beləliklə, kalsium səviyyəsinin aşağı düşməsinə şərait yaradır. Bu əks əlaqə mexanizmi davamlı olaraq işləyir ki, kalsium səviyyələri (və paratiroid hormonu) dar diapazonda "normal" qalsın.

Paratiroid Hormonu Qanda Kalsiumu Necə Artırır?

Bütün daxili sekresiya vəziləri kimi, paratiroid vəzi də hormonlar (bədənin uzaq hüceyrələrini müəyyən bir şəkildə hərəkət etdirə bilən kiçik zülal) istehsal edir. Paratiroid hormonun sümüklərin öz kalsiumlarını qana buraxmasına səbəb olan güclü təsir mexanizmi var. Kalsium sümüklərə sərtlik verən əsas struktur komponentdir. Paratiroid hormonunun olması ilə sümüklər qanda kalsium səviyyəsini yüksəltmək məqsədi ilə kalsiumunu qana buraxır. Normal şəraitdə bu proses çox diqqətlə tənzimlənir və sümüklərimizdəki kalsium normal yüksək səviyyəsində qalır. Bununla belə, həddindən artıq paratiroid hormonu olduqda, sümüklər kalsiumunu qana buraxmağa davam edəcək və bu, çox az kalsiumu qalan sümüklərdə ciddi problemlərə səbəb olacaqdır. Bu vəziyyət osteopeniya və osteoporoz adlanır və yuxarıda daha böyük deşikləri və daha az sümük kütləsi olan sümük fraqmentində göstərilmişdir. Sümüklər illər ərzində yüksək səviyyədə paratiroid hormonuna məruz qaldıqda, onlar kövrək və qırılmaya daha çox meylli olacaq. Paratiroid hormonunun qanda kalsium səviyyəsini yüksəltməsinin bir yolu da bağırsaqlara təsir mexanizmidir. Paratiroid hormonunun olması halında, bağırsaqların daxili selikli qişası normal qidamızda olan kalsiumu sormaqda daha effektiv çalışır.

Tiroid Xəstəlikləri

Tiroid nədir? Tiroid simptomları və tiroid müalicəsi

Tiroid, qalxanabənzər vəzinin iltihabına verilən ümumi addır. Tiroidit müxtəlif formalarda özünü göstərən xəstəliklər qrupunu əhatə edir. Məsələn, Haşimoto tiroiditi ABŞ-da hipotiroidizmin ən çox yayılma səbəbidir. Keçici tirotoksikoz (qanda tiroid hormonunun yüksək səviyyəsi) və keçici hipotiroidizmə səbəb olan doğuşdan sonrakı (postpartum) tiroidit, doğuşdan sonra inkişaf edə bilən tiroid vəzinin pozulmalarının ümumi səbəbidir. Subakut tiroidit tiroid ağrısının əsas səbəblərindən biridir. İnterferon və amiodaron kimi dərmanları qəbul edən xəstələrdə də tiroidit müşahidə oluna bilər.

Tiroid vəzi nədir?

Tiroid (qalxanabənzər) vəzi boynun ön-aşağı hissəsində yerləşən kəpənək formalı endokrin vəzidir. Bu vəzin vəzifəsi qana ifraz olunan və sonra bədənin digər toxumalarına daşınan tiroid hormonlarını istehsal etməkdir. Bu hormonlar bədənin enerji istifadəsinə, isti qalmasına, beyinin, ürəyin, əzələlərin və s. digər orqanların düzgün işləməsinə kömək edir.

Tiroidin simptomları hansılardır?

Tiroid simptomları tiroid hormonunun həddindən artıq ifrazı və ya zəif işləməsi ilə əlaqəli əlamətləri göstərir.
Əgər tiroidit qandakı tiroid hormonlarının səviyyəsinin azalmasına səbəb olan, yavaş və xroniki tiroid hüceyrələrinin zədələnməsinə səbəb olarsa, xəstədə hipotiroidizm əlamətləri görüləcək (bax: Hipotiroidizm broşürasına). Yorğunluq, çəki artımı, qəbizlik, quru dəri, depressiya və zəif məşq tolerantlığı hipotiroidizmin tipik
Tiroidit tiroid hüceyrələrinin sürətlə zədələnməsinə səbəb olarsa, vəzdə yığılan tiroid hormonları qanla qarışır və qanda tiroid hormonunun səviyyəsi yüksəlir. Bu xəstələrdə hipertiroidizmə oxşayan tirotoksikoz simptomları meydana gəlir (bax: Hipertiroidizm broşürasına). Narahatlıq, yuxusuzluq, ürək çırpınması (ürək döyüntüsünün artması), yorğunluq, arıqlama və narahatlıq bu əlamətlərdəndir. Bu vəziyyət subakut (yarımkəskin), ağrısız və doğuşdan sonrakı tiroiditlərin toksik mərhələsində müşahidə olunur. Tireotoksikoz və hipertiroidizmin simptomları qanda qalxanabənzər vəzi hormonlarının səviyyəsinin artması ilə əlaqədardır, lakin tireotoksikozda əslində vəzdə həddindən artıq aktivlik müşahidə olunmur. Yarımkəskin, ağrısız və doğuşdan sonrakı tiroiditdə qalxanabənzər vəzdə hormonlar tükənir və iltihabın gedişi qanda qalxanabənzər vəzin hormon səviyyəsinin azalmasına və hipotiroidizm əlamətlərinin inkişafına doğru irəliləyir. Yarımkəskin tiroiditi olan xəstələrdə tiroid vəzində ağrı ola bilər.

Tiroidin yaranma səbəbi nədir?

Tiroidit, qalxanabənzər vəzinə hücum nəticəsində baş verir ki, bu da tiroid hüceyrələrinin iltihabına və zədələnməsinə səbəb olur. Tiroiditin əksər növləri tiroid vəzinə hücum edən antitellərdən qaynaqlanır. Tiroidit adətən gənclik şəkəri və revmatoid artrit kimi autoimmun xəstəlikdir. Ailədən ötürülmə tendensiyası olmasına baxmayaraq, bəzi insanların niyə tiroid antitelləri istehsal etdiyi bilinmir. Tiroidit, virus və ya bakteriya kimi amillərlə yaranan infeksiya nəticəsində də baş verə bilər. İnfeksiyalar da antitellər kimi vəzidə iltihaba səbəb olur. Nəhayət; Amiodaron və interferon kimi dərmanlar da tiroid hüceyrələrini zədələyərək tiroiditi yarada bilər.

Tirioditte Klinik Gidişat Nasıldır Tiroiditdə Klinik Gedişat Necə Olur?

Tiroiditin irəliləməsi tiroiditin növündən asılıdır.

Haşimoto Tiroiditi: Xəstələr adətən hipotiroidizmlə müraciət edirlər və bu mənzərə qalıcıdır.
Ağrısız və Postpartum (Doğuşdan Sonra) Tiroidit: Bunlar oxşar pozğunluqlardır və tireotoksikozdan sonra ortaya çıxan hipotiroidizmlə eyni ümumi klinik gedişata malikdirlər. Onların arasında yeganə real fərq ondan ibarətdir ki, doğuşdan sonrakı tiroidit doğuşdan sonra, ağrısız tiroidit isə kişilərdə və qadınlarda hamiləliklə əlaqəsi olmadan baş verir. Bütün xəstələrin hər iki epizodu yaşadığına dair heç bir sübut yoxdur; xəstələrin təxminən 1/3-də hər iki epizod olur, xəstələrin 1/3-də isə yalnız ya tireotoksikoz, ya da hipotiroidizm olur. Tireotoksik dövr 1-3 ay davam edir və yorğunluq, arıqlama, ürək döyüntüsü, təşviş, yuxusuzluq və narahatlıq hissi ilə xarakterizə olunur. Hipotiroidizm dövrü adətən tirotoksik dövrdən 1-3 ay sonra inkişaf edir və 9-12 ay davam edə bilər. Yorğunluq, çəki artımı, qəbizlik, quru dəri, depressiya və aşağı məşq tolerantlığı tipik simptomlardır. Əksər xəstələrdə (80%) simptomların başlanmasından 12-18 ay sonra qalxanabənzər vəzin funksiyası normallaşır.

Yarımkəskin tiroidit: Yarımkəskin tiroidit ağrısızdır və postpartum (doğuşdan sonrakı) tiroiditlə eyni klinik gedişə malikdir, lakin tez-tez tiroid ağrısı ilə müşayiət olunur. Yarımkəskin tiroiditi olan xəstələrdə tiroid ağrısı adətən tirotoksikoz dövrü (1-3 ay) ilə eyni vaxtda baş verir. Lakin tiroid ağrısı olan hər xəstədə tirotoksikoz gözlənilmir. Ağrısız və doğuşdan sonrakı tiroiditdə qeyd edildiyi kimi, tiroid disfunksiyası əksər xəstələrdə (95%) 12-18 ay ərzində aradan qalxır. Yarımkəskin tiroiditdə residiv nadirdir.

Dərman və Radiasiya ilə Əlaqəli Tiroidit: Bu pozğunluqlarda həm tireotoksikoz, həm də hipotiroidizm müşahidə edilə bilər.
Tirotoksikoz adətən qısamüddətli olur. Dərmanların səbəb olduğu hipotiroidizm adətən dərmanın dayandırılması ilə aradan qalxsa da, radiasiyanın səbəb olduğu hipotiroidizm adətən qalıcı olur.

Kəskin/İnfeksion Tiroidit: Tiroid ağrısı, sistemik xəstəlik, tiroidin ağrısız böyüməsi və hipotiroidizm kimi simptomlar görülə bilər. Bu simptomlar ümumiyyətlə xəstə infeksiyadan sağaldıqdan sonra yox olur.

Tiroid Müalicəsi

Tiroid müalicəsi tiroiditin növü və klinik xüsusiyyətlərinə görə dəyişir.
Tirotoksikoz: Beta-blokerlər titrəmə, əsmə və ürək çırpıntısı şikayətlərini azaltmaqda faydalı ola bilər. Simptomlar gerilədikcə, tirotoksikoz keçici dövr mövcud olduğuna görə müalicə azaldılır və dayandırılır. Qalxanabənzər vəz həddindən artıq aktiv olmadığı üçün tireotoksikoz fazasında tiroiditlərin heç bir növündə anti-tiroid dərmanları istifadə edilmir.

Hipotiroidizm: Haşimoto tiroiditi ilə əlaqəli hipotiroidizmdə müalicə tiroid hormonlarının yerinə qoyulması ilə başlanır. Simptomatik hipotiroidizm periodu olan yarımkəskin, ağrısız və doğuşdan sonrakı tiroiditlərdə də tiroid hormon müalicəsi tətbiq olunur. Bu pozğunluqlarda, hipotiroidizm mülayimdirsə və xəstədə simptomlar yoxdursa və ya minimaldırsa, müalicəyə ehtiyac olmaya bilər. Yarımkəskin, ağrısız və doğuşdan sonrakı tiroiditlərdə tiroid hormon müalicəsinə başlanılırsa, müalicə təxminən 6-12 ay davam etdirilməli və sonra qalıcı olaraq ehtiyac olub-olmayacağına baxmaq üçün dayandırılmalıdır. Tiorid ağrısı - yarımkəskin tiroiditlə əlaqəli ağrı adətən aspirin və ibuprofen kimi yüngül iltihab əleyhinə dərmanlarla nəzarət altına alına bilər. Nadir hallarda ağrı şiddətli olur və prednizonla hormon müalicəsinə ehtiyac duyula bilər.

Diabet üzrə Tibb Bacısı

Təlim, məsləhət və tibbi müalicə üçbucağında kompleks yanaşma ilə xəstəliyin idarə olunmasında böyük rola malikdir. Qan şəkəri ölçmə cihazı, insulin inyeksiyası, davamlı qan şəkəri ölçmə sistemləri, insulin pompa sistemləri kimi texniki bacarıq tələb edən sahələrdə düzgün istifadə üçün lazımi təlimlər verir və lazım gəldikdə bu təlimləri təkrarlayır. Xəstəyə özünə qulluq və təcili problemlərin idarə edilməsi kimi mövzularda təlim keçir.

Ən son Texnologiya Diabet Təqib Sistemləri

Diabetli xəstələrdə qan şəkərini yaxşı səviyyədə saxlamaq üçün onu izləmək lazımdır. Bu, insulindən istifadə edən diabet xəstələri üçün xüsusilə vacibdir. Bir çox xəstə gündə bir və ya bir neçə dəfə barmaqlarının ucunu iynə ilə deşir və qlükometrlə ölçür. Son illərdə inkişaf etdirilən sistemlər sayəsində dəriyə yerləşdirilən sensor vasitəsilə davamlı qlükoza ölçülməsinə nail olmaq mümkündür. Bu sayədə 24 saat ərzində qan şəkərinin necə irəlilədiyi haqqında fikir əldə edilə, bu ölçülərə görə qidalanma və diabet müalicəsi təşkil edilə bilər. Bu sistemi gündə bir neçə dəfə təzyiqi ölçmək  əvəzinə Holter cihazı ilə qan təzyiqinin təqib edilməsi ilə müqayisə edə bilərik.

Ən müasir təqib və müalicə üsulları

Liv Bona Dea Hospitalda istifadə edilən şəkər ölçmə sistemləri fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Bu sistemlərdən birində əlavə edilən cihaz vasitəsilə qan şəkəri barmaq ucu ölçməsinə ehtiyac olmadan 14 gün ərzində izlənilə bilir. Digər sistemdə isə qeyd müddəti 6 gündür. Gündə 2-3 dəfə barmaq ucu ölçülməlidir. Bu sistemin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, sistem uzaqdan giriş vasitəsilə izləmə məlumatlarını xəstənin həkiminə və ya yaxınlarına göndərə bilir. Bundan əlavə, qan şəkəri çox aşağı düşərsə, cihaz həyəcan siqnalı verərək xəbərdarlıq edir. Bu səbəblərdən xəstəxanada yatan xəstələrimizdə üstünlük verdiyimiz üsuldur.

Hansı diabet xəstələrinə şəkərin təqibi sistemləri xüsusilə tövsiyə olunur?

●    Əgər insulin istifadə olunursa və şəkərin gedişatına daha yaxşı nəzarət etmək lazımdırsa,
●    Şəkərin təqibi tələb olunursa, lakin xəstə barmağının deşilməsindən narahat olursa,
●    Hamilədirsə,
●    Xəstə şəkərinin çox aşağı olmasına baxmayaraq onu hiss etmirsə,
●    Məşq, qidalanma qaydası və qan şəkəri dəyişiklikləri arasındakı əlaqəni daha yaxşı izləmək istənilirsə,
●    Şəkərli diabet xəstəsinin yaxınları (uşaqlar, evdə qulluq edilən xəstələr kimi) tərəfindən uzaqdan təqibə ehtiyac duyulduqda;

Müalicə olunan xəstəliklər

Diabetes Mellitus (tip 1 şəkərli diabet, tip 2 diabet, gestasional diabet)

Şəkər xəstəliyi kimi də tanınan diabetin ən çox yayılmış növləri tip 1 diabet (uşaqlıq növü), tip 2 (böyük tip) diabet və hamiləlik diabetidir. Xəstəxanamızda şəkərli diabet xəstələri təcrübəli endokrinoloq, daxili xəstəliklər üzrə uzman həkim, dietoloq və diabet üzrə tibb bacılarından ibarət qrup tərəfindən müayinə və müalicə olunur; uzunmüddətli təqiblər aparılır; Xəstələrə və onların yaxınlarına şəkərli diabetlə bağlı təlim verilir. Bundan əlavə, gələcəkdə şəkərli diabet xəstəliyinə tutulma riski olan şəxslərin erkən diaqnostikası və xəstəliyin qarşısının alınması üçün xidmətlər göstərilir. İnsulin pompası və qanda qlükozanın davamlı təqibi kimi texnoloji müalicə və təqib sistemləri də tətbiq edilir.

Piylənmə

Piylənmə bütün dünyada olduğu kimi ölkəmizdə də mühüm və getdikcə daha çox yayılan xəstəlikdir. Diabet, ürək-damar xəstəlikləri, hipertenziya, qan yağlarının yüksəlməsi, oynaq problemləri və xərçəng kimi bir çox xəstəliyin yolunu açır. Piylənmənin ümumi səbəbi, insanın artıq kalori istehlak etməsi, lakin kifayət qədər kalori sərf etməməsidir. Ancaq ilk növbədə kökəlmənin altında yatan heç bir hormonal və ya metabolik xəstəlik olmadığı araşdırılıb ortaya qoyulmalıdır. Çünki bir çox endokrin xəstəliklər çəki artımı ilə özünü göstərir.

İnsulin Müqaviməti Halları (Metabolik Sindrom və Polikistik Yumurtalıq Sindromu)
İnsulin müqaviməti bir çox xəstəliyin, xüsusən də şəkərli diabetin əsasını təşkil edən və ümumiyyətlə genetik olaraq ötürülə bilən vəziyyətdir. Metabolik sindrom da qan şəkəri və insulin mübadiləsindəki pozğunluqlar, artıq çəki, hipertenziya, qan lipidlərində yüksəlmə, yüksək sidik turşusu və polikistik yumurtalıq sindromu kimi vəziyyətlərin bir və ya daha çoxunun bir yerdə olması kimi təyin olunan vəziyyətdir. Diaqnoz qoyulmazsa və lazımi tədbirlər görülməzsə və müalicə olunmazsa, zamanla ürək, beyin, böyrək və ayaq damar xəstəliklərinin ortaya çıxmasını sürətləndirir.

Psixoloji mənşəli və daha çox gənc qadınlarda müşahidə olunan bu xəstəliklərin diaqnozu və müalicəsi vaxtında aparılmazsa, beyindəki hormon mərkəzlərinin fəaliyyətinin pozulması nəticəsində xəstəlik növləri yarana bilər. Qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən sağlamlıq problemlərindən biridir. Qalxanabənzər vəz ifraz etdiyi qalxanabənzər vəz hormonu ilə orqanizmin iş sürətini təyin edir və hormon ifrazının artması (hipertireoz-toksik zob) və ya azalması (hipotireoz-az fəaliyyət göstərməsi) zamanı orqanizmdəki bütün orqan və sistemlər mənfi təsirə məruz qalır. Ona görə də erkən diaqnoz və müalicə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu, xüsusilə hamiləlikdən əvvəlki hazırlıq dövründə və hamiləlik dövründə daha çox əhəmiyyət kəsb edir, çünki həm anaya, həm də körpəyə təsir edə bilər və mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Qalxanabənzər vəzinin ən çox yayılmış xəstəliklərindən biri də düyünlü və ya düyünsüz zobdur. Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin diqqətlə müayinəsi və təqibi, xüsusən də xərçəngə tutulma riski olan düyünlərin fərqləndirilib lazım gəldikdə cərrahi müdaxilə də daxil olmaqla müalicə edilməsi məcburidir. Çünki, demək olar ki, bütün qalxanabənzər vəzi xərçəngləri vaxtında diaqnoz və müalicə ilə tamamilə aradan qaldırıla bilər. Bütün digər orqanlarda olduğu kimi, qalxanabənzər vəzinin də iltihabi xəstəlikləri var.

Paratiroid Xəstəlikləri

Paratiroid vəzilər boyunda, qalxanabənzər vəzin arxasında yerləşən və kalsium mübadiləsini tənzimləyən vəzilərdir. Paratiroid vəzilərinin az (hipoparatireoz) və ya həddindən artıq (hiperparatireoz) aktiv olması əsas paratiroid xəstəlikləridir. Müalicə edilməzsə, bir çox metabolik ağırlaşmalara, xüsusən də osteoporoz və sınıqlara səbəb ola bilər.

Hipofiz Xəstəlikləri

Hipofiz vəzi beynin bazasında olan və bədəndəki bütün əsas hormon sistemlərinin idarəedici mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən orqandır. Hipofiz vəzinin qeyri-adekvat fəaliyyəti (hipopituitarizm), şişlər (prolaktinoma, akromeqaliya, Kuşinq xəstəliyi, qeyri-funksional şişlər və s.), hipofizitlər əsas hipofiz xəstəlikləridir. Hipofiz vəzi xəstəlikləri endokrinologiya şöbəsi tərəfindən təqib edilir və müalicə olunur. Lazım olan xəstələrdə neyrocərrahiyyə, radiasiya onkologiyası kimi bölmələrlə əməkdaşlıq edilir.

Böyrəküstü vəzi

Böyrəküstü vəzilər hər iki böyrəyin üstündə yerləşir. Böyrəküstü vəzinin qeyri-kafi işləməsi (böyrəküstü vəzin çatışmazlığı), həddindən artıq işləməsi və ya şişləri (qeyri-funksional şişlər, Kuşinq sindromu, feokromositoma, ilkin hiperaldosteronizm, anadangəlmə adrenal hiperplaziya, böyrəküstü vəzi xərçəngləri və s.) böyrəküstü vəzin əsas xəstəlikləridir.

Hirsutizm (həddindən artıq tüklənmə)

Hirsutizm (həddindən artıq tüklənmə) geniş yayılmış haldır. Strukturdan irəli gələ bilər və irqi ola bilər, eləcə də bir çox hallarda altda yatan səbəblərə görə, xüsusən də hormonal səbəblərə görə inkişaf edə bilər. Buna görə də epilyasiya və s.üsullarla aradan qaldırma cəhdləri bu insanlarda uğursuz olur. Düzgün üsul əvvəlcə endokrinoloq tərəfindən tüklənməyə səbəb ola biləcək altda yatan əsas hormonal xəstəliyin olub olmadığının araşdırılması; aşkar olunarsa, müalicə olunması, aşkar olunmazsa, tüklərin yox edilməsi üçün uyğun üsulun (epilyasiya, dərman və s.) istifadə olunmasıdır. Tüklənməyə səbəb ola bilən ən çox yayılmış xəstəliklər polikistik yumurtalıq sindromu, hiperprolaktinemiya, anadangəlmə adrenal hiperplaziya, Kuşinq sindromudur.

Xaya və yumurtalıq xəstəlikləri

Kişilərdə və qadınlarda cinsi hormonların pozulması nəticəsində yaranan infertillik (sonsuzluq), libidonun azalması (cinsi istəksizlik), kişilərdə erektil disfunksiya (sərtləşmə pozğunluğu), qadınlarda tüklənmənin artması birbaşa xaya və yumurtalıqların xəstəlikləri ilə bağlı ola biləcəyi üçün və ya digər hormonal xəstəliklər nəticəsində də yarana biləcəyi üçün endokrinoloq tərəfindən müayinə olunmalı və müvafiq müalicə aparılmalıdır.

Osteoporoz və Digər Metabolik Sümük Xəstəlikləri

Osteoporoz sümüyün metabolik xəstəliyidir. Ən çox rast gəlinən forma postmenopauzal osteoporoz olsa da, digər səbəblərə görə osteoporozun differensial diaqnozu xəstənin düzgün müalicə alması üçün vacibdir. Osteoporozla birlikdə paget, osteogenez imperfekta və s. kimi metabolik sümük xəstəlikləri da endokrinologiyanın sahəsinə daxildir.

Lipid (Qan Yağları) Mübadiləsi Xəstəlikləri

Lipid mübadiləsi xəstəlikləri və nadir metabolik xəstəliklərin yüksək xolesterin kimi bilinən lipid mübadiləsi pozğunluqlarının kardiologiya və daxili xəstəliklər klinikasında müalicə edilməsi adət halını almışdır. Yüksək xolesterin ürək-damar xəstəliklərinə səbəb olduğuna görə bu qayda adətən xəstənin adekvat müalicəsini təmin edir. Ancaq nadir bir qrup lipid mübadiləsi xəstəliklərinin müalicəsi daha mürəkkəbdir və bu xəstəliklər endokrinoloq tərəfindən təqib edilir. Eynilə nadir görülən Gaucher, Nieman Pick, Fabry və s. metabolik xəstəliklərinin müalicəsi endokrinologiya və metabolik xəstəliklər üzrə uzman həkimin sahəsinə aiddir.