Limfoma

Limfoma Nədir?

Limfoma limfa düyünlərinin şişidir. Sümük iliyində əmələ gələn limfosit adlanan qan hüceyrəsinin müxtəlif orqan və ya toxumalarda, ilk növbədə limfa düyünlərində toplandığı xəstəlikdir.

Limfoma Niyə Yaranır?

Əksər klinik hallarda limfomanın səbəbi bilinmir. Hüceyrə nüvəsində “mutasiya” deyilən DNT dəyişiklikləri hüceyrənin çoxalmasının idarəolunmaz hala gəlməsinə səbəb olur. Çox nadir hallarda bəzi ailələrin üzvlərində limfoma müşahidə oluna bilər.

Limfomanın Növləri Hansılardır?

Limfoma Hodgkin limfomaları və qeyri-Hodgkin limfomaları olaraq iki yerə bölünür. Limfoma xəstəliyinin təxminən 50 növü var. Eyni tip olsa belə, limfoma hər xəstədə fərqli orqanlarda inkişaf edə bilər. Bu səbəbdən də ölkəmizdə hələ də qüvvədə olan yanaşma eyni xəstəlikdən əziyyət çəkən xəstələrin və ya onların yaxınlarının təcrübələrini nümunə götürmək, bərabərləşdirmək düzgün deyil.

Limfoma Neçə Yaşında Yaranır?

Limfomanın yaranma ehtimalı yaş irəlilədikcə artır. Uşaqlarda nadir hallarda olur. Hodgkin limfoma adətən ya erkən yetkinlik dövründə (15-40 yaş) və ya gec yetkinlik dövründə (55 yaşdan yuxarı) görünür. Qeyri-Hodgkin limfoma adətən yaşlılarda inkişaf edir və 15 yaşa qədər nadir hallarda müşahidə edilir.

Limfoma Xərçənginin Riskləri Hansılardır?

Qeyri-Hodgkin limfoma adətən Amerika, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Avropanın inkişaf etmiş ölkələrində müşahidə olunur. Limfoma hər kəsdə inkişaf edə bilər. Ancaq bəzi insanlar bir az daha artıq risk altındadır. Limfoma riski yüksək olan insanlar;

●    Piylənmə
●    Autoimmun xəstəlikləri olan xəstələr: Revmatoid artrit, sistemik lupus eritematosus, Şeqren sindromu kimi birləşdirici toxuma xəstəlikləri ən tipik nümunələrdir.
●    İmmunosupressiv dərmanlardan istifadə edən xəstələr: məsələn, transplantasiya olunmuş xəstələrdə limfoma yaranması riski var.
●    Bəzi infeksiyalarla limfoma riski artır.
 

Limfoma Əlamətləri Nələrdir?

Limfoma demək olar ki, hər hansı bir toxuma və orqanda inkişaf edə bildiyindən, əlaqəli orqan zədələnməsi ilə əlamətlər verə bilər. Ancaq çox vaxt xəstələr limfa vəzi böyüməsi ilə həkimə müraciət edir. Limfomanın simptomları aşağıdakılardır;
●    Limfa düyünlərinin böyüməsi: Adətən boyun, qoltuqaltı və ya qasıq nahiyəsində şişkinlik kimi diqqət çəkir. Ağrısız şişkinlik limfomanın lehinədir.
●    Qarında şişkinlik, ağrı: Dalağın böyüməsi ilə əlaqədardır. Ağrı kürəyə, belə doğru yayılırsa, bu, qarın içi limfa düyünlərinin sıxışdırması ilə bağlı ola bilər.
●    İzahı olmayan qızdırma
●    Gözlənilməz sürətlə inkişaf edən arıqlama
●    Gecələr gözə çarpan həddindən artıq tərləmə
●    İzahı olmayan qaşıntısız səpgi
●    Şiddətli quru öskürək, nəfəs darlığı: Genişlənmiş limfa düyünlərinin nəfəs borusuna təzyiqi nəticəsində inkişaf edə bilər.
●    Dəridə izahı olmayan, adətən dəridən qalxan qırmızı səpgilər
●    Yorğunluq, tükənmişlik, baş ağrısı, sinir zədələnməsi ilə əlaqəli ətraflarda hərəkət qüsuru (iflic)
 

Limfoma Diaqnozu Necə Qoyulur?

Limfoma diaqnozu xəstəni müayinə edən həkimin ağlına gəlir. Şiş hüceyrələrinin toplandığı toxumadan götürülmüş nümunənin mikroskopik müayinəsi, xəstəni klinikada qəbul edən həkimin verdiyi məlumat və rəylərlə qəti diaqnoz patoloq tərəfindən qoyulur. Limfomanın bir çox növləri olduğu üçün onun hansı növ olduğunu müəyyən etmək ciddi bilik və təcrübə, eləcə də laboratoriya işi tələb edir. Bəzən dəqiq limfoma adı təyin olunmaya bilər; Bu vəziyyətdə yenidən biopsiya götürmək lazım ola bilər. Klinikada xəstənin şikayət və göstəricilərini qiymətləndirən həkim və patoloq xəstəni birlikdə qiymətləndirir. Bu, xəstələrin bəyənmədiyi və adətən diaqnoz qoyulmasında bacarıq çatışmazlığı kimi səhv mühakimə etdikləri bir vəziyyətdir.
 

Limfomanın Mərhələsinin Müəyyən edilməsi Necə İcra edilir?

Limfoma diaqnozu patologiya laboratoriyasından əldə edildikdən sonra, şiş yükünü və ya onun bioloji davranışını müəyyən edəcək yayılma dərəcəsini aşkarlayan xəstəliyin mərhələsinin müəyyən edilməsi işi aparılır. Xəstəliyin mərhələsinin müəyyən edilməsi ya bütün bədəni göstərən PET-KT adlı radioloji qiymətləndirmə ilə, ya da boyun, qarın, qasıq və döş qəfəsinin daxili hissəsinin kompüter tomoqrafiyası və ya maqnit rezonans görüntüləməsi ilə həyata keçirilir. Bəzi qan analizləri orqan zədələnməsinin varlığını axtarmaq və yoluxucu xəstəlikləri yoxlamaq üçün icra edilir. Adətən sümük iliyindən də nümunə götürülür.
 

Hər Limfa Şişkinliyi Xərçəngmidir?

Tabii ki her lenf bezi şişliği lenfoma ile ilişkili değildir. Her lenf bezi şişliği lenfoma anlamına gelmez. Lenf bezleri vücuttaki atık molekül ve hücreleri toplar. Ayrıca bağışıklık hücrelerini barındırır. Dolayısı ile ilk akla selim durumlar özellikle viral veya bakteriyel infeksiyonlar gelir. Lenf bezinin ağrılı olması lenfomadan sıklıkla uzaklaştırır. Kasık bölgesi, çene altı, kulak arkası bölgelerinde, yumuşak, oynak lenf bezi büyümeleri genellikle kötü niyetli değildir.
 

Limfa Vəzi Böyüməsi Necə Olur?

Limfa vəzinin böyüməsinə səbəb olan digər hallar;
●     İnfeksiya (Məsələn, badamcıqların infeksiyasında boğaz nahiyəsində limfa vəzi şişməsi kimi): Tuberkulyoz, brusella, göbələk infeksiyaları, HIV)
●     Revmatik xəstəliklər
●     Allergik reaksiyalar
●     Maddə yığılması
●     Leykemiya
●     Xərçəngin yayılması (metastaz)

Limfomanın Müalicəsi Nədir?

Limfoma növünə görə müalicə forması dəyişir. Qeyri-Hodgkin limfomanın bəzi növləri yüngül şəkildə irəliləyir. Müalicəsiz illərlə təqib edilə bilər. Aqressiv şəkildə irəliləyişə keçdiyi müşahidə edilərsə, o halda müalicəyə başlanır. Müalicə növləri;
 
Kimyaterapiya

Kimyaterapiya birdən çox şiş hüceyrəsini öldürən dərmanın birlikdə müəyyən edilmiş vaxtda və sayda verilməsidir.
 
Radioterapiya

Şiş hüceyrələrinin yaratdığı kütlə çox böyükdürsə (diaqnoz zamanı 10 sm), adətən radioterapiyaya üstünlük verilir. Radioterapiyada kimyaterapiyadan sonra radioaktiv şüalanma icra edilir.
 

Hodgkin Limfomanı Müalicə Etmək olarmı?

Ümumiyyətlə, müalicə dünyada geniş yayılmış müalicə təlimatlarına uyğun aparılır. Yəni Hodgkin limfoma diaqnozu qoyulduqda dünyanın demək olar ki, hər bir ölkəsində eyni müalicə tətbiq edilir. Yeni diaqnozdan sonra xəstəliyin müalicəyə reaksiyasını yoxlamaq üçün birinci mərhələdəki müalicənin 3-4-cü ayında görüntüləmə təkrarlanır. Əgər şiş kütləsi 50%-dən az azalıbsa, bu, zəif reaksiya kimi qəbul edilir. Birdən çox dərmanın daha yüksək dozalarda birlikdə istifadə edildiyi müalicə növlərinə keçid edilir. İkinci mərhələ müalicə adlanan bu müalicəyə şiş yükünün azalması şəklində qismən reaksiya olarsa yüksək dozalı kimyaterapiya verilir. Yüksək dozalı kimyaterapiya, sümük iliyini bərpa etmək üçün əvvəllər saxlanılan qan kök hüceyrələrinin venadaxili olaraq xəstəyə qaytarılması ilə dəstəklənir. Bu müalicə formasına köhnə adı ilə otoloji kök hüceyrə transplantasiyası və ya sümük iliyi transplantasiyası deyilir. Bəzən xəstələrə effektivliyi hələ sübut olunmamış klinik tədqiqatlara uyğun dərmanlar verilir.
 

Limfoma Xərçəngi Təhlükəlidirmi?

Ümumiyyətlə, limfoma qorxmalı bir şiş növü deyil. Son 10-15 ildə limfomanın müalicəsində ciddi dəyişikliklər baş verib. Kimyaterapiyada istifadə edilən dərmanlar xəstələri və ya sağlam hüceyrələri seçmədən öldürən dərmanlardır. Buna görə də şiş hüceyrələrindən əlavə, şiş hüceyrələri kimi sürətlə çoxalma qabiliyyətinə malik olan həzm sistemini əhatə edən hüceyrələr və saç kök hüceyrələri də mənfi təsirlənir. Son illərdə şiş hüceyrəsindəki bir molekula qarşı təsir göstərən dərmanlar hazırlanmışdır. Onlar ümumiyyətlə hədəf aldıqları molekulu daşıyan limfoma növlərində tək deyil, kimyaterapiya ilə birlikdə istifadə edilir. Həmçinin, xəstəliyin inkişaf mexanizmlərinə əsaslanan effektivliyi artırılmış bir çox dərman lisenziya almağı gözləyir.
 

Limfoma Müalicəsindən Sonrakı Mərhələ Hansıdır?

Limfoma növünə görə müalicəyə reaksiya nisbəti var. Təbii ki, dozaları dəqiq vermək üçün xəstənin müalicələri idarə etmək üçün fiziki qabiliyyəti də vacibdir. Tam reaksiya əldə edilmiş bir çox limfoma növləri, xüsusilə ilk iki ildə müəyyən aralıqlarla yaxından izlənilir. Adətən 3-6 və ya daha çox qan testi və görüntüləmə xəstəliyin təkrar gəlib-gəlmədiyini görmək üçün aparılır. Xəstəlik geri qayıdarsa (təkrarlanma) qayıtma vaxtı (ilk 1 il və ya daha sonra), mərhələsi, yeni biopsiya nümunəsi, yanaşı xəstəliklər (hipertoniya, ürək xəstəliyi, diabet kimi) və yaşı nəzərə alınaraq kimyaterapiyanın növü və dozası seçilir. Bəzi xəstələrdə başqasından hətta sümük iliyi nəqli planlaşdırıla bilər.