Akran zorbalığı, özellikle okul çağı çocukları arasında sıkça rastlanılan şiddet şekillerinden biridir. Bilinçli olarak karşı tarafa zarar verme isteği ve bu zarar verme isteğinin sürekli olarak devam ederek faaliyete geçip tekrarlanması akran zorbalığının varlığına işaret etmektedir. Akran zorbalığını tespit etmek kimi zaman oldukça zor olabilmektedir. Bu konuda öğretmenler ve veliler yeterince bilinçli olursa giderek artan akran zorbalığının oranı minimuma düşürülebilir.

Akran Zorbalığı Nedir?

Şiddet, insanın kendisini veya bir başkasını fiziksel, sosyal ya da psikolojik olarak zarara uğratmasıdır. Akran zorbalığı da bir tür sistematik şiddet sayılmaktadır. Her yaş grubunda ve her ortamda ortaya çıkabileceği gibi akran zorbalığıyla en çok okullarda karşılaşılmaktadır. Okullarda akran zorbalığı psikolojik olabildiği gibi fiziksel olarak da görülebilmektedir. Fiziksel zorbalık genellikle erkek öğrenciler arasında görülmektedir. Yaşla birlikte akran zorbalığında azalma görülse de erkeklerde şiddete meyil artmaktadır. Akran zorbalığı sıklıkla büyük yaşın küçüğe, iri cüssenin zayıf cüsseye rahatsızlık vermesi şeklinde kendini göstermektedir. Fiziksel veya mental olarak güçsüz kişiler mağdur/kurban olurken; güçlü kişiler ise zorba konumunda bulunmaktadırlar. Akran zorbalığı doğrudan kişi tarafından veya dolaylı olarak yapılabilmektedir. Her iki çeşidi de zorbalığa uğrayan kişinin ezilmesine, dışlanmasına ve grup içinde sindirilmesine sebep olmaktadır.

Zorbalığın Ayırt Edici Özellikleri Nelerdir?

Zorbalığı diğer davranışlardan ayıran özellikler kasıtlı yapılması, sistematik olarak devam etmesi ve kurban ile zorba arasındaki güç dengesizliği sonucu ortaya çıkmış olmasıdır. Zorbalar kurbanlarının zor durumda kalmasından, fiziksel veya mental acı çekmesinden hoşnut olurlar.

Akran Zorbalığının Nedenleri Nelerdir?

Zorbalığın nedenleri zorbanın ve kurbanın özelliklerine göre çok farklı olabilmekle birlikte bu konuda bazı genel tanımlamalar mevcuttur. Akran zorbalığının nedenleri arasında şunlar sayılabilir:

• Zorbanın kendisinin bir başka zorba tarafından şiddete uğramış olması
• Zorbanın dışarıdan güçlü, çekinilen kişi ve sert görünmek istemesi
• Zorbanın aile bireylerinden zorbalık görmüş olması veya aile bireylerinin birbirine zorbalık yaptığını görerek büyümesi
• Zorbanın diğer bireylere zarar verme eylemini yanlış bulmaması
• Zorbaya ve mağdura yeterli rehberliğin yapılmamış olması
• Sosyal medyadaki zorbalığı tetikleyici kötü yöndeki paylaşımlara maruziyet
• Zorbanın ebeveynleri tarafından sık sık cezaya tabi tutulmuş olması
• Zorbanın; sevgi görmeden büyümüş olması, kendisi ile barışık olmaması, mutsuz hissetmesi, başkaları tarafından popüler bulunma isteğinin olması, kendisini ispatlama gereksiniminin bulunması, dikkat çekme isteği,  korkularını bu şekilde gizlemek istemesi

Akran Zorbalığına Uğrayan Çocukların Özellikleri Nelerdir?

Akran zorbalığına maruz kalan çocukların özgüven eksikliği, değersiz hissetme gibi bazı ortak özelliklere sahip olduğu fark edilmiştir. Mağdurlar genellikle şu özelliklere sahip kişilerdir:

• Hassas, duygusal, kaygılı
• Öz saygısı düşük
• Uyum yeteneği düşük
• Fiziksel olarak zayıf, güçsüz veya bir engele sahip
• Pasif ve yönetilmeye açık
• Hakkını aramaktan yoksun
• Kendini ifade etmede zorlanan

Akran Zorbalığı Nerelerde Meydana Gelir?

Akran zorbalığı; sınıfta, okul koridorlarında, kantinde, okul çevresinde meydana gelebileceği gibi mahalle, servis, apartman gibi okul dışı alanlarda da gerçekleşebilir.

Akran Zorbalığının Kişiler Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Akran zorbalığının gerçekleştiği ortamda her bireyin farklı roller üstlendiği düşünülmektedir. Akranına zorbalık yapanlar “zorba”, zorbalığa uğrayanlar “mağdur” ve ortamda bulunan diğer kişiler ise “izleyici” olarak adlandırılır. Akran zorbalığına uğrayan çocuklarda başta sosyal ve duygusal olmak üzere birçok yönden davranış değişiklikleri görülür. Mağdurda özellikle okuldan korkma veya herhangi bir toplumsal oluşumdan uzaklaşma isteği görülürken zorbada tahammülsüz ve ben merkezci tavırlar görülür.

Zorbalığa uğrayan kişide (mağdur) görülebilecek etkiler şunlardır:

• Kişisel bakımı aksatır.
• Motivasyon eksikliği yaşar.
• Duygusal dalgalanmalar görülür.
• Okul veya toplum kurallarına uymaktan kaçınma isteği başlar.
• Okula devam isteğinde azalır.
• Hafif başlangıçlı depresyon görülebilir.
• İntihar girişimi denemelerine rastlanabilir.
• Sosyal uyum giderek azalır.
• Özgüvende azalma ve içe kapanma problemleri görülür.
• Diğer akranlara uyum yeteneğinin azalması, asosyalleşme görülür.
• Hafif başlangıçlı depresyonun uzun süreli hale gelmesi gözlemlenebilir.

Zorbada görülebilecek etkiler şunlardır:

• Daha önce yaptığı zorbalıklar öğretmen, veli gibi kişiler tarafından göz ardı edilmiş ise zorbalıklarının dozunu arttırarak yaptıklarına devam eder.
• Yalan söylemeye ve kandırmaya eğilim artar.
• Öfke kontrolü problemleri artarak devam eder.
• Diğer şiddet uygulayan, zorbalık yapan arkadaşlarını destekleme içgüdüsü artar.
• Başkalarının üzerinde egemenlik kurma isteği artar.
• Yalnız kalıp dışlanabilirler.

İzleyicilerde görülebilecek etkiler şunlardır:

• Bir gün kendisinin de başına gelir korkusuyla, zorbalığa engel olmayabilirler.
• Zorbalık yapanın güçlü taraf olduğunu düşünerek ona yakın olma ihtiyacı duyarlar.
• Eğer özgüvenli ise ve kendi değerinin farkında ise mağdura destek olabilirler.
• Kendileri zorbalık olayında aktif olarak rol almamalarına rağmen suçlu hissedebilirler.

Akran Zorbalığının Çeşitleri Nelerdir?

Özellikle okul çağı çocukları arasında yaygın olarak görülen akran zorbalığının fiziksel, sözel, ilişkisel ve sanal olmak üzere dört çeşidi bulunmaktadır. Akran zorbalığı örnekleri ve türleri şunlardır:

• Fiziksel Zorbalık: İtmek, vurmak gibi temas yollu şiddet davranışları ve mağdurun eşyalarına zarar verme gibi davranışlar fiziksel zorbalık olarak adlandırılmaktadır. En sık görülen zorbalık türüdür. Fark edilmesi kolaydır.
• Sözel Zorbalık: Mağdurun direkt olarak kendisine veya sevdiği kişilere söylenen olumsuz, kötü içerikli sözlerdir. Lakap takma, iftira atma ve dedikodu çıkarma sözel zorbalığa dahil olan davranışlardır. Fiziksel zorbalığa oranla tespit edilmesi daha zordur.
• İlişkisel Zorbalık: Küsme, kıskandırma, tehdit etme, utandırma, yok sayma gibi sosyal ilişkiyi baltalayan davranışlar ilişkisel zorbalık adı altında değerlendirilir. Fark edilmesi en zor türdür.
• Sanal Zorbalık: Bilgisayar, tablet, cep telefonu gibi siber iletişim araçları vasıtasıyla yapılan zorbalık çeşididir. Kişinin izinsiz bir şekilde uygunsuz fotoğraflarını paylaşmak, sosyal medya üzerinden mağdur kişiye olumsuz yorumlar yazmak, kişiyi sosyal medya platformlarından engellemek sanal zorbalığa örnek davranışlardır.

Akran Zorbalığını Azaltmak İçin Neler Yapılabilir?

“Akran zorbalığı nasıl önlenir” sorusuna verilebilecek birçok cevap mevcuttur. Bunların başında ebeveyn eğitimi ve öğretmen bilgilendirmesi gelmektedir. Bunun dışında alınabilecek diğer önlemler şunlardır:

• Öğretmenlere ve ebeveynlere akran zorbalığı ile alakalı eğitimler verilebilir.
• Çocuklar henüz zorba davranışlar göstermeden önce çocuklara olumlu ve saygı temelli davranış alışkanlıkları kazandırılabilir.
• Öğrencilere sıcak ve sevecen bir okul ortamı yaratılabilir.
• Zorbalığa uğrayan bireyin toplumdan ve okuldan soyutlanmaması için ebeveyn ile işbirliği içinde hareket edilerek çeşitli faaliyetlere katılımı sağlanmalıdır.
• Akran zorbalığı cezası adı altında çocuğa yaptığı davranışın karşılığının verilmesi ile bir sonraki zorbalığın önüne geçebilir. Ceza kınama veya ikaz şeklinde olmalı sarsıcı ve şiddet içerikli olmamalıdır.
• Ebeveynler çocukların rol alarak büyüdükleri ilk kişilerdir. Bu nedenle ebeveynlerin hem birbirleriyle hem de çocuklarıyla sağlıklı bir iletişim sürdürmesi zorba çocukların oluşmasının önüne geçebilir.
• Ebeveynlere yönelik bilgilendirici akran zorbalığı sunumu yapılabilir.
• Öğretmenler sınıf içinde akran zorbalığına şahit olduğu zaman görmezlikten gelmemelidir. Akran zorbalığı görmezden gelinir ise artarak devam edebilir.
• Okulda akran zorbalığının önüne geçmek adına komisyonlar kurulabilir.
• Özellikle okula yeni başlayan yaşça küçük ve fiziksel olarak güçsüz öğrenciler için akran rehberliği uygulamaları başlatılabilir.
• Şiddete şahit olanlar ile şiddete uğrayanlara bir an önce yardım edilmeli, yalnız olmadıkları hissettirmelidir.

Erken fark edilip çözüm bulunmayan akran zorbalığı zorba kişide narsist kişilik yapısının oluşumuna, mağdur kişide ise ezik ve özgüvensiz bir yapının oluşmasına sebep olabilmektedir. Eğer siz de çocuğunuzun okul ya da  herhangi bir ortamda akran zorbalığına maruz kaldığını düşünüyorsanız veya çocuğunuzun kendisinin arkadaşlarına zorbalık yaptığından şüpheleniyorsanız mutlaka alanında uzman bir psikolog veya psikiyatristten yardım almalısınız.