Antidepresan; depresyon, anksiyete ve obsesif kompulsif bozukluk gibi mental sağlığı etkileyen hastalıkların tedavisine yardımcı olmak için kullanılan bir tür reçeteli ilaçtır. Birden çok antidepresan çeşidi vardır. Doğru ilaç ve en uygun dozun bulunması için, hasta ve uzman hekim birlikte çalışır.

Antidepresan Nedir?

Antidepresanlar, genellikle depresyon tedavisinde kullanılan reçeteli ilaçlardır. Depresyon; kişinin birkaç gün boyunca biraz üzgün veya mutsuz hissetmesinden daha fazlasıdır. Kişinin ruh ve zihin sağlığını etkileyen yaygın ve ciddi bir hastalıktır. Depresyonda olan kişi, kendini yorgun,  geleceğe dair umutsuz, endişeli veya korkmuş hissedebilir. Hastanın düşünceleri değişmiş ve uykusu ile beslenme düzeni bozulmuş olabilir. Depresyondaki kişiler bazen intihar düşüncelerine bile kapılabilirler.

Depresyon tedavisinde antidepresanlar, etkili bir şekilde kullanıldığında depresyonu olan birçok kişiye yardımcı olabilir. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar antidepresanların, beyinde ruh halini ve stresi kontrol eden belirli kimyasalların kullanılma şeklini iyileştirmeye yardımcı olabileceğini söylüyor.

Antidepresan hapları yalnızca depresyon için kullanılmaz. Başka zihinsel rahatsızlıkların tedavisinde de kullanılabilirler. Antidepresanlar, anksiyete, kronik ağrı ve uykusuzluk gibi bozuklukların tedavisinde de oldukça etkilidir. Uzman hekim ayrıca, uygun bulduğu başka depresyon durumlarında da hastasına antidepresan yazabilir. Bu durumlardan bazıları aşağıda sıralandığı gibidir:

• Klinik depresyon (majör depresif bozukluk),
• Bipolar depresyon,
• Kalıcı depresif bozukluk (PDD),
• Adet öncesi disforik bozukluk (PMDD),
• Atipik depresyon,
• Mevsimsel depresyon (mevsimsel duygusal bozukluk).

Antidepresanlar depresyon için bir tedavi işlevi görse de tek başına yeterli değildir. Depresyonun belirtileri üzerinde etkili olan bu ilaçların diğer terapi yöntemleri ile birlikte kullanılması, depresyonun altta yatan nedenlerinin daha kolay bulunmasına ve bunlarla daha güçlü baş edilmesine yardımcı olur. Bu nedenle antidepresan tedavisi genellikle, psikoterapi (konuşma terapisi) ya da bilişsel davranışçı terapi (BDT) ile birlikte uygulanır.

Antidepresan İlaçları Nelerdir?

Birkaç farklı antidepresan türü vardır. Bu antidepresanlar, çalışma prensiplerine göre isimlendirilirler. Antidepresanların türleri aşağıdakiler gibidir:

• Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar): Kısaca SSRI olarak adlandırılan bu antidepresanlar en yaygın olarak reçete edilen antidepresan türüdür. Diğer türlere kıyasla daha az yan etkiye neden olurlar. Bu nedenle de daha çok tercih edilirler. Diğer bir avantajı da, hastanın doz aşımının ciddi olma olasılığının daha düşük olmasıdır.
• Serotonin-noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRI'ler): SNRI'ler da SSRI'lar gibidir. Ancak daha etkili olmaları ile SSRI'lardan ayrılır. Buna rağmen yapılan araştırmalarda bazı insanların SSRI’lara, bazı insanların ise SNRI’lara daha iyi tepki verdiği görülmüştür.
• Noradrenalin ve spesifik serotonerjik antidepresanlar (NASSA'lar): NASSA'lar, SSRI'ları alamayan bazı hastalar için doğru tercih olabilir. Yan etkileri SSRI’lara benzeyen NASSA'lar, daha az cinsel soruna neden olur. Ancak kullanmaya ilk başlandığında daha fazla uyuşukluğa da yol açabilirler.
• Trisiklik antidepresanlar (TCA'lar): Kısaca TCA'lar olarak adlandırılan trisiklik antidepresanlar, oldukça eski bir antidepresan türüdür. Aşırı dozda alındığında daha tehlikeli olabileceğinden, diğer antidepresanlara göre çok daha az tercih edilir. Ayrıca diğer antidepresanlardan daha çok yan etkiye neden oduğundan depresyon tedavisinde artık ilk seçenek olarak önerilmez. Kimi zaman diğer tedavilere yanıt vermeyen şiddetli depresyon vakalarında istisnai olarak kullanılır. Ayrıca obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve bipolar bozukluk gibi diğer zihinsel sağlık sorunları için de önerilebilir.
• Serotonin antagonistleri ve geri alım inhibitörleri (SARI'ler): SARI'lar genellikle ilk tercih edilen antidepresanlar değildir, ancak diğer antidepresanların işe yaramadığı ya da yan etkilerinin ağır olduğu durumlarda reçete edilebilir.
• Monoamin oksidaz inhibitörleri (MAOI'ler): MAOI'ler günümüzde çok sık kullanılmayan, görece eski bir antidepresan türüdür. Potansiyel olarak MAO kullanımı ciddi yan etkilere neden olabilir, bu nedenle yalnızca uzman hekim gözetiminde kullanılır.

Uzman hekim; hastanın durumuna, tıbbi geçmişine ve ilaçlara verdiği tepkilere göre en uygun antidepresanı seçer. Hastanın tedavi sürecinde bu antidepresandan ne kadar fayda sağladığı ve gördüğü yan etkilerin oranına göre uygun doz ve uygun antidepresana, hasta-hekim işbirliği içinde zamanla karar verilir.

Antidepresan Ne İşe Yarar?

Antidepresanlar yalnızca depresyon tedavisinin bir parçası olarak değil, diğer zihinsel sağlık sorunlarının çözümünde de kullanılır. Antidepresan tedavisinden fayda görebilecek diğer sağlık durumlarına aşağıda sıralananlar örnek verilebilir:

• Klinik depresyon,
• Diğer yaygın depresif bozukluklar,
• Bipolar depresyon,
• Bulimia (bir tür yeme bozukluğu),
• Yaygın anksiyete bozukluğu (kaygı bozukluğu),
• Obsesif kompulsif bozukluk (OKB),
• Panik atak,
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve
• Sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi).

Uzman hekim yukarıda sayılanlar dışında bazen kronik ağrı, uykusuzluk ve migren için trisiklik antidepresanlar reçete edebilir. Antidepresan faydaları yalnızca bu hastalıklarda kullanılmayabilir. Uzman hekim, uygun gördüğü diğer psikiyatrik bozukluklar için de antidepresan kullanımını önerebilir.

Antidepresan Etkileri Nelerdir?

Genel olarak antidepresanlar, hastanın ruh halini ve davranışlarını düzenleyen beyin kimyasallarının (tıbbi ismiyle nörotransmitterler) kullanılma şeklini değiştirir. Misal; serotonin, norepinefrin ve dopamin içeren bu kimyasalların kullanım şekillerini etkiler. Farklı antidepresan türleri, beyne farklı şekillerde etki eder.

Ayrıca yapılan araştırmalar, antidepresanların beynin nöronları arasındaki bağlantıları değiştirebileceğini gösterir. Bu şekilde beyin hücreleri arasındaki bağlantılar güçlenir ya da zayıflar. Antidepresanlar, beynin yapısının değiştiği nöroplastisite adı verilen bu sürece katkı sağlıyor olabilir.  

Antidepresanlar genellikle hap (tablet) formunda üretilir. Oral olarak, yani ağız yoluyla kullanılır. Hasta antidepresan haplarını su ile yutar. Antidepresanların dozu ve bir günde kaç kez kullanılacağı zamanla belirlenir. Bu nedenle hekimler genellikle antidepresanları en düşük doz ile reçete ederler.

Antidepresan kullanmaya başladıktan sonra, hastanın belirtilerinde bir değişme görmesi birkaç hafta sürebilir. Kişinin kendini fark edilebilir şekilde iyi hissetmesi sonrasında antidepresanların kullanımı ise genellikle altı ayı bulabilir.

Antidepresan Yan Etkileri Nelerdir?

Her ilaç gibi antidepresanların da yan etkileri vardır. Bunlar, antidepresan zararları olarak da bilinir. Antidepresanların yan etkileri herkeste aynı şekilde görülmez. Kimi vakalarda az, kimi vakalarda daha yoğun olan bu etkilerin antidepresan kullanımına devam edildikçe ortadan kaybolması beklenir. En sık görülen antidepresan yan etkileri şu şekilde sıralanabilir:

• Mide bulantısı ve kusma,
• Kilo artışı,
• İshal,
• uykululuk,
• Seks yapma isteğinde azalma veya benzeri cinsel sorunlar.

Yan etkilerin süresi ve yoğunluğu hastaya ve kullanılan antidepresana göre değişir. Tedavi sürecinin başında uzman hekim, hastasını yan etkiler hakkında uyarır. Bu yan etkilerin hangilerinin beklenen, hangilerinin ise beklenmeyen etkiler olduğunu söyler. Böylece hasta, beklenmeyen bir yan etki gördüğünde hekimine başvurabilir. Hasta ile hekim yan etkilerin şiddeti ve hastanın hayatındaki etkilerine göre tedaviyi yönetirler.

Uzun süreli antidepresan kullanımı zararları herkeste görülmez. Ancak antidepresan kullanımında ciddi sorunlar yaşarsanız, yeni başlayan veya daha da kötüleşen semptomlar, ruh halinizde olağandışı değişiklikler fark ederseniz uzman hekiminize başvurmayı düşünebilirsiniz. Kendinize zarar vermeye dair düşünceleriniz olması durumunda en yakın acil servise başvurabilirsiniz.

Antidepresan Kilo Aldırır Mı?

Antidepresanların pek çok yan etkisi vardır. Kilo artışı da bu etkilerden birisidir. Ancak her yan etki herkeste aynı görülmez. Bu nedenle antidepresanlar, bazı vakalarda kilo aldırırken bazılarında aldırmayabilir.

Antidepresan Bırakma Süreci Nasıl İlerler?

Antidepresan almayı bırakmak uzman hekim kontrolünde yapılır. İlacın dozu hekim gözetiminde kademeli olarak azaltılır ve böylece aniden ilaç kesildiğinde ortaya çıkabilecek yan etkilerin önüne geçilir.

Antidepresan tedavisini bırakmayı düşünüyorsanız, yan etkilerden korunmak için uzman hekiminize danışmayı düşünebilirsiniz. Liv Hospital, uzman kadrosu ve deneyimli hekimleri ile psikiyatri alanında da hizmet vermektedir.