Disfaji (Yutma Güçlüğü)

Yutma güçlüğü, hastalıklar veya yaşlanmaya ile ortaya çıkan patolojik bir durumdur. Birey besinleri ağızdan mideye iletmede zorluk yaşamaktadır. Yutma sırasında ağrı ve acı hisseder. Bu nedenle besinleri çiğnemesi ve yutması uzun sürer. Hatta uzun öğün tüketimi nedeni ile bireyde iştahsızlık meydana gelebilir.

Disfaji Nedir?

Disfaji, yutma güçlüğü kelimesinin latince karşılığıdır. Yaşlanma ve diğer patofizyolojik nedenlere bağlı olarak besinleri çiğnemede, yutmada ve içmede zorluk yaşanmasıdır. Bazen ciddiye alınmayacak kadar basit bir olaydır. Fakat bazende ciddi bir durumun habercisi olabilmektedir. Disfaji aslında hastalıkların bir belirtisidir. Fakat disfaji mevcut hastalıklara ek olarak başka bozuklukları tetikleyici bir faktör olabilir.

Disfaji Türleri

Disfaji, problem sindirim sisteminin neresinde olduğuna göre üç kategoriye ayrılmaktadır. Yutma sırasında besin ağızdan mideye ulaşana kadar üç önemli nokta vardır. Bu noktalar; ağız boşluğu, yutak (farinks) ve yemek borusunun mideye bağlandığı yerdir (alt özofagus sfinkteri). Bu üç noktanın herhangi birinde bozukluk yutkunmayı yavaşlatabilir veya durdurabilir.

Oral Disfaji:

Problem ağızdaki yapılardan kaynaklanmaktadır. Çene, dil ve dişler besinleri yutmayı kolaylaştırmak için küçük parçalara ayırır. Tükürük bezleri ise besinleri yumuşatmayı ve daha kolay parçalara ayrılmasını sağlayan bileşenler üretir. Bu yapılardaki herhangi bir bozukluk besinin yutmaya hazır olma süresini uzatır ve besini yutarken ağrı ve acı hissedilir.

Faringeal Disfaji:

Besinler ağızdan yutağa geçerken bir sorun yaşanmasından dolayı transfer disfaji olarak da adlandırılmaktadır. Besinler çiğnedikten sonra yutağa geçme sırasında problem meydana gelmesidir. Çiğneme aşamasından sonra dil besinleri yutağa yani larinkse doğru iter. Besinlerin trakeaya kaçması önlemek için glottis kapağı kapanır. Bu yapılarda meydana gelen sorun faringeal disfajiye neden olur.

Özofageal Disfaji:

Sorun özofagusta yani yemek borusundadır. Besinler gırtlaktan sorunsuz bir şekilde geçtikten sonra yemek borusuna ulaşır. Yemek borusunun başlangıç ve bitiş noktasında; üst özofagus sfinkteri ve alt özofagus sfinkteri olmak üzere iki tane sfinkteri vardır. Yemek borusu gövde kısmı ise düz kaslarla kaplıdır. Düz kaslar besini mideye ulaştırmak için peristaltik hareket yapar yani aşağıya doğru iter. Bu süreçler boyunca meydana gelen herhangi bir sorun özofagus disfajiye yol açmaktadır.

Disfaji Nedenleri

Yutmak çok kompleks bir süreçtir. Yutma sırasında çeşitli yapılar, sinirler ve kaslar birlikte çalışır. Bu bileşenlerden birindeki bozukluk yutma sürecini yavaşlatır veya durdurur. Disfaji farklı sistemlerin çalışmasındaki bozuklardan kaynaklı meydana gelmektedir. Bu nedenle nedenleri; sinir sistemi ve beyindeki problemler, kas hastalıkları ve daralma, tıkanma ve yapısal bozuklar olarak incelenmektedir.

Sinir Sistemi ve Beyindeki Problemler

• Kasları kontrol eden sinirlerin zayıflaması hastalığı amyotrofik lateral skleroz
• Beyin tümörleri
• Serebral Palsi
• Demans
• Multipl skleroz (MS)
• Parkinson hastalığı

Kas Hastalıkları

• Akalazya
• Krikofaringeal spazmlar (Özofagusun üst bölümündeki kaslar aşırı sıkışma olduğunda oluşan spazmlar)
• Özofagus spazmları
• Kas distrofisi
• Myastenia gravis
• Miyozit
• Skleroderma

Daralma, Tıkanmalar ve Yapısal Sorunlar

• Kanser
• Eozinofilik Özofajit
• Özofagus Divertikülü
• Yemek borusu ağları ve halkaları
• Gastroözofageal Reflü Hastalığı

Çocuklarda Disfaji

Disfaji besinleri yutma aşamasında nefes borusuna besin parçalarının kaçmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle özellikle çocuklarda aspirasyon riskini artırmaktadır. Bunun sonucu ise üst solunum yolu enfeksiyonları ve zatürre hastalığına neden olmaktadır. Bu hastalık ayrıca çocuğun beslenmesindeki zorluklar yaşamasından ötürü iştahsızlığa ve dehidrasyona yol açmaktadır.

Çocuğunuzu beslenmesi sırasında şunların meydana gelmesi halinde disfajinin varlığından şüphe edebilirsiniz:

• Biberonla beslenirken, pipetle ve bardakla su içerken emme, yutma ve nefes alma koordinasyonu sağlayabiliyor mu?
• Beslenme sırasında öksürük ve öğürme var mı?
• Yemek yeme süresi uzun sürüyor mu?
• Öğünlerden sonra solunum hızında değişiklikler var mı?
• Çiğneme problemi yaşıyor mu?

Bunun gibi problemler disfaji varlığında olabilir. Kesin bir tanı için uzman bir hekime başvurulmalı. Uzman hekim disfaji tespit etmesi halinde verdiği önerileri ve tedavi yöntemini uygulayınız.

Disfaji Belirtileri?

Disfajiye sahip olan bireylerin kimisi belirli besinleri tüketebilir kimisi ise hiç bir besini tüketemez.

Yutma güçlüğü ile ilişkili belirtiler şunları içerebilir:

• Yutma sırasında ağrı hissetme
• Besinlerin boğaza ve göğüse sıkıştığını hissetme
• Kusma
• Kilo kaybı
• Yutma sırasında öksürme
• Ses kısıklığı
• Akciğer enfeksiyonları

Disfaji Teşhis Yöntemleri

Yutma güçlüğüne neden olacak bir çok durum mevcuttur. Uzman hekim tarafından yapılan disfaji testleri ile sorunun asıl kaynağı tespit edilir. Doktor ve dil ve konuşma terapisti yapılan testin sonucuna göre tedavi yöntemi seçer.

Bu testler şunları içerir:

• Yutkunma Testi
• Baryum Yutma Testi
• Manometri
• Duyusal Test ile Yutmanın Esnek Endoskopik Değerlendirmesi

Disfaji Hangi Tür Gıdalarla İlişkili?

Disfaji belirtileri, kişinin durumuna ve şiddetine bağlı olarak farklı yiyecek ve içeceklerle ilişkilendirilebilir. Genellikle kuru, sert veya lifli yiyecekler (örneğin, etler veya sebzeler), disfaji sorunu yaşayan kişilerde yutma güçlüğünü artırabilir. Bu tür yiyeceklerin püre haline getirilmesi veya sıvılaştırılması gerekebilir. Aynı şekilde ince sıvılar, bazı disfaji vakalarında yutma sorunlarına yol açabilirken, daha kalın kıvamdaki sıvılar veya jel benzeri içecekler tercih edilebilir. Bu nedenle, disfaji belirtileri bireyin yiyecek ve içecek tercihleri ile yakından ilişkilidir ve tedavi planı da kişiselleştirilmelidir.

Disfaji Tedavisi

Yutmadaki problemi dil ve konuşma terapistleri ile birlikte doktorlar değerlendirmektedir. Ayrıca hastanın beslenme durumu ise uzman diyetisyen tarafından değerlendirilir. Probleme uygun tedavi yöntemi multidisipliner çalışma sonucunda belirlenir. Tedavi yöntemleri kas egzersizleri, özel yemek yeme davranışları gibi seçenekleri de içerebilir. Diyetisyenler ise disfaji mevcut olduğu sürece yeterli beslenmeyi sağlamaya yönelik öneriler ve beslenmeye destek sıvılar önermektedir. Eğer besinleri yutarken problemler yaşıyorsanız doktorunuza danışınız. Doktorunuz sizi kulak burun boğaz uzmanına ile dil ve konuşma terapistine yönlendirir.

Yutma Güçlüğü Olan Bireyler Nasıl Beslenmeli?

Disfaji yaşlanma ile birlikte sık sık meydana gelmektedir. Yaşlılarda beslenme yetersizliğine bağlı hastalıkların oluşmasına neden olmaktadır. Ayrıca baş ve boyun kanserlerinde de sık sık yutma güçlüğü yaşanmaktadır. Özellikle kanser hastalarında ve yaşlılarda yeterli beslenmenin sağlanması çok önemlidir. Bu aşamada diyetisyenler aktif rol oynamaktadır.

Bu nedenle uzman hekiminizin yönlendirdiği diyetisyenin verdiği önerilere örnekler şunları içerir:

• Besinleri daha küçük parçalara ayırarak tüketin.
• Az ve sık aralıklarla olacak şekilde öğünlerinizi düzenleyin.
• Besinler yemek borusundan kolayca geçebilmesi için iyice çiğnenmelidir.
• Öğünlerinizi yavaş yavaş yiyin.
• Yutmada zorluk yaşadığınız besinlerin tüketiminden kaçınınız.
• Çiğnemesi zor olan sert gıdaların tüketimini nadiren beslenmenize dahil edin.
• Öğünlerde yumuşak besinler tercih edin.
• Alkol ve kafein ağızda kuruluğa neden olarak yutmada zorluk yaratmaktadır. Bu nedenle bunları içmeyiniz.
• Tükürük miktarını arttırmak amaçlı sıvı tüketimini arttırın.
• Akışkan sıvılar yerine daha koyu formda sıvıları tercih edin.
• İçecekleri tüketirken pipet yerine yavaş yavaş içmeyi deneyin.