Radyoterapi

Radyoterapi kanser hücrelerinin üremesiniı durduran ve hastaların semptomlarının hafiflemesine yardımcı olan tedavi çeşididir. Kanser tedavisinde kemoterapi ve cerrahi müdahale ek olarak radyoterapi en sık kullanılan yöntemdir. Ayrıca diğer iki tedavi yöntemi ile kombinasyon tedavi şeklinde de uygulanabilir. 

Radyoterapi Nedir?

Kanser tedavisinde kullanılan radyasyon tedavisi radyoterapi olarak adlandırılır. Radyoterapi kanser hücrelerini ortadan kaldırmak için kullanılan kanser tedavisidir. Ayrıca radyoterapi palyatif bakımda semptomları hafifletmek hemde tümörü küçültmek amacıyla kullanılabilir.

Radyoterapi Tedavisinde Amaç Nedir?

Radyoterapide kanserli hücrelerin genetik materyalini parçalayarak çoğalmalarını durdurmak amaçlanır. Bu etkiyi de foton, proton, elektron gibi yüksek enerjili parçacıklar aracılığı ile yapar. Bu sayede tümör büyümez ve başka dokulara sıçraması engellenir. Temel amaç kanseri kontrol altına almaktadır. Bunun yanı sıra duruma göre amaçları şu şekilde özetlenebilir:

• Bireyi ameliyata almadan önce tümörün boyutunu küçültmek.
• Ameliyattan sonra kalan kanser hücrelerini yok etmek.
• Önceki tedaviye rağmen geri gelen kanser hücrelerini ortadan kaldırmak.

Radyoterapi Nasıl Yapılır?

Radyasyon tedavisinin uygulanma biçimini bazı faktörler belirlemektedir. Bu faktörler şunlardır:

• Sahip olunan kanser çeşidi
• Tümörlerin büyüklüğü
• Uygulanan diyet tedavileri
• Tümörlerin vücudun neresinde olduğu
• Tümörün diğer dokulara ne kadar uzak olduğu
• Bireyin genel sağlığı

Faktörler değerlendirildikten sonra uygulanacak radyoterapi metodu uzman hekim tarafından belirlenir. Radyoterapi; eksternal ve internal radyoterapi olmak üzere ikiye ayrılır.

Eksternal Radyoterapi

Kanseri kontrol etmek ve tedavi etmek amacıyla bir makine kullanılır. Sağlık ekibi makinenin programını ayarlar. Makine vücuda dokunmadan radyasyon ışınlarını kanserin olduğu bölgeye gönderir. Ayrıca radyasyon kaynağı dışarıda olmasından dolayı seanslar bittikten sonra hasta çevreye radyasyon yaymaz. Radyasyon; foton, proton ve elektron ışınları kullanılarak uygulanmaktadır. Foton ışınları radyasyon tedavisinde en çok kullanılan ışın türüdür.

Foton Işınları: Dokunun içine nüfuz ederek kanser hücrelerini öldürür. Bu sayede kanser hücrelerinin kontrolsüz çoğalmasını ve yayılmasını engeller. Foton ışınları dokuya derinlemesine girebilir. Bunun yanı sıra foton ışınları tümörü geçtikten sonra sağlıklı dokuya girer. Yani ışının vücutta izlediği yol boyunca her dokuya radyasyon yayılmasına neden olur.

Proton Işınları: Foton ışınları gibi dokulara derinlemesine girebilirler. Tek farkı sadece kanserli dokuya etki göstererek sağlıklı dokulara etki etmeden tümörü tedavi eden radyasyon ışınıdır. Bu özellikleri sayesinde vücutta dolaştığı yer boyunca radyasyon yaymazlar. Proton ışını foton ışınlarına göre sağlıklı dokuyu daha iyi korumaktadır. Fakat kanser tedavisinde yaygın olarak kullanılan bir radyasyon ışın çeşidi değildir.

Elektron Işınları: Elektron ışınları dokuya derinlemesine giremezler. Bu nedenle cilt kanseri gibi yüzeysel yerleşimli kanser türlerinde kullanılan radyasyon ışın türüdür.

Radyoterapiye Nasıl Hazırlanırsınız?

Radyasyon tedavisi almadan önce sağlık uzmanları tedaviye uygun olup olmadığınızı değerlendirir. Uygun görülmesi halinde sizinle bu sürece hazır olduğunuzu kontrol eder. Tedaviyi almayı kabul etmeniz halinde sağlık ekibi süreç boyunca size yardımcı olur. Eksternal radyoterapi almadan önce sürece bir hazırlık planı yapılır. Sürecin planlaması şu şekildedir:

Radyasyon Simülasyonu: Radyasyon ışınlarının asıl uygulanacağı noktaları belirlemek için yapılan bir uygulamadır. Süreç boyunca hareketsiz olmanız gereklidir. Bu nedenle hareketsiz kalmanızı sağlayacak sabitleyiciler kullanılabilir. Radyasyon ışın tedavisi uygulanacağı yerler işaretlenir.

Tarama Planı: Emar veya tomografi yöntemleri ile kanserin yerleştiği dokuyu tespit edilir. Bu sayede uygulanacak radyasyon tedavisinde sağlıklı dokuya zarar verme en aza indirilir.

Radyoterapi Ne Kadar Sürer?

Eksternal radyoterapi seansı 10-30 dakika sürebilir. Bu sürelerin çoğunda planlama aşamasında yaptınız doğru pozisyon bulmaya çabalanır. Hareketsiz kaldığınızda makine çalışacaktır. Vücutta radyasyon verilmesi gereken noktalara radyasyon ışınları gönderir. Bunu siz hissedemezsiniz. Eğer eksternal radyoterapi tedavisi alıyorsanız 1-2 haftaya yayılmış seanslar yapılır. Seanslar ayakta yapılır. Kişi seans bitiminde eve gidebilir.

İnternal Radyoterapi

Vücut içine sıvı veya katı formda radyasyon kaynağı yerleştirilir. Sıvı formda radyasyon kaynağı yutulabilir veya intravenöz yolla damar içine verilebilir. Sıvı şekilde radyoaktif maddeyi vücuda yerleştirmeye sistemik tedavi denir. Eğer tercih edilen radyoaktif madde kapsül veya implant gibi katı ise brakiterapi denir. İmplantlar iyileşme sağlandığında çıkarılırken bazen de yıllarca vücutta kalabilir. Bu durum bireyin tedaviden sonra da çevreye radyasyon yaymasına neden olmaktadır. Çıkarılmayan implantların zamanla radyasyon yayma oranı azalır. 

Radyoterapinin Yan Etkileri

Radyoterapi, tek seanstan oluşan bir tedavi şekli değildir. İyileşme gözlenebilmesi için alınması gereken radyasyon ışın dozu seanslara bölünür. Bu seanslar sırasında bazı semptomlar gözlenebilir. Bu semptomların yok olması haftalar veya yılları alabilir. Radyasyon ışın terapisinin uygulama yönteminin ne olduğuna göre yan etkiler değişebilmektedir. İnternal radyoterapi yöntemi seçildiyse uygulanan bölgeye özel semptomlar gözlenir. Fakat eksternal radyoterapi uygulanırsa tümörden bağımsız genel rahatsızlıklarda görebiliriz.

Radyoterapi sırasında ortaya çıkan yan etkilere şunları örnek verebiliriz:

• Yorgunluk
• Bulantı
• Kusma
• İshal
• Yutma güçlüğü (disfaji)
• Baş Ağrısı
• Saç dökülmesi
• Karın şişkinliği
• İştahın azalması
• Boğaz ve göğüste hissedilen ağrı
• Ağız kuruluğu

Bu yan etkilerine sahipseniz doktorunuz ile konuşunuz. 

Tedaviden Sonra Ne Yapılır?

Radyoterapide uygulanan yönteme göre tedavi bittikten sonraki yapılanlar değişebilir. İnternal radyasyon ile iyileşme sağladıktan sonra eve dönebilirsiniz. Fakat vücudunuz bu terapiden sonra bazen radyasyon yayabilir. Bu nedenle biraz hastanede kalmak gerekebilir. Sistemik radyoterapi uygulanırsa ter, idrar ve kan gibi vücut sıvıları küçük miktarlarda radyasyon saçabilir.

Radyoterapi Tedavisi Sonrası Yakın Temas

Eğer vücuda implant yerleştirilip radyasyon tedavisi o şekilde uygulanacaksa tıpkı sistemik radyoterapide olduğu gibi tedaviden sonraki yakın çevre ile görüşme hakkında uzman hekimden bilgi alınmalıdır. Eksternal radyoterapi alındığında tedavi sonrası çevreye radyasyon yayılmaz. Bu nedenle birey günlük aktivitelerine devam edebilir.

Radyoterapi İle İlgili Sık Sorulan Sorular

Radyoterapi ile ilgili sık sorulan sorular, tedavi sürecinin etkileri, süresi, yan etkileri ve tedavi sonrası beklentileri gibi konularda bilgi arayışını kapsar. Bu sorular, hastaların tedavi öncesinde ve sırasında yaşadıkları endişeleri ve tedaviye dair daha fazla bilgi edinmek istedikleri noktalara odaklanır.

Radyoterapi ve Kemoterapi Arasındaki Farklar

Radyoterapi ve kemoterapi kanser tedavisinde kullanılan uygulamalardır. Her iki yöntemde kanser hücrelerinin kontrolsüz çoğalmasını ve çevre dokulara yayılması önlemeyi hedefler.

Bu iki yöntem arasındaki farklar şunlardır:

• Kemoterapi tedavisinde ilaçlar kullanılarak kanser hücreleri yok edilmek hedeflenir.
• Radyoterapi foton ışınları veya proton gibi yüksek enerjili parçalar kullanarak tümör ortadan kaldırmak hedeflenir.
• Kemoterapide ilaç kullanıldığı için ilaçlarda bütün sistemi dolanmasından dolayı bütün vücuda etki gösterir.
• Radyoterapide ise kanserli bölgede işlem yapılmasından dolayı lokal bir tedavi yöntemidir.
• Radyasyon tedavisinde tümörün olduğu bölgede işlem yapılmasından dolayı yan etkiler o bölgeye özeldir.
• Kemoterapi sistemik olması nedeniyle kanserli bölgeye özel değil genel semptomlara neden olabilir.

Radyoterapi Etkisini Ne Zaman Gösterir?

Radyoterapinin etkileri tedavi alanının, dozunun, tedavi süresinin, ve kişinin genel sağlık durumunun yanı sıra kişisel farklılıklara da bağlı olarak değişebilir, ancak genellikle tedavinin başlamasından sonra birkaç hafta içinde gözlemlenmeye başlar. Ciltte kızarıklık, tahriş, kuruluk, kabuklanma veya yanma hissi gibi değişiklikler sıkça görülen etkiler arasındadır. Radyoterapi aynı zamanda yorgunluk, bulantı, kusma, iştah kaybı ve diğer yan etkilere neden olabilir. Bu etkiler tedavi sırasında ve sonrasında bir süre devam edebilir, ancak tedavi sona erdikten sonra genellikle birkaç hafta veya ay içinde düzelme görülür.