Trakeostomi

Sağlıklı bireylerde soluk alıp verme işlemi solunum sistemiyle sağlanır. Soluk alıp verme burun ya da ağız yoluyla olmalıdır. Çeşitli hastalıklar sonucunda solunum bu organlardan sadece biriyle gerçekleştiriliyor olabilir. Hasta kendi organlarıyla nefes alıp verdiğinde herhangi bir cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyulmaz. Bazı hastalıklarda ise vücutta solunumu sağlayan iki organ da işlev gösteremez ve acil hava yolu açılması gerekebilir. Bunu sağlayan cerrahi işlem trakeostomidir. Hastalar ve hasta yakınları işlemin cerrahi bir prosedürle yapılması nedeniyle endişeyle “Trakeostomi nedir?” sorusu hakkında araştırma yapabilirler. Ancak bu işlem tecrübeli hekimlerce uygulandığında risklerin en aza indiği söylenebilir.

Trakeostomi Nedir?

Bazı acil durumlar veya kronik hastalıklar sonucunda hasta sağlıklı olarak nefes alıp veremiyor olabilir. Bu hastalarda ventilatör cihazı ile solunum sağlanamamışsa trakeostomi işlemi yapılması tek seçenek olabilir. Trakeostomi işlemi hekimin sağlıklı ve güvenli bir hava yolu oluşturmak adına hastanın boyun bölgesinden trakeaya (soluk borusuna) ulaşarak bir girişim yapmasıdır. Bu sayede yapay bir hava yolu sağlanarak hasta rahat nefes alabilir. “Trakeostomi nedir?” araştırması yapan hastalar “trakeotomi” terimi ile karşılaşabilir. Trakeotomi, trakeostomi yapılmadan önce hastanın vücuduna açılan insizyon deliğidir. Bu ilk cerrahi girişim sonrasında trakeostomi tüpü takılabilir. Aletin kullanımı uzun süreli ya da kısa süreli olabilir. Hekimin uygun gördüğü şekilde ve hastalığın seyrine göre kalıcı ya da geçici trakeostomi uygulaması yapılabilir. Her cerrahi işlemde riskler ve komplikasyonlar olabilir. Bu nedenle riski en aza indirmek ve işlem sonrası sorunlar yaşamamak için tecrübeli cerrahlar tarafından muayene ve tedavi seçenekleri değerlendirilmelidir.

Trakeostomi Hangi Hastalıklarda Gerekir?

Acil durum tablolarında hastanın nefes alması için en sık yapılan uygulamalardan biri olan trakeostomiye kronik ya da konjenital (doğuştan olan) hastalıklar için de ihtiyaç duyulabilir. İhtiyaca göre geçici ya da kalıcı trakeostomi uygulaması yapılabilir. Her iki durumda da ilk hedef hastanın en az komplikasyon ihtimali ile nefes alışverişinin sağlanmasıdır. Şu durumlarda trakeostomi gerekebilir:

• 1 haftadan uzun süreli olarak ventilasyon cihazına gerek duyulduğunda,
• Ses teli hastalıkları ya da gırtlak kanseri gibi nefes alışverişini zorlaştıran hastalıklar varsa,
• Baş ve boyunda travma nedeni ile bilinç kaybı yaşandığında,
• Üst solunum yolu tıkanıklığı yaşandığında,
• KOAH gibi solunumu etkileyen kronik hastalıklarda,
• Felç, koma gibi bilincin yitirildiği ve hava yolunun temizlenemediği durumlarda,
• Pnömoni ve kistik fibrozis gibi akciğeri direkt etkileyen hastalıklarda hızlı solunum desteği gerektiğinde,
• Hava yolunda doğuştan deformasyon olması durumunda,
• Hava yolu yanıklarında,
• Anafilakside,
• Laringeal yaralanma ve spazmda,
• Yabancı cisim tıkanıklığında,
• Obstrüktif uyku apnesinde.

Yukarıdaki hastalıklar kronik olan veya acil müdahale gerektirip hemen solunum desteğine ihtiyaç duyulan hastalıklardır. Bu tablolarda mortalite ve morbiditeyi en aza indirmek için, planlanan ilk tedaviler arasında vücudun temel ihtiyaçlarını sağlamak vardır. Trakeostomi açılması da temel yaşamın devamı için şart olan solunumu sağlamak için ilk hedeflerden biridir.

Trakeostomi Yapılmadan Önce Dikkat Edilmesi Gerekenler

Trakeostomi yapılmadan önce hastaların bu sürece hazırlanma imkanı varsa önerilenlere dikkat ederek operasyon gününe gelmeleri gerekir. Genellikle kalıcı operasyon planlanıyorsa hekim neler yapılması gerektiğine dair bilgiler vererek hastayı işleme psikolojik olarak hazırlar. Bu operasyon sonrasında kanül, filtre temizliği gibi işlemlerde hastaya refakat eden birinin olması gerekebilir. Özellikle anestezi gerektirdiği için işlemden sonra hastanede yatış gerekmiyorsa eve dönüş için yine hastaya eşlik edecek bir yakını olması tercih edilebilir. Doktor işlem öncesinde hastanın aç olmasını isteyebilir. Ayrıca sigara ve tütün ürünleri kanın akışkanlığını artırdığı için bu dönemde sigara içilmemelidir. Kalıcı uygulama sonrası birkaç gün hastane yatışı gerekebilir.

Bu dönemde hekim hastanın kanaması olup olmadığı, işlemin başarısı, hastanın yemek yeme alışkanlıkları ve trakeostomi bakımı gibi önemli etkenleri değerlendirir. Özellikle aspirasyon gibi işlem sonrası risklerin kontrolü için hekim kontrolü tavsiye edilir. Kalıcı trakeostomiye alışmak hastalar için zorlu olabilir. Trakeostomi seti bakımı ve temizliği yanında yaşam tarzında yapılan değişikliklerin bu operasyon sonrasına entegre edilmesi ile hasta normal şekilde nefes alabilir. Trakeostomi kullanan hastalar yutma fonksiyonu düzgünse yemek yiyebilirler. Ancak hastanın konuşması için zaman gerekebilir. Özel kanül tiplerine sahip hastalar açılan hava yolunu eliyle kapatarak konuşabilirler. Bunun için uzman desteği önemlidir. İyi bir hekim tarafından opere edilmek, hastaya bakım veren ya da destek olan insanların olması süreci kolaylaştırabilir.

Trakeostomi Açılması Nasıl Olur?

Cerrah hastayı muayene edip öyküsünü detaylı olarak inceledikten sonra trakeostomi işlemini uygun görebilir. Kalıcı planlanan uygulama öncesinde hazırlık süresi olabilir. Acil durumlarda daha hızlı ve farklı bir aşama izlenebilir. Sigara tüketimi, açlık hali, kullanılan ilaçlar hekimler tarafından kontrol edilir ve bu yönde hastaya tavsiyeler verilir. İşlemden önce aç kalınması gerekir ve belli ilaçların kullanılmaması önerilebilir. İşlemden önce ve trakeostomi kullanılırken de sigara kullanılmamalıdır.

Perkütan trakeostomi işlemi anestezi altında yapılır. Genel anestezi çoğu zaman tercih edilse de bazı acil durumlarda genel anestezi için yeterli süre olmayabilir. Bu anlarda lokal anestezi uygulanır. Lokal anestezi altında hastanın solunum yolları açıktır. 20-25 dakika sonra anestezi etkisini gösterince boyunda, ses telleri hizasından aşağıda bir insizyon hattı açılır. Trakeaya kadar ulaşan bu kesi, kıkırdak yapıdaki 2. ve 3. halkalar arasından bir tüp geçecek yeterlilikte olmalıdır. Açılan aralığa bir trakeostomi kanülü yerleştirilir. Bu tüp sayesinde yapay hava yolu direkt soluk borusu üzerinden oluşturulur. Tüpün hareketsiz kalması için bantlama yapılabilir ya da dikiş tercih edilebilir. Eğer hasta bu yolla da solunumda zorlanıyorsa ventilasyon cihazı tüpün ucuna takılabilir.

Kanüllerin tipleri farklı olabilir. İç içe geçen 2 aparata sahip kanül çeşitleri ile trakeostomi bakımı daha kolaydır. İçe geçen kanül takılıp çıkarılarak değiştirilebilir, temizlenebilir. Daha sonra yine dış kanülün içine oturtulup kullanılabilir. Her operasyon aşamasında amaç hastanın konforla nefes almasını sağlamaktır. Uzman cerrahlar ve yeterli donanıma sahip klinikler tarafından yapılan bu operasyon sonrasında hastanın konforu en az düzeyde etkilenerek, sosyal alanlardan kopmadan günlük yaşamına devam etmesi hedeflenir.

Sık Sorulan Sorular

Özellikle kalıcı trakeostomi uygulamasında hastalar merakla “Trakeostomi bakımı nasıldır?”, Trakeostomi ne zaman çıkarılır?” gibi uzun vadeli sorular sorabilirler. Trakeostomi aparatlarının fiyatları ve temizliği de merak edilebilir. Hastaların ve hasta yakınlarının bu konuda sıkça sorduğu sorular şunlar olabilir:

Kalıcı Trakeostomi Bakımı Nasıl Yapılır?

Trakeostomi kanülünün sabit durması için doktor yara açılan deliğin çevresini bantlayabilir ya da dikiş tercih edebilir. Genellikle iç içe geçen kanüller yardımıyla hasta ve hasta yakını evde bakım yapabilir. İçe geçen kanülü çıkarıp takarak bölgeyi temizleyebilirler. Açılan deliğe yerleştirilen dış kanül temizliği ise genellikle ayda 1 defa hekim tarafından yapılmalıdır. Tüpün değişmesi 1-3 ayda bir kanülün bakımına ve hastanın durumuna göre değişebilir.

Trakeostomi Deliği Kapanır mı?

Hastalar genellikle trakeostomiye geçici olarak ihtiyaç duyarlar. Bu süreç sonunda “Trakeostomi deliği kapanır mı?” sorusu sıklıkla sorulabilir. Açılan delik, alet çıkarıldıktan sonra birkaç gün içinde kapanır. Gerekli olduğu durumlarda ve geniş cerrahi kesi varsa birkaç dikişle cilt dokusu toplanır.

Trakeostomi Filtresi Temizliği Nasıl Yapılır?

Filtre kanülün dış kısmına yakın, havadan ya da mekanik ventilatörden gelen havayı temizleyen, antibakteriyel etkili, havayı nemlendiren ve ısıtan özelliğe sahiptir. Trakeostomi filtresi kirlendiğinde ya da takılmadığında kuru hava, hava yolunu tahriş edebilir ve enfeksiyona neden olabilir. Filtre temizliği kirlendikçe yapılmalıdır, kirlenmemişse en fazla gün aşırı değişmesi gerekir.

Trakeostomi acil durumlarda veya solunum yolu engeli olan kronik hastalıklarda tercih edilir. Bu nedenle işlemin tecrübeli ellerde yapılması gerekir. Hastanenin uzman cerrahi ekibi tarafından muayene olup işlemin planlanmasını isterseniz hemen iletişime geçebilirsiniz.