Anoreksiya

Yeme bozukluğu, alışılmış yeme davranışlarında sürekli rahatsızlık ve buna bağlı olarak rahatsız edici düşünce ve duygular veya davranışlar olarak tanımlanır. Hem psikolojik hem de fiziksel açıdan ciddi sonuçlara neden olabilir. Yeme bozukluklarının bazıları kişileri az yemeye iterken bazıları anlık olarak fazla yemeye itebilir. Genellikle genç yaşta başlar ve kadınlarda daha yaygın olarak görülür. Toplumun ortalama %5’ini etkileyebilir. Bilinen yeme bozuklukları arasında anoreksiya nervoza, bulimia nervoza, tıkınırcasına yeme sendromu, kaçıngan kısıtlayıcı yeme bozuklukları ve türevleri yer alır.

Anoreksiya Nervoza Nedir?

En yaygın bilinen yeme bozukluklarından biri olan anoreksiya nervoza kısaca anoreksiya olarak da geçer. Kişilerin yoğun bir kilo alma korkusuna karşılık anormal seviyede düşük ağırlığa sahip olması ile karakterizedir. Bu bozukluğu yaşayan kişilerde beden algısında da sorunlar görülür. Kişi ne kadar kilo verse de kendisinin zayıf olduğunu düşünmez ve hep daha fazla kilo vermek ister. Bu kişilerde kendilerine olan özsaygı ve özsevgi kavramları kilo ile bağdaşmış olabilir. Sonuç olarak çeşitli yöntemlerle kilo vermeye çalışarak kendilerinde olduğunu düşündükleri bir ‘’kusuru’’ çözmeye çalışırlar.

Anoreksiya kelime anlamı olarak ‘’iştah kaybı’’ demektir. Ancak bu ifade aslında yanıltıcı olabilir. Anoreksik kişiler için aslında bir iştah kaybı mevcut değildir. Diğer insanlarla benzer şekilde acıkırlar. Ancak bu bozukluğa sahip kişiler; yedikleri yiyecekleri aşırı miktarda kısıtlayarak, aşırı egzersiz yaparak veya bağırsak hareketlerini artırarak dışkılamayı artıran laksatif etkili ilaçlar kullanarak kilo vermeyi hedefler. Bu durum özellikle jimnastik, boks gibi görünüşe önem verilen spor dallarında veya aktör, model gibi daha görselliğe hitabet eden işlerde çalışan kişilerde daha yaygın olarak görülebilir. Genel olarak anoreksiyanın 3 tipi bulunur:

• Kısıtlayıcı Tip: Bu tipteki kişiler açlıklarını sürekli olarak bastırmaya çalışır. Genellikle tüm besinlerin kalorilerini bilir, düzenli olarak öğün atlar ve sadece seçtikleri belli tipteki bir yiyeceği tüketirler. Bu davranışlara aşırı yoğun bir egzersiz programı da eşlik edebilir.
• Tıkınırcasına Yeme ve Çıkarma: Bu tipteki kişiler kısıtlayıcı tipe benzer olarak yediklerini aşırı olarak sınırlandırır. Ancak bu sınırlandırma sonrası bir noktada patlama yaşarcasına aşırı yeme durumu eşlik eder. Bu durum tıkınırcasına yeme olarak adlandırılır. Dakikalar içerisinde binlerce kalori alabilirler. Sonrasında yediklerinden pişman olan kişi kendini kusturma, idrar söktürücü veya laksatif etkili ilaçları kullanarak bu davranışı telafi ettiğini düşünür.
• Atipik Anoreksiya Nervoza: Kısıtlı beslenme düzeni ve sürekli kilo verme isteği olmasına rağmen bu kişilerde tipik anoreksiya belirtisi olan aşırı zayıflık durumu yoktur. Hatta geneli normal ağırlıktadır. Bunun dışında kısıtlayıcı tipten bir farkı yoktur.

Anoreksiya nervoza aslında yemekle ilgili olan bir sorun değildir. Kişinin baş edemediği duygusal sorunlarla baş etmek için seçtiği hayatı tehdit edebilen bir yoldur. Anoreksiya hayatınızı ele geçirerek birçok noktasında etkili olabilir. Ayrıca anoreksiya tedavisi zorlu bir süreç içerebilir. Ancak tedavi sayesinde kendi benliğinizi bulma ve daha sağlıklı beslenme alışkanlıkları edinme fırsatı yakalayabilirsiniz.

Anoreksiya Nervoza Belirtileri

Anoreksiya nervoza belirtileri genellikle açlığa bağlı olarak gelişen semptomlardır. Bunların yanı sıra çeşitli duygusal semptomları da içerebilir. Şişmanlık ve kilo alma ile ilgili fobi derecesinde bir korku duyan anoreksiya nervoza hastalarının hepsinde aşırı zayıflık görülmeyebilir. Sağlıksız zayıf görüntünün olmadığı bu kişilerde özellikle semptomları fark etmek biraz daha zor olabilir. Bu kişiler genellikle zayıf hastalara göre daha geç tanı alabilir. Genel olarak anoreksiya nervoza belirtileri şunları içerebilir:

• Aşırı kilo kaybı
• Beklenen ağırlık kazanımının yaşanmaması (Özellikle ergenlik gibi büyüme dönemlerinde)
• Halsizlik
• Yaşa göre daha düşük bir kilo ve boyda olmak
• Uykusuzluk
• Yiyeceklerden kurtulabilmek için kendini kusturma isteği
• Müshil, lavman veya zayıflama gibi bitkisel ürünlerin kullanımı
• Sık sık yaşanan baş dönmesi veya bayılma
• Parmaklarda görülen renk değişiklikleri (Maviye dönme)
• Cansız, ince saç görünümü
• Menstruasyon olmaması
• Sürekli olarak düşük yağ ve karbonhidrat içeriğine sahip birkaç güvenli besin ile beslenmek
• Dışkılamada değişiklikler genellikle kabızlık ve yoğun karın ağrıları görülmesi
• Kalp ritminde düzensizlikler
• Kol veya bacaklarda şişlik
• Hipotansiyon
• Sürekli tekrarlayan kendini kusturma işlemine bağlı olarak parmak boğumlarında görülen nasır
• Soğuğa karşı düşük direnç
• Kuru veya sarımsı bir cilde sahip olmak

Hastalık semptomları genellikle kişilerin kendi vücudunu gözlemleyerek fark etmesi içindir. Ancak anoreksiya hastalarının büyük bir çoğunluğu semptomlara rastlasa dahi bir sorun olduğunu düşünmez. Çünkü bozulmuş beden algısı yaptığının yanlış olduğunu düşünmesine izin vermez. Bu nedenle genellikle çevrelerinin farkındalığı sayesinde bir tedavi sürecine başlayabilirler.

Anoreksiya Nervoza Tanı Kriterleri

Anoreksiya nervoza direkt olarak zayıf olmak değildir. Birçok kişi yediklerini kısıtlamasa veya kilo almak ile ilgili bir endişesi olmasa dahi genetik veya farklı sağlık sorunlarından dolayı kilo alamıyor olabilir. Bu nedenle zayıf bir kişinin direkt anoreksik olduğunu düşünmek doğru değildir. Bu nedenle bir kişiye anoreksiya nervoza tanısının konması için bazı tanı kriterleri bulunur. DSM-5’e göre bu kriterler şunlardır:

• Yaş, cinsiyet ve gelişimi önemsemeden düşük vücut ağırlığına yol açacak şekilde kısıtlı beslenmek
• Zayıflığa rağmen kilo alma ve zayıflama korkusu
• Bozulmuş beden algısı, zayıf olmasına rağmen kendini kilolu gibi görmesi ve kilo vermesi gerektiğini düşünmesi, zayıflığa rağmen kilo alma ve zayıflama korkusu ve bu durumların ciddiyetini kavrayamama

Bu kriterlerin  hepsi bulunmasa bile yeme bozukluğu mevcut olabilir.

Anoreksiya Nervoza Nedenleri

Anoreksiya nervozanın nedenleri tam olarak net değildir. Etkileyen birden fazla faktör bulunur. Ancak bazı durumlar kişilerin anoreksiyaya daha meyilli olmasına neden olabilir:

• Depresyon
• Düşük özsaygı
• Mükemmeliyetçilik
• Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu
• Zayıf olmayı gerektiren iş veya spor dallarında bulunmak
• Özellikle ergenlik dönemindeki kız çocuklarının sıkça zayıflığa yönlendiren kültürel baskı
• Stresli yaşam koşulları
• Genetik yatkınlık

Anoreksiya Nervoza Tedavisi

Anoreksiya nervoza tedavisinde en zor kısım kişinin bir hastalığı olduğunu fark etmesidir. Genellikle kendileri durum yaşamlarını tehdit eden bir seviyeye ulaşmadıkça tedaviyi red ederler. Genel olarak tedavinin amaçları:

• Ağırlık kaybını önlemek ve kullanımını desteklemek
• Telafi edici (kusturma, müshil gibi) davranışlardan arınmak
• Düşük benlik algısı gibi psikolojik sorunları tedavi etmek.
• Sağlıklı beslenmeyi öğretmek

Anoreksiya nervoza genellikle düşük enerji alımına bağlı olarak çeşitli sağlık sorunlarının yanı sıra birtakım psikolojik rahatsızlıkları da içeriyor olabilir. Bu nedenle tedavi sürecinde doktor, psikolog/psikiyatr ve diyetisyenin birlikte çalışması oldukça önemlidir. Kişinin durumuna bağlı olarak bu tedaviler ayakta veya hastaneye yatış ile uygulanabilir.

Anoreksiya ve Bulimia Arasındaki Fark

Her ikisi de kilo alma korkusu taşıyan bir tür yeme bozukluklarıdır. Ancak aralarındaki fark yemeklere karşı olan davranışlarından kaynaklanır. Anoreksiya olan kişiler kilo vermek için çoğunlukla kalori alımını kısıtlayan veya aşırı egzersiz yapan kişilerdir. Bulimiası olan kişilerde ise tıkınma davranışı ve ardından kusma eylemi bulunur. Bu kişiler genellikle vücut ağırlıklarını normal sınırlarda tutarken anoreksik kişiler alt sınırlarda bulunur.

Anoreksiya Hastalarına Nasıl Davranmalı

Bir yakınınızın yeme bozukluğu ile savaştığını görmek sizin için de oldukça üzücü olabilir. Bu nedenle ona destek olmak isteyebilirsiniz. Her hastalıkta en önemli süreçlerden biri duygusal destektir. Kişiye yanında olduğunuzu ve onu desteklediğinizi hissettirdiğinizden emin olun. Bunun dışında yapabileceğiniz en faydalı davranış hastayı yardım almaya teşvik etmektir. Sosyal ortamlar yaratmak veya onu dahil etmek, eleştirmek ve tavsiye vermek yerine anlamaya çalışmak ve gerçekten dinlediğini hissettirmek anoreksiyayı iyileştirmeyebilir ancak hasta için büyük bir motivasyon kaynağı olabilir.