Crush Sendromu

Vücudun bir bölümünün veya tamamının ezilmesi, baskıya maruz kalması sonucunda oluşan kas ödemi, şok, böbrek yetmezliği, kalp ve solunum yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlara sebep olan duruma Crush sendromu denir. Ezilen kas hücresinin içeriğinin kana karışmasıyla meydana gelir. Halk arasında ezilme sendromu olarak da bilinmektedir.

Crush Sendromu Nedir?

Crush sendromu ezilme şeklinde yaralanma,  kasların basınca maruz kalması, uzun süreli sıkışma ve hareketsizlik sonucunda meydana gelir. Kaslarda doku zedelenmesi ve hücre ölümleri görülür. Kasların ezilmesinden sonra hızlı ve etkili bir tedavi uygulanmazsa semptomlar ölümle sonuçlanabilecek kadar ilerleyebilir. Crush sendromunda asıl ölüm nedeni ileri derecede hipovolemik şok, potasyum yüksekliği veya düşüklüğü, metabolik asidoz, akut böbrek yetmezliği ve kompartman sendromudur. Vücutta oluşan hipovolemik şokun temel sebebi hücre dışı sıvının ezilerek hasar gören kaslarda birikmesidir. Şok gelişimi tüm dolaşım sistemini olumsuz etkiler.

Crush Sendromu Neden Olur?

Trafik kazaları, iş kazaları, savaşlar, çığ düşmesi crush sendromuna neden olan etkenler arasında yer alsa da bu sendromun en sık rastlanılan sebebi deprem sonrası göçük altında kalmaktır. Günümüzün gelişmiş koşullarına rağmen, depremlerde göçük altında kalıp kurtarılan kişilerde karşılaşılan en önemli sorun Crush sendromu ve sendromdan dolayı gelişen böbrek yetmezliğidir.

Crush Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Crush sendromunda metabolik ve fiziksel belirtileri görülür. Sık rastlanılan Crush sendromu belirtileri şunlardır:

• Kaslarda şişme ve vücutta morarma
• Kaslarda ağrı ve sertlik
• Kaslarda güç kaybı ve spazmlar
• Halsizlik
• Nefes darlığı, solunum güçlüğü
• Mide bulantısı, kusma
• Kol ve bacaklarda şiddetli, azalmayan ağrı
• Etkilenen uzuvda elektriklenme ve karıncalanma
• Etkilenen uzuvda hareket kısıtlılığı
• Tansiyon düşmesi
• Ciltte renk değişikliği
• İdrarın azalması ve kahverengi olması
• Kan kreatinin ve üre değerlerinde artış
• Şok
• Terleme, titreme

Crush Sendromu Nedenleri Nelerdir?

Kasların ezildiği ve baskı altında kaldığı hemen her durumda Crush sendromundan söz edilebilir. Özellikle deprem sonrasında uzun süre göçük altında kalınması sebebiyle oluştuğu bilinse de daha birçok sebepten ötürü Crush sendromu görülebilir. Ezilme sendromunun nedenleri 2 çeşittir:

• Fiziksel Olmayan Faktörler: Alkol tüketimi, bazı ilaçların yan etkileri, hipopotasemi ve hipofosfatemi gibi iyon dengesizlikleri, enfeksiyonlar              
• Fiziksel Faktörler: Uzun süre egzersiz yapma, iş kazaları, depremler, ezilmeli trafik kazaları, göçükler, uzun süre sabit duruş sergileme

Crush Sendromunun Komplikasyonları Nelerdir?

Crush sendromu basit bir ezilmenin ötesinde vücutta gerçekleşen metabolik reaksiyonlarla ölümcül komplikasyonlara sebep olabilmektedir. Bu komplikasyonlar şunlardır:

• Kalp yetmezliği
• Kalpte ritim bozuklukları
• Hafif yaralanma olsa dahi kuvvetli ağrılar çekme
• Böbrek işlevlerinde ciddi bozulmalar
• Hipovolemik şok (sıvı kaybına dayalı)
• Akut solunum yetmezliği
• Kompartman sendromu (Kasların üzerindeki basıncın artması sonucu oluşan kanlanma bozukluğu)
• Hipokalsemi (Kandaki kalsiyum oranının normalden düşük olması)
• Hiperpotasemi (Kandaki potasyum seviyelerinin normalden yüksek olması)
• Hipotansiyon
• Yaygın damar içi pıhtılaşma
• Periferik sinir hasarı
• Gastrointestinal kanamalar

Crush Sendromunda Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Enkazdan çıkarılan depremzedelere direkt su veya meyve suyu verilmesi yanlış bir müdahaledir. Bu işlem, kasta miktarı artan hücre içi sıvının dolaşım sistemi aracılığıyla hayati organların fonksiyonlarını bozulmasına yol açar. Hastanede tedavisi sürdürülen ve oral beslenebilen depremzedelere birkaç  gün “Crush sendromu diyeti” adı verilen beslenme planı uygulanır. Bunu genellikle böbrek yetmezliği diyeti takip eder. Bu diyet düzeninde dikkat edilmesi gereken asıl noktalari protein ve potasyum seviyelerini olabildiğince düşük tutmaktır.

Crush Sendromu Sonrası Beslenme

Crush sendromuna sahip kişilerde kan potasyum seviyeleri tehlikeli derecede yükseldiğinden tedavi sırasında kan potasyum seviyeleri düşürülmeye çalışılır. Bu nedenle Crush sendromuna sahip hastalarda potasyum bakımından zengin yiyecekler kısıtlanır. Özellikle sucuk, salam, sosis ve benzeri ürünler bir süre tüketilmemelidir. Eğer Crush sendromu deprem kaynaklı oluşmuş ve hastaneler ile yiyeceklere erişim zorlanmış ise bu durumda kişiye beyaz ekmek, tuzsuz zeytin, yumuşak peynir ve bal gibi kolay ulaşılabilecek besinler verilebilir.

Crush Sendromu Tanısı Nasıl Konulur?

Crush sendromunun tanısı klinik bulgular ve laboratuvar bulguları değerlendirilerek konulur. Crush sendromunun tanısında kullanılan yöntemler şunlardır:

• Lokal ve sistemik klinik bulgular değerlendirilir.
• Kan testleri yapılır. Kanda yüksek bulunan potasyum ve kreatin kinaz seviyeleri crush sendromunu büyük ölçüde destekler. Kreatin kinaz esas olarak çizgili kaslarda bulunurken kas hasarıyla dolaşıma geçebilir. Kan testleri dışında hastadan idrar tahlili de alınıp incelenebilir.
• Kaslar bilgisayar eklentili görüntüleme araçları ile kontrol edilir ve hasar durumu belirlenir.
• Böbrek, mesane ve diğer boşaltım organlarının sağlığı kontrol edilir.

Crush Sendromunda İlk Yardım Nasıl Olmalıdır?

Crush Sendromunda ilk müdahale hayati önem taşımaktadır. Crush sendromunda ilk yardım uygulanırken yapılması gerekenler şunlardır:

• Kazazede ve kurtarıcı için güvenli ortam sağlanmalıdır.
• Kazazedenin solunum ve dolaşım gibi hayati fonksiyonları takip edilir.
• Kazazedeye ait kimlik vb. bilgiler not alınır.
• Kazazede ulaşılabilecek ve müdahale edilebilecek bir konumdaysa henüz enkaz altında iken damar yolu açılır.
• İntravenöz sıvı olarak izotonik NaCl (sodyum klorür) çözeltisi tercih edilir.
• Enkaz altından çıkarılan kazazede güneş ışığıyla ani temastan korunur.
• Kazada hasar gören bölgelerin durumu değerlendirilir.
• Kazazedenin vücut sıcaklığı mümkün olduğunca korunmaya çalışılır.
• Kazazede en yakın kapsamlı sağlık kuruluşuna ivedilikle yetiştirilmeye çalışılır.

Deprem Sırasında Her Zaman Crush (Ezilme) Sendromu Gelişir mi?

Deprem sebebiyle enkaz altında kalmış kişilerde her zaman ezilme durumu görülmeyebilir. Ezilme durumunu depremzedelerin yalnızca belirli bir kısmında meydana gelmektedir. Ezilmenin olmadığı noktada Crush sendromundan genellikle bahsedilemez. Bazen ezilme olsa dahi Crush sendromu gözlemlenemeyebilir. Bu sebeple her depremzedeye Crush sendromuna sahip olabilme ihtimali göz önünde bulundurularak bir yaklaşım gerçekleştirilirken aynı zamanda depremzedenin bu sendroma sahip olmayabileceği de bilinmelidir. Tedavide sağlık profesyonelleri, depremzedenin  bulgularını değerlendirip crush sendromu olup olmadığına kanaat getirerek gerekli tedaviye başlar.

Crush Sendromu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Crush sendromu tedavisi tek aşamalı bir tedavi değildir. 1. ve 2. basamak tedaviler şeklinde 2 kısım halinde uygulanır. Bu aşamalar şunlardır:

• 1. Basamak Tedavi: 1. basamak tedavi direkt felaketin gerçekleştiği alandaki veya felaket alanına kurulmuş basit sahra hastanelerindeki tedaviyi kapsar. Hastalara erken dönemde yapılan uygulamalardır. Hasta ile ilk temas kurulur kurulmaz hızlı bir tıbbi değerlendirme yapılır ve hastaya en kısa sürede damar yolu açarak saatte 1 litre hızında gidecek şekilde izotonik NaCl infüzyonu başlanır. Verilecek sıvının miktarı belirlenirken hastanın yaşı, kilosu, kurtarılma süresi, ezilen dokusunun büyüklüğü ve hava sıcaklığı göz önünde bulundurulur.

• 2. Basamak Tedavi: Bu tedavi olay yerinde gerçekleştirilen acil müdahaleden sonraki poliklinik aşamasını kapsar.  Hayati fonksiyonları stabil hale getirilmiş hastaların devam tedavisidir. Başvurunun ilk saatlerinde laboratuvara erişim mümkün olmayabilir bu nedenle klinik bulguları tespit edebilmek için EKG’den yararlanılır. EKG'de hiperpotasemi tespit edildiği anda acil bir şekilde potasyum düşürücü tedavi başlanır. Laboratuvar imkanı sağlandıktan sonra tedaviler daha objektif bulgulara dayanarak planlanır.  Ezilme sendromu, geliştirdiği komplikasyonlar sebebiyle birçok organda hasara sebep olabileceğinden birden fazla tıbbi branşta takip ve tedavi gerektirebilir.

Eğer siz de Crush sendromu hakkında bilgi sahibi olmak ve acil durumlarda bilinçli bireyler gibi davranmak istiyorsanız bir sağlık kuruluşuna danışabilirsiniz.

Crush Sendromu Kalıcı Mı?

Crush sendromu genellikle bölgeler arasındaki kan akışının restore edilmesiyle iyileşir. Ancak, bu süreçte ortaya çıkan komplikasyonlar, bazı durumlarda kalıcı hasarlar bırakabilir. İyileşme süreci kişinin genel sağlık durumu, travmanın şiddeti ve hızlı müdahale faktörlerine bağlı olarak değişebilir. Kalıcı hasar, özellikle uzun süreli ve ciddi crush sendromu durumlarında ortaya çıkabilir. Bu durumda, etkilenen bölgedeki doku hasarı, işlev kaybına, kalıcı sakatlıklara veya uzuv kaybına neden olabilir. Ancak, çoğu durumda, uygun ve zamanında müdahale ile çoğu crush sendromu vakası tedavi edilebilir ve kişi normale dönebilir.