Erken Başlanan Tedavi Dikkati Hemen Topluyor

Belirtiler ileride değişim gösteriyor mu?

DEHB belirtilerinin yüzde 70-80’inin ergenlik döneminde, yüzde 50’sinin de yetişkinlik döneminde devam ettiği gösterilmiştir. Ergenlik dönemine doğru hareketlilik azalmakla beraber dikkat eksikliği, kendini kontrol, dürtüsellik sorunları büyük oranda devam eder. Bu aynı zamanda DEHB nedeniyle yaşanan sorunların devam etmesi demektir. Aynı zamanda yaşla birlikte eklenen davranışsal ve ruhsal sorunlar DEHB belirti şiddetini artırır.  

Doktorlar tanıyı nasıl koyuyor. Bazı testler mi yapıyorsunuz?

DEHB’nin bir çocukta olup olmadığını anlamak için çocuk ve aileye psikiyatrik değerlendirme yapılır. Gerekirse okul ortamında belirtilerin varlığı ya da sorun oluşturup oluşturmadığı ile ilgili bilgi alınılır. DEHB belirtilerini sorgulayan ölçekler kullanılabilir. Tanı klinik değerlendirme ile konulur. Bu değerlendirmede belirtilerle ilgili ayrıntılı bilgi alınır bunların çocuğun yaşamına etkisi araştırılır.  Ek sorunlar olduğunda ya da ayırıcı tanı gerektiğinde zeka ve dikkat testleri tanıya yardımcı olmak için istenebilir. Çocuk psikiyatristleri tarafından  “Klinik değerlendirme yapılmadan tanı konulamaz”. Aileler çocuklarında DEHB olduğundan endişe ediyorsa çocuk psikiyatristlerine başvurmaları hem yanlış yaklaşımların, hem de tedavideki gecikmelerin önünü kesecektir.

Nasıl tedavi ediliyor?

Aileler çocuklarının DEHB nedeniyle yaşadığı güçlükler karşısında konuşarak, uyararak veya ceza vererek cevap alamadığı gördüğünde kendini çaresiz hisseder. Belirtilerin, çocuğun yapısal özelliğinden, DEHB’den kaynaklandığını ve tedaviyle düzelebileceğini öğrendiğinde rahatlar. DEHB tanısı ve tedavisi belli olan ve en önemlisi tedaviye yanıtın da iyi olduğu bir bozukluktur. Tanı konulduktan sonra tedavi başlanır. Bu çocuklar zamanında tedavi edilmediğinde günlük yaşam, ilişkiler ve akademik alanda sorun yaşamaya başlar. Başlangıçta hareketli olan, yerinde oturamayan, dikkati dağınık, sabırsız çocuk; aile ve arkadaş ilişkilerinde de ve ders başarısında sorun yaşamaya başlar. Bu çocuklar hem okulda etiketlenir hem de kendi kapasitelerinin altında bir okul performansı gösterir. Bazen okulda istenmeyen çocuklar olabilirler. Bu durumda hızla tedavi başlanmalı ve çocuğun okula uyumu, başarısı için uygun destek programları düzenlenmelidir. Erken gelen olgularda tedavi başlandığında okul başarısı, uyumu ve ilişkileri ile ilgili sorunlar ortaya çıkmadan müdahale edilmiş olunur. Tedavi başlandığında çocukların çok büyük bölümünde düzelme ortaya çıkar. Çok az bir grupta belirtiler azalmakla beraber devam ettiğinde ise ek tedavi ve destek seçenekleri ile bunların da düzelmesi sağlanmaya çalışılır. DEHB olan çocuklar mesela dikkati dağınıklığı nedeniyle okul başarısında sorun yaşayanların tedaviden sonra dikkati, okul başarısı düzelir. Okul, arkadaş ve aile ilişkilerinde davranış sorunu yaşayanların uyumları artar, sorunları düzelir. Özellikle ergenlik döneminde okul sorunları çok artmış, okuldan atılma riski yaşayan çocuklarda tedavi ve destekle önce okula devamları, uyumları sağlanmaya çalışılır. Davranış sorunları azalan, uyumu düzelen çocuklar sonraki süreçte, akademik beceriler açısından desteklenir. 

Tedavide ilaç kullanımı gerekli midir? 

DEHB’nin en önemli nedeni anne babadan genetik geçiş ve çevresel faktörlerdir. Bu bozuklukta beyinde dikkat, dürtüsellik ve hareketlilikle ilgili alanların yapısal ve işlevsel farklılığı ortaya konmuştur. Dolayısı ile DEHB nörobiyolojik bir bozukluktur. Tedavide kullanılan ilaçlar dikkatimizi, hareketliliğimizi, dürtüselliğimizi düzenleyen sistemlerdeki farklılıkları yeniden düzenleyerek normal haline getirmeye yöneliktir. Bu nedenle tedavide ilaç kullanılır. Bu tedavi ile aşırı hareketlilik, dikkat ve dürtüsellikle ilgili belirtiler düzelmektedir. 

DEHB’si olan çocukların ailelerine ne tür önerilerde bulunursunuz?

DEHB yaşayan çocuğu olan ailelerin yapacağı en önemli ve ilk şey çocuklarının özellikleri hakkında bilgi edinmektir. Ebeveynler, çocuğun DEHB belirtileri nedeniyle günlük yaşamda zorlanırlar. Çocuklara yönelik uyarıda bulunma, gelişimsel özelliklerinden dolayı (çok konuşma, sabırsız olma, kıpır kıpır olma, ödevlerini yapmak istememe, dikkatsiz olma gibi) ceza verme, olumsuz geri bildirim verme şeklinde tutumlar geliştirirler. Çocukları ile etkileşimleri ve ilişkileri bozulur. Bu nedenle ailelerin, çocukların özellikleri ve bunların günlük yaşama yansıyan güçlükleri hakkında bilgilenmeleri, erken dönemden itibaren hangi durumda esnek olacaklarını hangi durumda sınır koyacaklarını profesyonel destek ile öğrenmeleri, doğru tutumları geliştirmeleri, sorun davranışlarla nasıl başa çıkacaklarını öğrenmeleri, problem çözme becerilerini arttırmaları gereklidir.  DEHB tedavisi olan ve tedavi ile düzelen bir bozukluktur. Çocuk psikiyatrisi uzmanı ile bağlantı kurup, çocukların ve kendilerinin yaşadıkları sorunlar ve zorluklar konusunda tedavi desteği ve danışmanlık alınmalıdır.