Narkolepsi Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Narkolepsi, beynin uyku ve uyanıklık döngüsünü etkileyen kronik nörolojik bir bozukluktur. Kişi gündüzleri uyku nöbetleri geçirebilir. Gündüz vakti bir anda uykuya dalabilir. Bu hastalığa sahip kişiler uyuyacağı ve uyanacağı zamanı kontrol edemez, yaptıkları işe odaklanamaz, paralizi denilen uyku felci ve beraberinde halisünasyonlar görebilir. Ani kas tonusunun kaybı olarak adlandırılan katapleksi durumunun varlığına göre narkolepsi iki tipe ayrılır. Hayat kalitesini büyük ölçüde etkileyen bu semptomlar tedavi yöntemleri ile rahatlatılabilir. Polisomnografi (uyku testi), çoklu uyku latansı testi, uyanıklığı sürdürme testi ve lomber ponksiyon ile tanı konulabilir. Uyku uyanıklık döngüsünün düzenlenmesine yardımcı ilaçlar ve yaşam tarzı değişimleri ile kişiye tedavi sunulabilir.  

Narkolepsi Nedir?

Narkolepsi, kişinin gün ortasında ani uykuya dalmasına yani uyku nöbeti geçirmesine neden olan kronik nörolojik bir bozukluktur. Beyin uyku uyanıklık döngüsünü düzenleme yeteneği kısıtlanır. Normal uyku paterni narkolepsili hastada bölünmüştür. Ciddi fiziksel zararları yoktur ancak günlük hayata etkisi fazladır ve tedavi edilmediğinde başa çıkılması zor bilişsel ve psikolojik sonuçlarla karşılaşılabilir. Beyinde uyanıklığı düzenleyen hipokretin eksikliği sonucu görülebilir.  Bazı durumlarda hormonal değişimler, bazı ilaçlar ya da domuz gribi yüzünden olabilir.

Narkolepsi iki tipe ayrılır. Ani kas tonusu kaybı anlamına gelen katapleksi görülen narkolepsiye tip 1 narkolepsi denir. Katapleksi görülmeyen ise tip 2 narkolepsidir.

Sekonder narkolepsi altında yatan bir nedenden dolayı görülen narkolepsidir. Beynin hipokretin üreten kısımlarında yaşanan hasar sonucu görülebilir.

Hastalığın başlangıcında ağır semptomlar görülebilir ancak yaş ilerledikçe kötüleşen bir hastalık değildir. Narkolepsi tamamen kaybolmaz, semptomlar iyileştirilir.

Narkolepsi Nedenleri Nedir?

Genetik faktörler önemli nedenlerden biridir. Hastanın ailesinde narkolepsi öyküsü varsa bu bireyin de narkolepsi olma riski artmaktadır. Ergenlikte ya da menopoz dönemindeki bir hormonal değişim, major psikolojik stres durumu, domuz gribinin yan etkisi gibi nedenlerden narkolepsi gelişebilir.

Sekonder narkolepsi kafa travması, beyin tümörü, multiple skleroz (MS) ya da ensefalit gibi nedenlerden dolayı gelişebilir.

Tip 1 narkolepsi hastalarında hipokretin eksikliği gözlemlenmiştir. Uykuyu düzenleyen bu hormonun katapleksi sendromu görülen hastalarda az olduğu görülmüştür.

Narkolepsi Belirtileri Nelerdir?

Narkolepsi semptomları kişiden kişiye değişebileceği gibi ana semptomlar bellidir.

• Gündüzleri aşırı uykulu olma: Narkolepsinin ilk belirtisidir. Gözden kaçma olasılığı yüksek bir semptomdur çünkü kişi sadece yorgun olduğunu düşünebilir. Derse ya da işe konsantre olmada zorluk çekilebilir. Sürekli devam eden bu yorgunluk narkolepsiyi gösterebilir.
• Uyku nöbeti: Kişi aniden uykuya dalar. Bu nöbetin süresi farklılık gösterebilir. Bazılarında birkaç saniye sürebileceği gibi bazılarında dakikalarca sürebilir. Kontrol edilmezse bu nöbetlerin gün içinde sık tekrarlandığı görülebilir.
• Katapleksi: Tip 1 narkolepsi hastalarında görülen bu semptom ani kas tonusu kaybı anlamına gelmektedir. Konuşma bozukluğu, çift görme, görmede zorluk, bacakların aniden boşluğa düşmesi, kafanın öne düşmesi gibi semptomlar görülebilir. Katapleksi genelde kahkaha atma, şaşırma, heyecanlanma gibi duygular ile tetiklendiğinde ortaya çıkar. Atak süresi saniye ve dakikalar arasındadır. Bazı vakalarda senede bir ya da iki kere görülürken bazılarında günde birkaç kere görülebilir.
• Uyku felci: Halk arasında karabasan olarak da bilinir. Uykuya dalarken ya da uyanmaya yakın geçici olarak hareket edilemeyen, konuşulamayan bir nöbettir. Birkaç saniye ya da dakika sürebilir.
• Halüsinasyon: Narkolepsi hastalarında genelde odada bir başka varlığın bulunduğunu düşündüren halüsinasyonlar görülür. Genelde uyku felci ile birlikte görülebilir.
• Hafıza problemleri: Kaliteli uyku beynin bilişsel fonksiyonları için önem arz eder. Narkolepsi hastalarında tedavi edilmezse hafıza problemleri gibi bilişsel sorunlar çıkabilir.
• Verimsiz uyku: Kişi gece yatmaya gittiğinde sürekli uyanır, gerçekçi kabuslar görür. Halüsinasyon ve uyku felcine bağlı uykusu bölünür.

Narkolepsi tanısı henüz almamış kişi tembel ya da yorgun zannedilebilir. Semptomların varlığının strese bağlı olduğunu düşünebilir. Bu gibi semptomların varlığında bir nöroloji uzmanı ile görüşülmesi kişinin hayat kalitesini erkenden artırmasına yarayacaktır.

Narkolepsi Katapleksi Sendromu Nedir?

Tip 1 narkolepsi olarak adlandırılan narkolepsi katapleksi sendromu gün içinde yaşanan dayanılmaz uyku nöbetleri, duygu değişimine bağlı ortaya çıkan katapleksi, uyku felci, halüsinasyon gibi semptomlarla kendini gösterir.  Çoğu vakada HLA geniyle ve hipokretin seviyesiyle ilişkili olduğu saptanmıştır.

Katapleksi atakları sırasında konuşma bozulabilir, hafif bir güçsüzlük ya da bacaklarda tonus kaybıya düşme görülebilir, solunum düzensizleşebilir. Nokturnal polisomnografi (gece boyunca uykunun kaydedilmesi) ve çoklu uyku latans testleri ile ayırıcı tanı sağlanır.

Narkolepsi Tanısı Nasıl Konur?

Epilepsi, uyku apnesi, depresyon, hipotiroid ve diğer uyku bozuklukları ile karıştırılabileceğinden dolayı ayırıcı tanı kullanılır.

• Polisomnografi: Uykunun gece boyunca kayıt altına alınmasıdır. Uyku paterni izlenir. Vücudun belirli yerlerine takılan elektrot bantları ile uyku izlenir. Polisomnografi sırasında beyin dalgalarını izleyen elektroensefalografi (EEG), göz hareketini izleyen elektrookulografi, kas tonusunu izleyen elektromiyografi (EMG), kalbi izleyen elektrokardiyografi (EKG) testleri yapılır. Bunlarla beraber ağız ve burundan giren hava akışının, kalp ritminin ve kandaki oksijen seviyesinin de ölçümleri yapılır.
• Epworth’un Uykululuk Ölçeği: Kişinin farklı aktiviteler yaparken ne kadar kolay uykuya daldığını ölçmek için kullanılır. Bu aktiviteler oturmak, kitap okumak, arabada yolcu olarak seyahat etmek, televizyon izlemek gibi aktivitelerdir. 10 ve altında puan alırsa kişide gündüz vakti aşırı uyku hali normal bir seviyededir ancak 10 puanın üzerinde ise bu seviye yüksektir.
• Çoklu uyku latans testi: Kişiden gün içinde kısa uyku molaları alınması istenir ve kişinin gün içinde uykuya ne kadar kolay daldığı ölçülür. Narkolepsi olan kişi gündüz vakti de kolayca uykuya dalabilir.
• Hipokretin seviyesinin ölçülmesi: Uykuyu düzenleyen hipokretinin düşüklüğü narkolepsinin nedenlerinden biridir. Lomber ponksiyon denilen beyin omurilik sıvısından örnek alma işlemi ile hipokretin seviyesine bakılabilir.
• Kan testi: Narkolepsi ile ilişkili HLA genetik işaretleyici alt tipine bakmak için kan testi verilebilir.

Semptomlardan şüphelenilen hastaya uygulanacak bu testlerle narkolepsi tanısı konulabilir.

Narkolepsi ve Epilepsi Farkı Nedir?

Halk arasında Sara hastalığı olarak da bilinen epilepsi beyindeki sinir hücrelerinde ani, kontrolsüz boşalmalarla kendini gösterir. Narkolepsi de nöbetler halinde geçirilen bir hastalık olduğu için epilepsi ile karıştırılabilir. Özellikle tip 1 narkolepside görülen katapleksi, aşırı uyku hali, halüsinasyon ve uyku felci semptomları epilepside de görülebilir. Katapleksi sonucu kişinin aniden yere düşmesi epilepsi atağı olarak yorumlanabilir.

Ayırıcı tanı yöntemleri ile epilepsi ve narkolepsi ayrılır. Narkolepsiye özel uykuya yönelik sorular sorulabilir ve çoklu uyku latans testi, videolu elektroensefalogram, hipokretin testler, Epworth Uykululuk Ölçeği gibi yöntemler kullanılabilir.

Narkolepsi Tedavisi Nedir?

Narkolepsi kronik bir hastalıktır ve semptomların yönetilmesi ile birlikte hayat kalitesinin yükseltilmesine yönelik tedavi verilmektedir.

Gündüzleri aşırı uykulu olma halini iyileştirmek için uyku alışkanlıkları ile ilgili değişiklik yapılabilir. Kafein ve alkolden uzak durulması, yatma ve kalkma saatlerinin sabit olması, gün içinde kontrollü uyku molaları verilmesi, uyku saatine yakın egzersiz yapılmaması ya da ağır yemek yenmemesi gibi yeni davranışlarla uyku kalitesi artabilir.

Kas tonusunun ani kaybı, uyku felci, halüsinasyon semptomları için ise genelde ilaç tedavisi gerekir. Bu durumda yan etkilerin görülmemesi için takip edilmesi gerekir. Kişinin tüm gün uyanık kalmasını sağlamak için verilen ilaçlar baş ağrısı, bulantı yapabilir.

Hipokretin eksik olan narkolepsi hastasında hipokretin replasmanı, hipokretin gen tedavisi uygulanabilir.

Narkolepsi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Yorgunluk ile sıkça karıştırılabilen narkolepsi hakkında kişinin soruları olabilir.

Narkolepsi tedavi edilmezse ne olur?

Semptomların kötüleşmesi ile birlikte, kişide bilişsel olarak hafıza ve odak kaybı, sık nöbetler yüzünden psikolojik olarak kötüleşme, hayat kalitesinin düşmesi ve günlük aktivitelerde aksaklık yaşanabilir.

Narkolepsi komplikasyonları nelerdir?

Aniden uyku nöbetine girmek ya da katalepsi durumları sonucunda düşme, kaza yapma, kafa gibi vücut kısımlarından travma geçirme görülebilir. Obezite ve psikolojik sıkıntılar narkolepsinin komplikasyonları arasındadır.

Narkolepsi risk faktörleri nelerdir?

Aile öyküsü narkolepside riski artıran önemli faktörlerden biridir. Ayrıca yaş, aşırı stres gibi faktörler de bulunmaktadır.

Hayat kalitesini ciddi anlamda etkileyebilecek olan narkolepsi hastalığı için bir nöroloji uzmanı ile görüşmeyi ihmal etmeyiniz. Liv Hospital’de nöroloji dahil her hizmet verilmektedir.