Covid 19 Sırasında Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuk Olmak

Covid-19 Salgını Sırasında Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuk Olmak

Koronavirüs salgını sırasında gençler ve özellikle DEHB’ğu olan çocuk ve gençler daha fazla zorluk yaşarlar. Evden çıkmayan ve fiziksel olarak enerjisini atamayan DEHB’li çocukların belirti şiddeti ve uyumları olumsuz etkilenir. DEHB’li çocuklar salgın için uyulması gereken hijyen ve fiziksel mesafe kurallarına uymakta zorlanabilirler. Uzaktan eğitime katılmakta sorun yaşayabilir, ekran başında fazla zaman geçirebilirler. Yine DEHB olan çocuklarda daha fazla görülen, depresif yakınmalar, kaygı-stresle ilgili sorunlar, uyku iştah ve akademik sorunlar yaşayabilirler. Hareketli ve sabırsız olmaları nedeniyle evde-kapalı alanda kalmakta zorlanır sinirlilik, öfke nöbetleri, uyum ve davranış sorunları geliştirebilirler.



Ebeveynler, çocuğun kapalı evde artan sorunları karşısında zorlanırlar. Ebeveynler, hiperaktivite, dikkatsizlik, organize olmama, davranışlarını düzenleyememe, dürtüsel olma şeklindeki yakınmalarındaki artışının, yeni yaşanan stresli süreçle birlikte evde kapalı kalmaktan kaynaklanabileceğinin farkında olmalıdırlar. Bu zorlukları yaşayan çocuklara yönelik uyarıda bulunma, gelişimsel özelliklerinden dolayı (çok konuşma, sabırsız olma, kıpır kıpır olma gibi) ceza verme, olumsuz geri bildirimde bulunma şeklinde tutumlar geliştirebilirler. Çocukları ile etkileşimleri ve ilişkileri bozulur. Süreci yönetmekten ziyade belirtilerin şiddetlenmesinde adeta stresör görevi görürler. DEHB ile sıklıkla eş zamanlı ortaya çıkan davranış problemlerinin bu stresli süreçte tabloya eklenmesi çocuğun ve ailenin yaşadığı olumsuz sonuçları daha da arttırır. Bu sorunlar başta anne baba olmak üzere tüm aile sistemini etkiler. Bu nedenle çocukları DEHB tanısı alan ya da bu belirtileri gösteren ebeveynler çocukların özellikleri, artan sorunlar ve bunların günlük yaşama yansıyan güçlükleri hakkında bilgilenmeleri önemlidir. 
Çocuğun ve gencin evden çıkamadığı salgın döneminde DEHB özelliklerinin stresli, zorlayıcı ve müdahaleci olması, diğer aile bireylerinden gelen olumsuz tepkilere neden olabilir. Bu durum aile ilişkileri ve ebeveynlerin psikolojileri üzerinde olumsuz bir etki yaratır. DEHB'li çocukları olan ebeveynlerin olumsuz ve kontrol edici davranış düzeyinin yüksek olduğunu bulmuştur.  Ebeveynlerin sert disiplinin ya da tutarlı olmayan disiplin yöntemlerini daha fazla kullanılması, çocuklardaki davranışsal sorunların gelişimiyle ve ya artması sonuçlanmıştır. 
Ebeveynler, çocuğun erken dönemde model aldıkları, taklit ettikleri sosyal ortamındaki en önemli figürlerdir. Çocuklar sosyal etkileşimlerinde, kendi ebeveynleri ile ilişkilerini bilgi kaynağı olarak kullanır. Ebeveyn olarak pozitif ebeveynlik becerilerini içeren tutumlar DEHB'de eşlik eden davranış problemlerinin gelişmesine karşı koruyucu bir etkiye sahip olabilir. Benzer şekilde, ilaç ve davranışsal tedaviden sonra, DEHB’li çocuğun belirtilerinde azalama ve sosyal becerilerindeki gelişmeler, olumsuz ve etkisiz ebeveynlikte düzelme ile de sonuçlanmıştır. 
Benzer şekilde okul yetkilileri ve öğretmenler, tüm öğrencileri yaşadıkları güçlükler açısından takip etmeli ancak riskli grup olmaları nedeniyle DEHB’ğu olan çocuk ve gençleri öncelikli grup olarak izlemelidir (örneğin, çevrimiçi derslere katılıyorlar mı, ödevlerini yapabiliyorlar mı, derslere dikkatleri ve katılımları nasıl, ders sırasında başka şeyle ilgileniyorlar mı, ek sorun tanımlıyorlar mı vs ). Çünkü stres  DEHB’li çocuk ve gençlerin yaşadığı dikkat, odaklanma, planlama ve düzenleme alanlarında daha fazla bozulmalara neden olabilir. Çocuk ve gençler bu nedenle akademik beceriler, günlük görev ve etkinliklerini yaparken her zamankinden daha fazla zorlanabilirler. 
 

DEHB’li Çocukları Olan Ebeveynlere Öneriler

Koronoviriüs salgını sırasında çocuklarınızda daha fazla davranış sorunu bekleyin. Çocuğunuzun düzensiz, gürültülü, dağınık, kolayca dikkati dağıldığında veya sırasını bekleyemediğinde kasten hareket etmediğini unutmayın.
Bir rutin oluşturun ve buna bağlı kalın. Çocuğunuzun yaşına bağlı olarak, bu rutinlerin oluşturulmasında, planlanmasında ve uygulanmasında katılımcı olmalarını sağlayın, aktif görevler verin. Planın bir parçası olan çocuklar aynı zamanda iyi uygulayıcı olurlar. 
Çocuğunuzun yaşına uygun net beklentiler ve kurallar belirleyin. Beklentileriniz ve kurallarınız çocuğunuzun yaşına değil gelişimsel seviyesine uygun, ona özgün olmalıdır.
DEHB olan çocuklar sıkıntı, stres, kısıtlanma karşısında endişeli ve daha sinirli olabilirler. Öfke nöbeti olan çocuklarla savaşmaktan kaçının,  sakinleşmesini bekleyin. Çocuğunuzla olan ilişkiniz beklentilerinizin karşılanmasından önemli değildir. 

• Çocuğunuzun güçlü yönlerine odaklanın. DEHB olan çocuklar genellikle çok yaratıcı düşünürler. Tutkularının, ilgilerinin, uğraş alanlarının ne olduğun odaklanın. Bu ilgi alanları ile zaman geçirmelerine ve geliştirmelerine destek olun. 
• Ekran kullanımı, süresi, içeriği ile ilgili kurallar koyun. Model olun, kuralların uygulanmasının takipçisi olun.
• Çocuğunuzun kuralları, yönergeleri takip etmesine yardımcı olun.
• Yönerge vermeden önce aynı odasına gidin, dikkat dağıtıcı unsurları kaldırın ve göz teması kurun.
• Kibar olun ama yalvarmayın, tutarlı olun.
• Ev kurallarını birlikte belirleyin (kararlara çocukların katılımını sağlayın).
• Kuralları basit tutun.
• Kuralları görünür bir yere asın.
• Her iki ebeveyn kurallar konusunda aynı tutumu sergileyin.
• Uyulan kurallarla ilgili olumlu geri bildirim verin (en az bir olumlu geri bildirim verebileceğiniz kural seçmiş olun). Çocukların öz güvenlerini artırın. 
• Ailece sevdiğiniz aktivitelere zaman ayırın.
• Kurallara uyduğunda ödüllendirin. Uymadığında kötü davranışları ortadan kaldırmak için son çare olarak, çocuğunuzun gelişimsel özelliklerini göz önünde bulandırarak, (örneğin çok sabırsız bir çocuğa yarım saat ceza verilmesi uyamayacağı bir ceza olarak değerlendirilmeli, bunun yerine beş dakika ceza verilmeli gibi) onun sevdiği şeyleri yasaklayarak ceza verin.
• Ödülü de cezayı da tabloya kaydedin. Ödülün sayı ya da puan olarak yüksek olmasına özen gösterin 
• Ödül ve cezanın çerçevesi ve tüm ayrıntılarını birlikte belirleyin, her şey açık olsun. Alınan ödülleri zamanında gerçekleştirin, ertelemeyin.
• Günlük, planlı etkinlikler belirleyin.
• Çatışmadan kaçın, her iki tarafın sakinleşmede kullanacağı alanları belirleyin.

 

DEHB’li Çocuğu Olan Ebeveyn Ne Zaman Danışmalık Almalıdır?

DEHB, çocuğu ve aileyi olumsuz etkileyen gelişimsel bir sorundur. Ebeveynlerin çocuklarının durumuna yönelik gerçekçi bir bakış açısını kavramaları, bilgi sahibi olmaları, sorunun kabulü önemlidir. Olumsuz ebeveynlik ve aile ortamları, DEHB tanısı alan çocuklar için çevresel risk kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle etkin ebeveynlik becerilerinin geliştirilmesi ve ebeveynlik eğitiminin DEHB’si olan çocukların davranışları üzerinde olumlu etkisi olacaktır. Bu durum aynı zamanda ebeveyn stresini de azaltabilir. 
Ebeveynler çocuklarında DEHB belirtileri varsa, sorun yaşamasalar bile DEHB hakkında bilgi sahibi olmak için danışmanlık almalıdırlar. Salgın döneminde belirtileri şiddetlenmiş, ek sorunlar eklenmişse mutlaka çocuk psikiyatristlerini bilgilendirmelidirler. Bu dönemde tedavi gören DEHB olan çocukların tedavisine devam edilmeli, belirtileri şiddetlen çocuklar için tedavinin düzenlenmesi için çocuk psikiyatristlerine başvurmalıdırlar. 
DEHB olan çocuklar tedavi aldıklarında, çocuğun davranışsal, akademik ve ilişki sorunları düzelecek, çocuk ebeveyn etkileşimi ve aile fonksiyonları daha iyi olacaktır.