Çocuklarda Besin Alerjileri

Besin alerjileri beslenme rutininde yer alan gıda maddelerine karşılık immün sistemin verdiği bir tepki olarak ortaya çıkan, çeşitli sağlık sorunlarına ve komplikasyonlara neden olabilen ve hastanın yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilen bir sağlık sorunudur. Bağışıklık sisteminin tüketilen besin öğesine karşı gösterdiği olumsuz yanıt, hafif belirtiler göstererek ortaya çıkabileceği gibi kişinin yaşamını tehlike edebilecek anaflaktik şok benzeri reaksiyonlarla da ortaya çıkabilir. 

Çocuklarda Besin Alerjisi Nedir?

Çocuklarda besin alerjisi yetişkinlere kıyasla daha sık karşılaşılan çocuk sağlığını tehdit eden bir durumdur. Genellikle bebeklerde ilk 1-2 yıl içerisinde karşılaşılan bir durumdur. Çocuklarda atopik dermatit varlığı, anne, baba veya kardeşlerde alerji öyküsü olması besin alerjisi riskini artıran etkenler arasında sayılabilir. Her besin alerjik reaksiyona neden olmaz ancak alerjik reaksiyona neden olan besinler inek sütü, yer fıstığı, yumurta akı ve deniz ürünleri sayılabilir.

Çocuklarda Besin Alerjisinin Belirtileri

Çocuklarda besin alerjisi belirtileri altta yatan immün mekanizmaya göre değişiklik gösterir. Besin alerjilerinde görülen başlıca reaksiyonlar; cilt, gastrointestinal sistem, solunum sistemi ve diğer sistemik reaksiyonlar şeklindedir. Bu reaksiyonlar dakikalar içinde ortaya çıkabileceği gibi 6-48 saat içerisinde de ortaya çıkabilir. Çocuklarda besin alerjisi belirtileri detaylı olarak şu şekilde sıralanabilir:

• Ürtiker (kurdeşen),
• Kaşıntı, kızarıklık, döküntü ve ödem oluşumu,
• Gastrointestinal ve sistemik anafilaksi,
• Oral alerji sendromu,
• Nefes alma güçlükleri,
• Kontakt dermatit
• Gözlerde sulanma ve kaşıntı,
• Kansızlık ve iştahsızlık,
• Büyüme ve gelişme geriliği,
• Ses kısıklığı,
• Kuru öksürük,
• Nazal konjesyon,
• Rinore,
• Hapşırma,
• Nefes darlığı,
• Dudak, dil ve damakta ödem oluşumu, kaşıntı hissi,
• Ağızda metalik tat oluşumu,
• Kramp şeklinde karın ağrıları,
• Kanlı ve mukuslu dışkılama,
• Dilde şişlik,
• Bulantı,
• Ağrı,
• Reflü,
• Kusma,
• İshal, ve kabızlık,
• Küçük çocuklarda besin reddi,
• Kilo kaybı ve irritabilite,
• Taşikardi veya bradikardi,
• Tansiyon düşüklüğü,
• Baş dönmesi,
• Atopik dermatit,
• Ağız içi yaraları,
• Bilinç kaybı ve baygınlık.

Çocuklarda Besin Alerjisinin Tanısı

Besin alerjilerinde aynı anda birden fazla yapıda semptom görüldüğünden tanıyı koymak çoğu zaman zor olmaktadır. Bununla beraber tanıya yardımcı tetkikler büyük önem taşımaktadır. Besin alerjisi tanısı için kullanılan yöntemler şu şekildedir:

• Hasta öyküsünün dinlenmesi ve fiziki muayene: Yapılan kapsamlı görüşme besin alerjilerinin varlığını tespit etmede oldukça önemlidir. Bu sayede besinin ne olduğu, hangi miktarlarda alındığı, ne zaman alındığı, semptomların ne zaman başladığı gibi soruların cevapları alınarak bir ön fikir oluşturulur. Ayrıca ailenin diğer bireylerindeki atopiye yatkınlık da araştırılır.
• Tanısal Testler: IgE aracılı açığa çıkan besin alerjilerinde fiziki muayene ve hasta öyküsü teşhiste yetersiz kalmaktadır. Bu yüzden bazı tanısal testlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tanısal testler şunlardır: Deri prick testi, serum spesifik IgE ölçümü, patch testi, besin provokasyon testi, bazofil histamin salınım testi, besin eliminasyon testi.

Çocuklarda Besin Alerjisinin Tedavisi

Besin alerjilerinin tedavisine geçilmeden önce alerjiye sebep olan besinin tam olarak teşhis edilmiş olması büyük önem taşır. Tedavi planı besinin ne olduğuna göre şekillenir. Alerji etkeni tespit edildikten sonra ise ilk yapılması gereken besin maddesinin günlük diyetten çıkarılmasıdır. Alerjik çocuğun beslenmesi planlanırken aile eğitimi oldukça iyi yapılmalıdır. Besin alerjilerinde eğer hafif deri semptomları gibi hayatı tehdit etmeyen belirtiler mevcut ise antihistaminik ve kortizon tedavileri tercih edilmektedir.

Besin Alerjisi Tedavisinde Antihistaminik Kullanımı

Fakat daha ciddi vakalarda antihistaminik kullanımı yarardan çok zarar sağlamaktadır. Bunun sebebi ise antihistaminik kullanımıyla anafilaktik şok belirtilerinin gizlenmesi ve uygulanacak olan tedavinin gecikmesidir. Eskiden anafilaktik şok geçirdiği bilinen ya da anafilaktik şok şüphesi taşıyan ve semptomları gösteren kişilere hızla adrenalin enjekte edilmektedir. Bu bilinen tedavi yöntemlerinin dışında aktif kömür uygulamasının besin alerjilerinde işe yaradığına dair çalışmalar mevcuttur. Aktif kömürün besin antijenlerine bağlanarak etki gösterdiği düşünülmektedir.

Besin Alerjisi Tedavisinde İmmünoterapi

Besin alerjilerinde diğer bir tedavi yöntemi ise immünoterapidir. Anti IgE antikorları enjekte edilerek yapılan bu uygulamada düzenli enjeksiyonun alerjen besine karşı duyarlılığı azalttığı bilinmektedir. Bağırsak florasında doğal olarak yaşayan yararlı bakterilerin, alerjen besinin vücutta oluşturduğu inflamasyonu azalttığı bilinmektedir. Bu yüzden alerjiye yatkın bireylerde probiyotik kullanımı destekleyici bir tedavi metodudur.

Çocuklarda Alerjiye Neden Olan Yiyecekler

Hemen her besin alerji etkeni olabileceği gibi bazı besinlerin özellikle alerjik etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Çocuklarda sıklıkla besin alerjisine sebep olan gıdalar şunlardır:

• İnek Sütü: İnek sütü, alerjiye en çok sebep olan besinlerden biridir. Özellikle iki yaş civarındaki çocuklarda sık rastlanmaktadır. İnek sütü proteince zengin bir besin olması sebebiyle çocuklarda bu proteinlere karşı antikor üretimi gözlemlenebilmektedir.
• Yumurta: Yumurtaya karşı oluşan alerjiler de en az süte karşı oluşanlar kadar sık görülmektedir. Yumurtanın hem akı hem de sarısı alerjen etkiye sahip olmakla birlikte ak olan kısmın daha alerjen olduğu bilinmektedir. Mevcut alerjilerin yumurta akında bulunan ovomukoid adlı proteine karşı geliştiği düşünülmektedir.
• Kuruyemişler: Sıklıkla fıstığa karşı alerji geliştiği bilinse de tüm kuruyemişlere karşı alerji gelişimi görülebilmektedir. Kuruyemişlere karşı gelişen alerjilerin, diğer besinlere karşı gelişen alerjilerden farklı olarak ömür boyu sürdüğü yönündeki görüşler oldukça fazladır.
• Buğday ve diğer tahıllar: Çocuklarda sık rastlanan alerjilerdendir. Alerji sıklıkla buğdaydaki bir glikoproteine karşı oluşmaktadır. Alerjik reaksiyonlar IgE aracılı veya IgE bağımsız olarak iki şekilde oluşmaktadır. Buğdaya karşı oluşan alerjiler ebeveynler tarafından çölyakla karıştırılabilmektedir. Fakat çölyak, buğday glikoproteinine karşı aşırı immün yanıtı içeren otoimmün mekanizmalara dayanmakta iken buğday alerjisinde ise antikor oluşumu mevcuttur ve histamin salınımı üzerinden ilerleyen mekanizmalara dayanmaktadır.
• Balık ve diğer deniz ürünleri: Deniz ürünlerine karşı oluşan alerjik reaksiyonlar çok hafif seyredebileceği gibi ölümcül etkilere de yol açabilmektedir. Deniz ürünlerinden ıstakoz, yengeç, karides en alerjen yapıda olan besinlerdir.
• Et ve et ürünleri: Et alerjisine çocukluk çağının erken dönemlerinde daha sık rastlanmaktadır. Et alerjisi IgE aracılı gerçekleşen bir reaksiyona bağlı olarak oluşmaktadır. Et alerjisine sahip bireylerin sıklıkla süt alerjisine de sahip olduğu bilinmektedir.
• Bal ve çikolata: Bal alerjisi sıklıkla sindirimsel belirtiler gösterir. Bu tip alerjiye pek rastlanmaz. Bal alerjisine sahip kişilerin sıklıkla polene karşı alerjilerinin de bulunuyor oluşu baldaki asıl alerjen maddenin polen proteinleri olduğunu düşündürmektedir. Çikolataya karşı gelişen alerjilerin ise kakao ana maddesine bağlı olarak geliştiği bilinmektedir.
• Soya: Soya alerjisi çok sık görülen alerjilerden değildir. Sıklıkla emme döneminden itibaren başlar zamanla azalma gösterir. Hafif bulgularla seyredebileceği gibi anafilaktik şoka varan ciddi semptomlar da görülebilmektedir.

Süt alerjisi, fıstık alerjisi, buğday alerjisi, deniz ürünleri alerjisi, et alerjisi, bal alerjisi, çikolata alerjisi ve soya alerjisi ile birlikte besin alerjilerinin tamamının tedavisinde profesyonel destek alınması önem taşımaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular

Çocuklarda besin alerjisi, en sık görülen alerjik hastalıklardan biridir. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, dünya genelinde her 10 çocuktan 1'inde besin alerjisi bulunmaktadır. Çocuklarda besin alerjisiyle ilgili merak edilen bazı sorular arasında alerjiyi tetikleyen yiyecekler yer almaktadır.

Besin Alerjileri Zamanla Geçer mi?

Çocukluk çağı besin alerjileri çoğu zaman ek bir tedaviye ihtiyaç duymadan kendiliğinden geçebilmektedir. Yumurta alerjilerinin 4’te 3’lük bi kısmı çocuk okul çağına gelene kadar, inek sütü alerjileri ise genellikle 5 yaşına kadar kendiliğinden geçmektedir.

Alerjiyi Tetikleyen Yiyeceklerden Nasıl Kaçınılır?

Besin alerjilerinde alerjiye sebep olan asıl besinin kesin olarak diyetten çıkarılması gerekmektedir. Ama çoğu zaman sadece alerjen besini diyetten çıkarmak alerji oluşumunu engellemek için yeterli olmamaktadır. Tedavide bir diğer önemli nokta da çapraz reaksiyon gösterebilecek diğer besinlerin de diyetten çıkarılmasıdır. Çapraz reaksiyon bir besine karşı alerji mevcut iken başka bir besinin de ana alerjene molekül açısından benzemesi sebebiyle alerjiye sebep olmasıdır. Örneğin yumurta alerjisi ile tavuk eti alerjisi çapraz reaksiyon mekanizmasına dayalıdır. Bu yüzden alerjen besini ve ürünlerini diyetten çıkarmanın yanında çapraz reaksiyona sebep olabilecek besinler de diyetten dışlanmalıdır.

Besin alerjileri tedavi edilmezse ölüme kadar gidebilecek reaksiyonlara yol açabilirler. Eğer çocuğunuzda besin tüketimi sonrası alerji semptomları gözlemlediyseniz hızlı bir şekilde sağlık kuruluşlarına başvurarak uygun tedaviyi alabilir, profesyonellerce yapılan yönlendirmeler doğrultusunda alerji yönetimini sağlayarak tekrarlanmasının önüne geçebilirsiniz.