Ateroskleroz (Damar Sertliği)

Arterler (atardamar) birtakım nedenlere bağlı olarak kalınlaşabilir ve sertleşebilir. Bu durum “arteriyoskleroz” olarak adlandırılır. Arteriyosklerozun spesifik bir türü olan ”ateroskleroz” arterlerin kolesterol, yağ ve diğer maddelerin birikmesi sonucu oluşan bir tablodur. Arter duvarlarında biriken bu maddeler birleşerek plak yapısını oluşturabilir. Biriken plak tabaka arterlerin daralmasına ve dolayısıyla kan akışının engellenmesine katkıda bulunabilir. Yaygın bir şekilde kardiyovasküler hastalıklar arasında olduğu bilinen ateroskleroz vücutta herhangi bir yerinde oluşabilir. 

Ateroskleroz Nedir?

Ateroskleroz yani damar sertleşmesi arterlerin içinde yapışkan plak maddesinin birikmesi sonucu gelişen bir sağlık sorunudur. Bu birikinti kolesterol, hücresel atıklar, yağ maddeleri, fibrin (kandaki pıhtılaşma faktörü), kalsiyum vb. bileşenlerin birleşmesi sonucu meydana gelebilir. Plak birikimi ve damarların tıkanması yavaş yavaş gelişen bir durumdur. Damar içinde yığılan plak arter duvarlarının kalınlaşmasına neden olabilir. Bu durumda kanın geçebileceği alan kısıtlanır ve kan akışı engellenebilir. Kan akışının azaldığı doku ve hayati organlar yeteri miktarda oksijen ve besini karşılayamaz.

Ateroskleroz Hangi Hangi Hastalıklara Neden Olur?

Plak birikimi ve ateroskleroz vücudun herhangi bir arterinde ortaya çıkabilir. Kalp, beyin, kollar ve bacaklar, pelvis, böbrekler gibi organ arterlerinde kan akışı kısmen veya tamamen engellenebilir.

Sonucunda oluşabilecek sağlık sorunları şunları içerebilir:

• Koroner kalp hastalığı: Kalbin arterlerinde meydana gelen plak birikimi sonucu oluşan tıkanma,
• Anjina: Kalbe kan akışının azalması sonucu meydana gelen göğüs ağrıları,
• Periferik arter hastalığı: Bacaklar, kollar ve pelviste oluşan plak birikimi,
• Renal arter stenozu: Böbrek arterlerinde meydana gelen plak birikimi,
• Kalp krizi: Plakların koparak kan damarlarını tıkaması ve kalbe kan akışının kesilmesi,
• Felç: Beyne yeterli miktarda kan ulaşamaması.

Kısmi veya tam tıkanma sonucu oluşabilecek diğer rahatsızlıklar vasküler demans, erektil disfonksiyon ve uzuv kaybı olabilir.

Aterosklerozun Sebepleri

Damar sertleşmesinin temel sebebi plak oluşumu ve atardamarın hasar görmesidir. Bununla birlikte spesifik olarak ateroskleroza yol açan bir neden bulunmaz ve birden fazla risk faktörü mevcuttur. Bu risk faktörlerinin etkisiyle inflamatuar hücreler atardamarların hasarlı bölgelerine ulaşır ve birtakım kimyasal sinyaller oluşturur. Bu sinyaller ve salgılar hasarlı bölgeye kolesterol ve hücre atıklarını çekerek birikintiye neden olur. Oluşan birikim beyaz kan hücrelerinin bu bölgeye çekilmesini sağlar. Beyaz kan hücreleri birikimi bir araya toplayarak beyaz plaklar oluşturur. Bu plak tabakası büyüdükçe atardamar daralmaya başlar ve kan akışı azalır. Plak parçaları parçalanabilir ve kanda taşınabilir.

Aterosklerozun Risk Faktörleri

Plak oluşumunu tetikleyen risk faktörleri genellikle birbiri ile ilişkilidir. Ateroskleroz risk faktörleri şunları kapsayabilir:

• Aile bireylerinde ateroskleroz, hiperkolesterolemi ve kalp hastalıkları varlığı,
• Diyabet ve hipertansiyon,
• Aşırı kilo ve obezite,
• Romatoid artrit ve sedef hastalığı gibi inflamatuar hastalıklar,
• Metabolik sendrom,
• İlerleyen yaş,
• Alkol, sigara ve diğer tütün ürünleri kullanımı,
• Fiziksel aktivitenin olmaması,
• Doymuş yağ ve kolesterolden zengin beslenme.

Ek olarak kadınlarda endometriozis ve polikistik over sendromu (PCOS); hamilelik sırasında preeklampsi ve gestasyonel diyabet bulunması ateroskleroz damar sertliği riskini arttırabilir.

Aterosklerozun Belirtileri ve Semptomları

Erken evre veya hafif ateroskleroz genellikle belirti ve semptom göstermeyebilir. Ateroskleroz tanısını sağlayan belirtiler damarların daralması ve tıkanması durumunda ortaya çıkabilir. Ayrıca kan pıhtısı kan akışını tamamen engellediğinde bazı semptomlara neden olabilir. Orta ve şiddetli damar sertleşmesi hangi damarda oluştuğuna bağlı olarak farklı semptomlar gösterebilir.

Ateroskleroz belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Kalp damarlarında ateroskleroz: Göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp çarpıntısı, yorgunluk, baş dönmesi, soğuk terleme, mide bulantısı ve halsizlik,
• Kol ve bacak arterlerinde ateroskleroz: Yürürken bacak ağrısı ve kramp, uzuvda kan basıncının düşmesi, cilt renginde değişiklikler, kol ve bacaklarda enfeksiyon ve iyileşmeyen yaralar,
• Beyin arterlerinde ateroskleroz: Konuşma güçlüğü, geçici görme kaybı, yüz kaslarında sarkma, düşünme ve hafıza sorunları, kol ve bacaklarda uyuşukluk,
• Böbrek arterlerinde ateroskleroz: Yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliği, ödem, idrar sıklığında değişiklikler, kuru ve kaşıntılı cilt, yorgunluk,
• Bağırsak arterlerinde ateroskleroz: Yemekten sonra şiddetli ağrı veya kramp, ishal ve kilo kaybı.

Ek olarak boyun arterlerinde damar tıkanıklığı olması morarma, üfürüm gibi semptomlara yol açabilir.

Ateroskleroz Teşhis Yöntemleri

Damar sertliğinin teşhisi birçok farklı yöntem kullanılarak gerçekleştirilebilir. Tıbbi geçmiş ve aile öyküsünün değerlendirilmesi gerekir. Kalp ve kan akışının dinlenmesi için fizik muayene yapılabilir. Ateroskleroz riskinin hesaplanması veya tanısının konulması amacıyla kullanılan test ve yöntemler şunlar olabilir:

• Kan testleri: CRP, kan şekeri ve kolesterol seviyelerinin incelenmesini içerir.
• Ekokardiyogram: Kalpteki kan akışını ve kalbin kanı pompalama yeteneği ölçülür.
• Elektrokardiyogram (EKG): Kalbin ritmi ve hızı, elektriksel aktivitesi ölçülür.
• Egzersiz stres testi: Fiziksel aktivite sırasında kalbin fonksiyonları değerlendirilir.
• Doppler ultrason: Kol ve bacak gibi çeşitli bölgelerdeki kan akışının izlenmesi sağlanır.
• Ayak bileği/Kol indeksi: Ayak bileğindeki kan basıncının koldaki kan basıncı ile karşılaştırılmasını içerir.
• Anjiyografi: Damardan kontrast boya enjekte edilerek damar tıkanıklıklarının varlığı tespit edilir.

Diğer test veya görüntüleme yöntemleri arasında bilgisayarlı tomografi (BT), göğüs röntgeni, pozitron emisyon tomografisi (PET), karın ve karotis ultrasonu yer alabilir.

Aterosklerozun Tedavi Yöntemleri

Ateroskleroz tedavisi çeşitli prosedürleri içerebilir. Yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar ve ameliyatlar tedavi seçenekleri arasında bulunur. Tüm tedavi yöntemlerinin amacı benzer şekildedir. Semptomların hafifletilmesi, pıhtılaşma riskinin azaltılması, kalp krizi ve felcin önlenmesi, kardiyovasküler sağlığın desteklenmesi, plak oluşumunun durdurulması ve atardamarların genişletilmesi ateroskleroz tedavisinin temel amaçları olabilir. Damar sertleşmesine yönelik tedaviler şunları kapsayabilir:

• Yaşam tarzı değişiklikleri: Alkol, sigara ve tütün ürünlerinden kaçınmak, fiziksel aktiviteyi ve Akdeniz diyeti gibi sağlıklı bir beslenme düzenini sağlamak tedavi aşamalarından biridir.
• İlaç tedavisi: Kan basıncı, kolesterol, kan şekerinin yönetilmesi ve pıhtıların oluşumunun engellenmesi amacıyla birtakım ilaçlar kullanılabilir. Statinler ve hipertansiyon ilaçları vb. bu amaçla kullanılabilir.
• Ameliyat ve diğer prosedürler: Ciddi tıkanıklık ve şiddetli komplikasyonları olan hastalara uygulanabilen prosedürlerdir. Anjiyoplasti, aterektomi, karotis endarterektomisi, koroner arter bypass grefti ameliyatı ve stent yerleştirme ateroskleroz tedavisinde uygulanabilen yöntemlerdir.

Sıkça Sorulan Sorular

Erken evrede genellikle belirti vermemesi veya diğer rahatsızlıklar ile karıştırılması açısından ateroskleroz teşhis edilemeyebilir. Bu nedenle damar sertleşmesi tehlikeli boyutlara ulaşabilir. Damar tıkanıklığı hakkında en çok merak edilen soruları ve cevaplarını görmek için yazının devamını okuyabilirsiniz.

Aterosklerozun Kalp Krizine Yol Açma Riski Nedir?

Plak oluşumu ve kan pıhtısı arterlerin beslediği organlarda kan akışını engelleyebilir. Kan pıhtılarının kalbi besleyen koroner arterlerde oluşması kan akışını engelleyebilir. Oksijen ve besin sağlayamayan kan akışı kalp krizine yol açabilir. Ateroskleroz vakalarında her zaman kalp krizi oluşmayabilir ancak yaygın olarak meydana gelen bir durumdur.

Aterosklerozdan Korunmanın En Etkili Yolları Nelerdir?

Aterosklerozdan korunma yolları risk faktörlerinin ortadan kaldırılması ile sağlanabilir. Tamamen önlenemese de damar sertliği riski azaltılabilir. Aterosklerozdan korunmanın en etkili yolları şunlar olabilir:

• Doymuş ve trans yağ, kolesterol ve sodyum oranı yüksek gıdaların tüketilmemesi,
• Düzenli fiziksel aktivite yapılması,
• Kilo kontrolünün sağlanması, fazla kiloların verilmesi,
• Diyabet, hipertansiyon ve hiperkolesterolemi gibi sağlık sorunlarının tedavisinin sağlanması,
• Alkol ve tütün ürünlerinin kısıtlanması,
• Düzenli olarak doktor kontrolü sağlanması.