Folat Nedir? Ne işe Yarar?

Folat, suda çözünen ve gıdalarda doğal olarak bulunan B9 vitaminidir. Folat ve folik asit çoğu zaman birbiri ile aynı görülse de folik asit folatın sentetik formudur ve takviyelere eklenir. Sentetik form olan folik asit folata kıyasla daha iyi emilme oranlarına sahip olabilir. Folatın emilme oranı %50 iken folik asit %85 oranında vücuttan emilebilir. Gıdalarda doğal form olarak bulunan folat, sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin üretilmesi, hamilelik döneminde bebek gelişimini desteklemesi, DNA ve RNA oluşumunda önemli bir rol oynaması, vücutta homosisteinin parçalanması gibi bir takım görevlere sahiptir. Yaşamın erken dönemlerinde beyin ve omurgada oluşabilen doğum kusurları riskinin azaltılmasında önemli bir vitamindir. Sağlıklı hücre büyümesini uyararak bebeğin büyüme ve gelişme sürecine katkıda bulunabilir.

Her yaş grubu günlük beslenmesinde folata ihtiyaç duyar. Vücuda alınması gereken folat miktarı kişinin yaşına bağlı olarak değişebilir. Bu miktarlar her gün olarak alınması gereken ve aşılmaması gereken değerlerdir. Önerilen günlük folat miktarı yetişkinler için 400 mikrogram (mcg), hamilelik planlayan veya hamile kadınlar için önerilen 400-600 mikrogram ve emziren kadınlar için önerilen miktar 500 mikrogramdır. Folat dengeli beslenme ile yeterli miktarlarda alınabilir. Ancak folattan düşük bir beslenme düzeni folat eksikliğine yol açabilir. Folat eksikliği özellikle bebek gelişiminde tehlikeli sonuçlara yol açabilir.

Folatın Yararları Nelerdir?

Folat vücutta birçok mekanizmanın işleyişinde doğrudan veya dolaylı olarak görev alabilir. Folatın yararları başlıca şunları içerebilir:

• Hücre, doku ve organların fonksiyonlarını işleyen DNA ve RNA yapımına katkıda bulunması,
• Nöral tüp defektlerinin önlenmesi: Embriyo gelişim sürecinde beyin ve omuriliğin öncüsü olan nöral tüp oluşmaya başlar. Gelişme ilerledikçe nöral tüp beyin, omurilik ve omurgayı oluşturur. Nöral tüp defekti bebeğin beyin, kafatası ve omurgasının bir kısmının olmaması ile sonuçlanabilir. Anensefali ve spina bifida en yaygın nöral tüp defektleri olup yaşam boyunca sakatlığa yol açabilir. Genellikle nöral tüp defekti ile doğan bebekler hayatta kalamaz. Nöral tüp defektlerinin önlenmesinde hamilelik öncesinde ve hamilelikte folat veya folik asit alımı önerilebilir. Hamilelik planlanmadan önce folik asit kullanılması kritik bir öneme sahiptir.
• Kanser riskinin azaltılması: Yeterli miktarlarda folat veya folik asit alınması, bazı kanser türlerinin gelişmesini engelleyebilir veya riski azaltabilir. Baş ve boyun kanserleri, ağız kanseri, pankreas kanseri, gırtlak ve yemek borusu kanserleri gelişme olasılığının önüne geçebilir.
• Kardiyovasküler hastalık riskinin azaltılması: Folat, kanda bulunan yüksek miktardaki homosisteinin parçalanmasını sağlayabilir. Homosistein düzeylerinin yükselmesi atardamarların sertleşmesini uyararak kalp ve damar hastalıklarının oluşma riskini arttırabilir. Ayrıca yüksek homosistein proteini felç ve kalp krizine yol açabilir. Folat homosisteinin bu zararlı etkilerini azaltmaya yardımcıdır.

Folatın yaşa bağlı makula dejenerasyonu ve Alzheimer gelişme riskini düşürdüğü ile ilgili teoriler olsa da henüz yeterli kanıt bulunmamaktadır.

Folat İçeren Besinler Nelerdir?

Folat gıdalarda doğal olarak farklı miktarlarda bulunabilir. Ayrıca folik asit ile zenginleştirilmiş gıdalar veya gıda takviyeleri de mevcuttur. Folik asitle zenginleştirilmiş gıdalar başlıca unlar, ekmekler, makarna, meyve suları, mısır ve pirinç unu, kahvaltılık gevrekler olabilir. Folat içeren besinler şu şekilde sıralanabilir:

• Ispanak, kuşkonmaz, brüksel lahanası, brokoli, marul vb. yeşil yapraklı sebzeler,
• Portakal, portakal suyu, muz, kavun, çilek vb. taze meyveler ve meyve suları,
• Fındık, yer fıstığı, ay çekirdeği, ceviz vb. sert kabuklu yemişler,
• Fasulye, bezelye, börülce vb. baklagiller,
• Yumurta, hayvan karaciğeri ve böbreği,
• Buğday tohumu ve deniz ürünleri.

Karaciğer, ıspanak, brüksel lahanası ve kuşkonmaz folat içeriği açısından en zengin besinler arasındadır. Diğer B vitaminleri ile birlikte B9 vitamini olan folik asitin takviyelerle alınması mümkündür.

Folat Eksikliği Nedir?

Folat eksikliği birçok nedenden kaynaklanabilen düşük folat seviyelerini açıklayan durumdur. Folat ince bağırsakta aktif ve pasif taşıma ile emilir. Çeşitli etkenler nedeniyle folat vücutta aktif forma dönüşemez, bağırsaklardan emilemez veya vücuttan hızlı bir şekilde atılır. Sonuç olarak folat düşüklüğü meydana gelebilir. Vücuttaki folat deposu yaklaşık 1.000-20.000 mikrogramdır. Bununla birlikte folat kayıplarını yerine koymak amacıyla yetişkinlerde günlük olarak 400 mikrogram folat ihtiyacı oluşur. Bu miktar çocuklarda:

• 1-3 yaş için 150 mikrogram,
• 4-8 yaş için 200 mikrogram,
• 9-13 yaş için 300 mikrogram,
• 14-17 yaş için 400 mikrogram şeklindedir.

Folatın kanda yetersiz düzeye gelmesi ve folat eksikliğinin oluşması 8-16 hafta sürebilir.  Folat eksikliği sık olarak hamileler, yaşlılar, alkolikler ve birtakım ilaçları kullananlarda görülebilir. Folat eksikliğinde yaygın olarak folat eksikliği anemisi ortaya çıkabilir.

Folat Eksikliği Nedenleri Nelerdir?

Folat eksikliğinin genellikle başlıca nedeni yetersiz ve dengesiz beslenme düzenidir. Çeşitli gıdalarda bulunan folat sağlıklı beslenme ile yeterli miktarlarda alınabilir. Buna ek olarak folik asit takviyeleri önerilebilir. Folat eksikliğine yol açabilen diğer durumlar ve koşullar şunları kapsayabilir:

• Sindirim sistemi hastalıkları: Çölyak, Crohn ve inflamatuar bağırsak hastalıkları bağırsakta folat emilimini düşürebilir.
• Hamilelik: Hamilelik sırasında fetüs hücre gelişiminde folat kullanıldığından anne adaylarının ekstra folata ihtiyacı olabilir. Bu nedenle annelerde folat düşüklüğü görülebilir.
• Alkolizm: Alkolik bireyler genellikle yetersiz beslenme düzenine sahiptir ve folat alımı kısıtlıdır. Ek olarak alkol folatın emilimini engelleyebilir ve vücuttan atılımını hızlandırabilir.
• Meyve ve sebzelerin aşırı pişirilmesi: Yüksek sıcaklıkta uzun süreli pişirilen meyve ve sebzelerde folat kaybı olabilir ve yetersiz folat alımına neden olabilir.
• Genetik mutasyonlar: MTHFR geninde meydana gelen mutasyonlar sonucu vücuttaki folat aktif forma dönüştürülemez, sonucunda folat seviyeleri düşer ve homosistein parçalanması önlenemez.

Bu faktörlere ek olarak diyaliz ve kırmızı kan hücrelerini etkileyen hemolitik anemi varlığı folatın yeterince emilememesine sebebiyet verebilir. Folat eksikliği durumunda nöral tüp defektleri, megaloblastik anemi (folat eksikliği anemisi), kardiyovasküler hastalıklar ve kanser gelişebilir.

Folat Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Folat eksikliği vücudun farklı bölgelerinde birtakım semptomlara yol açabilir. İlk belirti genellikle yorgunluktur. Bununla birlikte gelişebilen diğer folat eksikliği belirtileri şunlar olabilir:

• Kırmızı dil,
• Ağız yaraları,
• Tat alma duyusunun azalması,
• Kas güçsüzlüğü ve bitkinlik,
• Kilo kaybı,
• İshal,
• Bilinç bulanıklığı,
• Konsantrasyon güçlüğü,
• Unutkanlık,
• Depresyon.

Folat eksikliği anemisi gelişmesi durumunda solgun cilt, nefes darlığı, yorgunluk, baş dönmesi, sinirlilik gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Folik asit eksikliği, bazı durumlarda B12 vitamin eksikliği sonrasında ortaya çıkabilir.

Folat Eksikliği Zararları Nelerdir?

Folat eksikliği bir dizi sağlık sorununa neden olabilir. İşte folat eksikliğinin bazı zararları:

• Anemi: Folat eksikliği, kırmızı kan hücrelerinin normal şekilde oluşmasını ve işlev görmesini etkileyebilir. Bu durum megaloblastik anemiye yol açabilir, bu da vücutta büyük, olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinin üretildiği bir durumdur.
• Bebek Gelişim Problemleri: Hamilelik sırasında folat eksikliği, nöral tüp defektleri gibi doğumsal anormalliklere neden olabilir. Bu, bebeğin omuriliği veya beyin zarları gelişirken ortaya çıkabilen bir durumdur.
• Bağışıklık Sistemi Sorunları: Folat, bağışıklık sisteminin sağlıklı bir şekilde çalışmasına katkıda bulunur. Folat eksikliği, bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve enfeksiyonlara karşı direncin azalmasına neden olabilir.
• Mental Sağlık Sorunları: Folat, beyin fonksiyonları için önemlidir. Folat eksikliği depresyon, anksiyete ve diğer mental sağlık sorunları riskini artırabilir.
• Hücre Bölünmesi Sorunları: Folat, hücre bölünmesi ve DNA sentezi için kritiktir. Folat eksikliği, hücre bölünmesinde sorunlara neden olarak doku ve organların normal olarak yenilenmesini engelleyebilir.
• Cilt Sorunları: Folat eksikliği, cilt sağlığını olumsuz etkileyebilir ve dermatit gibi cilt problemlerine yol açabilir.

Folat eksikliği genellikle dengesiz beslenme, aşırı alkol tüketimi, bazı ilaçların aşırı kullanımı veya sindirim sorunları gibi faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Folat açısından zengin yiyecekleri (yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller, tahıllar) düzenli olarak tüketmek ve gerektiğinde takviyeler almak, folat seviyelerini korumak için önemlidir. Folat eksikliği belirtileri fark edildiğinde, bir sağlık profesyoneli ile görüşmek önemlidir.

Folat Yüksekliği Nedir?

Sağlıklı beslenme alışkanlıkları ile aşırı dozda folat alınması son derece nadir bir durumdur. Folik asit için önerilen maksimum miktar 1000 mikrogramdır. Vücuda aşırı miktarda folat alınması B12 vitamini eksikliğinin fark edilmesini engelleyebilir. Folat ve B12 alyuvarların üretiminde rol alan vitaminlerdir ve her ikisi de yetersiz alındığında anemiye neden olabilir. Folat ve folik asit alımı ile folat eksikliği anemisi iyileştirilebilir gibi düşünülebilir ancak B12 eksikliği devam edebilir. Bu durum uzun süre devam ettiğinde sinir sisteminde geri dönüşü olmayan hasarlar oluşabilir. Bu nedenle beyin gelişimini yavaşlatabilir ve zihinsel gerilemeye yol açabilir. Ayrıca kansere yatkın kişilerde folat yüksekliği, tümör hücrelerinin çoğalmasına ve yayılmasına katkıda bulunabilir.

Sık Sorulan Sorular

Folat çocuk gelişiminde ve sistemlerin fonksiyonunda görev alan önemli vitaminlerden biridir.

Folat Serum Plazma Nedir?

Folat serum plazma folat değerlerinin ölçülmesinde uygulanan bir testtir. Kanda folat düşüklüğünün tespit edilmesinde uygun ve rutin bir test olarak serum folat testi önerilebilir. Serum folatın normal olduğu durumlarda ek bir test olan kırmızı hücre folatı da ölçülebilir.

Folat Kaç Olmalı?

Folat değerleri 15 yaşın altındaki genç bireylerde 3-21 ng/mL ve 15 yaşın üstündeki yetişkinlerde 3-17 ng/mL olması gerekir. Ancak genel olarak folat değerleri 2,5-20 ng/mL olarak değerlendirilebilir.

Folat Eksikliği Neden Olur?

Folat eksikliği, yetersiz ve yanlış beslenme, hamilelik, alkolizm, genetik mutasyonlar, sindirim sistemi hastalıkları ve besinlerin fazla pişirilmesi sonucunda oluşabilir. Ayrıca bazı ilaçlar, diyaliz ve hemolitik anemi folat eksikliğini tetikleyebilir.

Folat eksikliğine yönelik kontrollerinizi ihmal etmeyiniz. Liv Hospital`da folat ölçümü ve folat eksikliği tedavisine yönelik hizmetler verilmektedir.