Melatonin Nedir?

İnsan vücudunda birçok mekanizma hormonlar ile yürütülür. Hormonlar endokrin bezlerden salgılanan düzenleyici maddelerdir. Vücutta bulunan en küçük endokrin bez pineal (epifiz) bezidir ve beyinde bulunur. “Üçüncü göz” kavramını alan epifiz bezi vücut homeostazını sağlayan melatonin hormonunu üretir. Melatonin, sirkadiyen ritmi düzenleyebilir, uyku bozukluklarını yönetebilir, antioksidan etki gösterebilir ve bağışıklık sistemine destek olabilir. Ek olarak melatonin kansere karşı koruyucu ve yaşlanma karşıtı etkiler gösterebilir. Sinir sisteminde sinir koruyucu etkilerinin yanı sıra obezite, diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların kontrol edilmesinde önemli bir yere sahiptir. Epifiz bezi ergenlik döneminden sonra giderek azalan bir etkiye sahiptir. Özellikle yaşlanma ile melatonin üretiminde azalma olabilir ve yaşlılarda hastalıkların gelişme riski artabilir.

Melatonin belirli miktarlarda gastrointestinal sistem ve retinada da üretilebilir. Birçok etken melatonin salınımını etkileyebilir. Bununla birlikte melatonin salınımını sağlayan başlıca etken ışık olabilir. Günün karanlık zaman diliminde salgılanmaya başlar ve aydınlık dilimde salgılama durur. 21.00-22.00 saatlerinde salgı yapmaya başlayan epifiz bezi 02.00-04.00 saatlerinde maksimum üretim sağlar ve 07.00-09.00 saatlerinde minimum üretime geçer. Gece üretilen melatonin, günsüz üretilen seviyelerin yaklaşık 3-10 katı kadardır. Yaz aylarına kıyasla kış aylarında melatonin üretimi sürekli olabilir.

Melatonin Faydaları Nelerdir?

Melatonin hormonu metabolizma, sinir sistemi, antiinflamatuar ve antioksidan mekanizmalar, sirkadiyen ritim, bağışıklık sistemi üzerinde çeşitli faydalara sahip olabilir. Doku, organ ve sistemler üzerindeki melatonin faydaları şunları içerebilir:

• Uyku ve uyanıklık döngüsü, üreme fonksiyonlarını düzenleyebilir.
• Stres ve kaygının azaltılmasını uyararak ruh halinin düzenlenmesini sağlayabilir.
• Vücutta hastalıkların oluşmasına zemin hazırlayan oksidatif strese karşı iyi bir antioksidan etki gösterebilir.
• Kardiyoprotektan olan melatonin kalp hastalıkları gelişmesini önleyebilir ve kardiyolojik yaşlanma üzerinde faydalı etkilere sahip olabilir.
• Tümör gelişimini baskılayabilir, antioksidan işlevlerin arttırılması ve programlı hücre ölümüne katkı sağlayabilir. Bu sayede sindirim sisteminde görülen birtakım kanserlerin önlenmesinde rol alabilir. Melatonin üretiminin bozulması ile kolorektal kanserlerin görülme riski artabilir.
• Enflamatuar bağırsak hastalıkları olan ülseratif kolit, irritabl bağırsak sendromu, Crohn hastalığı ve nekrotizan enterokolite karşı koruyucu etki gösterebilir.
• Biyolojik saatin düzenlenmesinde uyku sorunu yaşayan manik bireylerde, huzursuz bacak sendromunda, REM evresi düzensizliğinde, fibromiyalji vakalarında melatonin, uyku kalitesini ve süresini arttırabilir.
• Reseptör gerektirmeden hücrelere girerek serbest radikalleri toplayabilir, hücreyi oksidatif stresin zararlı etkilerinden koruyabilir.
• Melatonin üretilmesinde öncü bir aminoasit olan triptofan ve melatonin hormonu enflamatuar düzeneği azaltabilir ve bağışıklık sistemini güçlendirebilir.

Ek olarak viral enfeksiyonların ilerleyişini engelleyemese de antiviral tedavide semptomların hafifletilmesinde birtakım etkileri olabilir. Antioksidan, antiinflamatuar ve bağışıklık güçlendirici olduğundan viral enfeksiyonların yönetilmesinde melatonin önemli olabilir.

Melatonin İçeren Besinler Nelerdir?

Vücuttaki melatonin üretimi, besinler ile değişebilir. Özellikle melatonin sentezinde kofaktör, aktivatör gibi özelliklere sahip vitamin ve mineraller, beslenmenin önemine işaret edebilir. Melatonin içeren besinlerin tüketilmesi ile kandaki melatonin düzeyleri arttırılabilir ve antioksidan kapasite yükseltilebilir. Bu besinlerin yetersiz tüketilmesi vücutta üretimi azaltabilir. Beslenme ile melatonin alımını sağlayan besinler şunları kapsayabilir:

• Yumurta,
• Arpa, yulaf, buğday, asya pirinci,
• Balık ve sert kabuklu yemişler,
• Üzüm ve üzüm ürünleri (meyve suyu, şarap vb.), kiraz, kivi, çilek, elma, muz, mango, papaya, hünnap ve ananas,
• Domates, biber, turp ve bazı mantarlar,
• Beyaz dut yaprağı, ıhlamur yaprağı, aleovera, sarı kantaron çiçekleri, kedi pençesi otu,
• Anne sütü ve diğer içme sütleri,
• Sızma zeytinyağı, kakao tozu, kavrulmamış kahve ve probiyotik yoğurt.

Bitkilerin iklim koşulları, işleme ve depolama işlemlerine göre melatonin içerikleri farklılık gösterebilir. Melatonin çeşitli meyvelerde farklı düzeyde olabileceği gibi aynı meyvenin farklı çeşitlerinde de değişiklik gösterebilir.

Melatonin Eksikliği Nedir?

Melatonin eksikliği veya melatoninin yetersiz üretilmesi “hipomelatoninemi” olarak bilinir. Cinsiyet ve yaş baz alındığında melatoninin üretilmesi gereken düzeylerinin altında olması durumu olarak açıklanabilir. Melatonin eksikliği belirtileri uyku bozukluğu şeklinde ortaya çıkabilir. Bu uyku bozuklukları şunları içerebilir:

• Uyku-uyanıklık döngüsünde düzensizlik:  Gün içinde aralıklı olarak birkaç defa uyuma şeklinde görülebilir.
• Gecikmiş uyku fazında bozukluk: Normal olarak kabul edilenden iki saat daha fazla bir sürede uykuya dalma görülebilir.
• İleri uyku evresinde bozukluk: Erken saatlerde (18.00-21.00) uykuya dalmak ve sabahın erken saatlerinde (02.00-05.00) uyanma şeklinde oluşan uyku bozukluğudur.
• 24 saat dışı uyku-uyanıklık sendromu: Her geçen gün uyku ve uyanıklık döngüsü değişiklik gösterebilir. Uyku ve uyanıklık süresi aynı kalsa da iç biyolojik saati 24 saatten daha uzun olabilir. Bu nedenle her gün yaklaşık 1-2 saat döngü değişikliği yaşanabilir.

Uyku bozuklukları sonucunda vücutta birtakım rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Riskli olan bu rahatsızlıklar:

• Obezite,
• Hipertansiyon,
• İnsülin direnci ve tip 2 diyabet,
• Metabolik sendrom,
• Meme ve prostat kanseri şeklinde olabilir.

Epifiz bezi tümörleri ve bezin hasar alması melatonin eksikliğine neden olabilir. Bununla birlikte yaşlanma, vardiyalı işler, Alzheimer ve Parkinson hastalıkları ve birtakım ilaçlar melatonin düzeylerinin yetersizliğine yol açabilir. Melatonin eksikliği vakalarında besinler ve gıda takviyeleri ile melatonin alımı sağlanmalıdır.

Melatonin Takviyesi Nedir?

Melatonin üretimi yaşlanma ile birlikte düşüşe geçebilir. Yaşın ilerlemesi ile birlikte artan uyku bozuklukları için melatonin takviyeleri kullanılabilir. Epifiz bezinden üretilen ve besinler ile alınan melatonin genellikle yeterli olsa da takviye ile uyku kalitesi desteklenebilir. Melatonin takviyesi tablet veya kapsül olarak alınabilir. Takviye uyku problemlerini tamamen ortadan kaldırmasa da bir miktar iyileştirme sağlayabilir. Melatonin takviyesi doktor gözetiminde kullanılmalıdır.

Kontrolsüz ve fazla miktarlarda alınan melatonin takviyesi, baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı, kramplar, sinirlilik, kafa karışıklığı, hafif titreme, anksiyete semptomlarına yol açabilir. Melatonin takviyeleri diğer ilaçlarla etkileşime girebilir, ilaçların etkisini arttırabilir veya azaltabilir. Bu ilaçlar şunlar olabilir:

• Tansiyon ilaçları,
• Doğum kontrol ilaçları,
• Antikoagülanlar ve antitrombosit ilaçlar,
• Diyabet ilaçları,
• Antikonvülsanlar.

Takviyeler, gündüz uykululuk oluşturabilir bu nedenle takviye alımından sonra araç kullanımı önerilmez.

Sık Sorulan Sorular

Antioksidan ve antiinflamatuar aktiviteye sahip melatonin vücutta birçok mekanizmanın yürütülmesinde etkin role sahiptir. “Melatonin nedir?”, “Melatonin ne işe yarar?”, “Melatonin hapı ne işe yarar?” gibi en çok merak edilen soruları görmek için yazının devamını okuyabilirsiniz.

Melatonin Ne İşe Yarar?

Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, uyku ve uyanıklık halinin sağlanması, tümör ve kanser oluşumunun engellenmesi, stres, kaygı ve stresin azaltılması, enflamatuar hastalıkların gelişiminin önlenmesi melatonin işlevleri arasındadır. Ek olarak diğer hormonların üretimi ve işlevini etkileyebilir, metabolik sendrom gelişme riskini azaltabilir.

Melatonin Hapı Ne İşe Yarar?

Melatonin takviye olarak tablet, kapsül veya sıvı şekilde kullanılabilir. Melatonin hapları gecikmiş uyku-uyanıklık fazı bozukluklarında, 24 saat dışı uyku-uyanıklık bozukluklarında faydalı etkiler için kullanılabilir. Uykusuzluk ve uyku döngüsünün iyileştirilmesinde kullanılan melatonin hapı, diğer bazı ilaçlarla etkileşime girebilir. Herhangi bir hastalık veya kullanılan ilaçlar bulunduğunda mutlaka doktor bilgilendirilmelidir.

Melatonin Hormonu Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?

Melatonin hormonu fazlalığı yani “hipermelatoninemi” çoğunlukla melatoninle ilişkili uyku ilaçları kullanıldığında ortaya çıkabilir. Doğal olarak oluşan melatonin fazlalığı nadir görülebilir. Bununla birlikte anoreksiya nervoza, polikistik over sendromu, üreme hormonlarının azalması sonucu oluşabilir. Melatonin hormonu fazlalığı belirtileri baş ağrısı ve baş dönmesi, vücut ısısında düşme, gün boyu uykululuk hali ve hipotoni (azalmış kas tonusu) şeklinde olabilir.

En Çok Melatonin İçeren Besin Nedir?

Kiraz, yumurta, süt, balık ve sert kabuklu yemişler en çok melatonin içeren besinler olarak bilinir. Antep fıstığı, badem, ceviz ve fındık yüksek melatonin içeriğine sahip sert kabuklu yemişler arasında sayılabilir. Yumurta ve balık, kırmızı ete oranla daha yüksek melatonin bulundurabilir.

Hormon sağlığınız için kontrollerinizi ihmal etmeyiniz. Liv Hospital`da melatonin hormonu kontrollerine yönelik hizmetler verilmektedir.