Esansiyel elementler, vücudun fizyolojik işlevlerini yerine getirebilmesi için gerekli olan elementlerdir. Esansiyel elementler olmadan vücut, yaşam döngüsünü tamamlama konusunda güçlük çeker ve normal gelişimi gerçekleşemez. Vücuttaki oranları oldukça düşüktür bu nedenle dışarıdan alınması gerekmektedir. Yetersiz alımları çeşitli işlev bozukluklarına neden olabilir. Selenyum da insan sağlığı için son derece önemli esansiyel elementlerden birisidir. Doğadaki selenyum kömür yakılması, toprak ve kayaların aşınması ya da volkanik patlamalar ile ortaya çıkmaktadır.

Selenyum Nedir?

Selenyum günlük diyette organik ya da inorganik şekilde alınabilen esansiyel element grubuna dahil bir mineraldir. Doğal olarak 4 şekilde bulunmaktadır. Bunlar elementel selenyum (Se), selenid, selenit ve selenattır. Selenyumun selenit ve selenat formu su içerisinde bulunurken organik formları olan selenometionin ve selenosistein, hayvansal ürünlerin, sebzelerin ya da tahılların içerisinde bulunabilir. İnsanlar selenyumu temel olarak gıda maddeleri aracılığı ile alsa da hava ve su minör kaynaklar arasında yer almaktadır.

Selenyum başlıca metabolik yolaklarda, tiroit hormonu metabolizmasında, immün ve otoimmün sistemde, üreme sisteminde ve antioksidan savunma mekanizmasında rol oynayan çok önemli bir elementtir. Bu nedenle selenyum seviyesini olması gereken düzeyde tutmak, eksikliğini gidermek ya da fazlalığın neden olabileceği toksisiteden kaçınmak için günlük alım miktarlarına dikkat edilmesi gerekmektedir.

Selenyum Ne İşe Yarar? Selenyum Faydaları Nelerdir?

Selenyum insan sağlığı için çok önemli metabolik yolaklara katılarak etki gösteren, esansiyel olsada vücut dengesi için elzem bir elementtir. Vücudun yapı taşı olarak kabul edilebilen ve hemen her mekanizmada doğrudan rol alan proteinlerin fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için selenyuma ihtiyaçları vardır. Protein ve selenyumun birlikte oluşturduğu komplekse selenoprotein denilmektedir ve insan vücudunda 100 civarında selenoprotein bulunmaktadır. Bu nedenle selenyum vücutta proteinin fayda sağladığı hemen her alanda fayda sağlayabilir. Ek olarak selenyum faydaları şu şekilde sıralanabilir:

• Selenyum toksik ağır metallerin etkisini yok eder. Kadmiyum ve civanın toksik etkilerini önler.
• Keshan hastalığı (Çin’de yaygın olarak görülen bir kalp hastalığı) oluşmasına engel olur.
• Glutatyon peroksidaz enziminin yapısına katılarak enzimi aktive eder. Bu enzim yağ asitlerinin oksidasyonu sonucunda peroksitleri suya dönüştürerek hücrelerin yapısını bozan ve hücre zarına zarar veren serbest radikalleri yok eder.
• Antioksidan etkileri oldukça yüksektir.
• Üreme sisteminin sağlığı ve sperm hareketliliği için gereklidir.
• Bebek düşürme riskini azaltır.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir.
• AIDS, yaşlanma ile birlikte gelişen katarakt ve grip gibi hastalıklarının baskılanmasını sağlar.
• Hipertansiyon ve kalp hastalıklarını önler.
• Kardiyovasküler sistemi ve endokrin sistemi destekler.
• Bazı kanser türlerinin ve malnütrisyonların (beslenme bozuklukları) gelişmesini engeller.
• Romatizmal ağrıları ve eklem kireçlenmelerini giderir.
• Guatr, astım ve şeker hastalıklarını önler.
• Tiroit hormonunun düzenlenmesini sağlar ve tiroit dokusunu oksidatif stresten korur.
• İnflamasyonu engeller.
• Hashimoto tiroidi tedavisinde kullanılır.

Selenyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir? Selenyum Eksikliği Nelere Neden Olabilir?

Selenyum insan sağlığı ve vücut homeostazı için özellikle de bağışıklık sisteminin düzenli çalışması için son derece önemli bir eser elementtir. Bu nedenle eksikliği birtakım belirtilerle birlikte sağlık sorunlarına neden olabilir. Selenyum eksikliği belirtileri;

• Kas ağrıları,
• Kas zafiyeti,
• Depresyon ve anksiyete,
• Bağışıklık sisteminde zayıflık,
• Deri ve saçlarda renk kaybı,
• Tırnaklarda beyazlaşma şeklinde sıralanabilir.

Gerekli tetkikler yapılarak selenyum eksikliği teşhis edilirse, doktor tavsiyesi doğrultusunda selenyum takviyesi kullanılabilir. Bu şekilde belirtilerin giderilmesi ve tedavi edilmesi hedeflenir. Selenyum eksikliğinin neden olabileceği sağlık problemleri ise şu şekilde sıralanabilir:

• Yaşlanma,
• Kanser,
• İnsülin direnci,
• Diyabet,
• Kardiyovasküler ve nörodejeneratif hastalıklar,
• Otoimmün ve immün sistem hastalıkları,
• Keshan hastalığı,
• Mental yetersizlik ve depresyon,
• Algılama, konuşma ve öğrenme güçlükleri,
• Spastik motor bozuklukları,
• Beyin hasarı ve kretenizm,
• Entelektüel düzeyde azalma,
• Anormal yürüyüş ve denge bozuklukları,
• El becerisinde azalma,
• Epilepsi (sara) hastalığı,
• Down sendromu,
• Üreme bozuklukları ve sperm hareketliliğinde eksik,
• Tiroit bezinde toksik etki ve hipertiroksinemi,
• İnflamasyon hastalıkları,
• Oksidatif stres,
• Kıkırdak nekrozu ve kemik bozuklukları,
• Aritmi,
• Felç,
• Erkeklerde infertilite (kısırlık),
• Ani bebek ölümü sendromu,
• Prostat kanseri,
• Nefropati (böbrek hasarı).

Ayrıca zinc ve selenyum eksikliği birlikte görülebilir. Çünkü selenyum eksikliği dolaylı olarak çinko (zinc) emilimini olumsuz etkileyerek eksikliğine neden olabilir ve belirtileri benzerlik göstermektedir. Ortak belirtiler saç dökülmesi, bağışıklık problemleri, cilt sorunları kilo kaybı ve kas ağrıları şeklinde sıralanabilir.

Selenyum Toksisitesi Nedir?

Selenyumun diyetle fazla alınması da aynı eksik alınması gibi birtakım sağlık sorunlarına ve toksik durumlara neden olabilir. Günlük ya da haftalık olarak 30 mg'dan daha fazla selenyum alınması sağlık açısından risk teşkil edebilir. Bu durum selenyum zehirlenmesi yani selenosise neden olabilir. Zehirlenme belirtileri şu şekildedir:

• Mide bulantısı ve kusma,
• İshal,
• Saç dökülmesi,
• Dermatit (egzama),
• Deri ve prostat kanseri,
• Tırnak yapısında bozukluk,
• Nefeste sarımsak kokusu  oluşması,
• Sersemlik hissi,
• Solunum güçlüğü,
• Körlük,
• Kilo kaybı ve nörolojik rahatsızlıklar,
• Ayrıca fazladan selenyum takviyesi alımı Tip 2 diyabet alımına neden olabilmektedir.

Günlük Olarak Alınması Gereken Selenyum Miktarı Ne Kadardır?

Günlük olarak alınan selenyum miktarı diyetle alınan selenyumun formuna göre değişiklik gösterebilmektedir. Selenyum ihtiyacı genellikle proteince zengin gıdalar aracılığı ile karşılanmaktadır. Bu gıdalar genel olarak kırmızı et, balık, sakatatlar, süt ve süt ürünleri şeklinde sıralanabilir. Optimum biyolojik fonksiyonların gerçekleşebilmesi için günlük olarak alınması gereken selenyum miktarının alınması önemlidir. Selenyum eksikliği halinde ortaya çıkabilen Keshan hastalığının önlenmesi için günlük olarak 30 μg kadar alınması yeterlidir. İlkokul çağındaki çocukların günlük olarak alması gereken selenyum miktarı ise 30-40 μg kadardır.

Bazı çalışmalara göre 70 kg bir bireyin gıdalarla günlük olarak alması gereken selenyum miktarı 350 μg /kg kadardır. Yine bu çalışmalara göre günlük alınması gereken miktar yaklaşık 150 μg ve selenyum takviyelerinde bulunan miktar ise 200 μg kadardır, ancak bu takviyeler yalnızca teşhis edilmiş eksiklik durumunda kullanılmalıdır. Aksi takdirde selenyum zehirlenmesi gibi istenmeyen durumlar oluşabilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre günlük 400 ila 700 μg civarında alınan selenyum ise insan sağlığı için toksik etki oluşturmaktadır. Bu nedenle günlük alımın 70 μg'ı aşmaması tavsiye edilir.

Günlük olarak alınması önerilen selenyum miktarı kişiye, kişinin yaşına ya da herhangi bir hastalık durumunun varlığına göre değişebilmektedir. Ancak belirlenmiş bazı referans değerleri vardır, bu değerler yaşa göre şu şekilde sıralanabilir:

• 1–3 yaş aralığındaki kadınlarda ve erkeklerde 20 µg,
• 4–8 yaş aralığındaki kadınlarda ve erkeklerde 30 µg,
• 9–13 yaş aralığındaki kadınlarda ve erkeklerde 40 µg,
• 14 yaş ve üstündeki kadın ve erkeklerde 55 µg,
• 14–50 yaş aralığında gebelik dönemindeki kadınlarda 60 µg ve emziren kadınlarda 70 µg kadar alınmalıdır. [1]

Selenyum Nelerde Var?

Selenyum genellikle protein içeriği zengin besin maddelerinde bulunmaktadır. Dengeli bir beslenme programı oluşturulduğu takdirde selenyumun günlük alımı sağlanabilir. Selenyum içeren besinler şu şekilde sıralanabilir:

• Brezilya fındığı,
• İstiridye,
• Midye,
• Karides,
• Süt,
• Beyaz ekmek,
• Ayçekirdeği,
• Tavuk ve sığır eti,
• Yengeç,
• Somon ve pisi balığı,
• Şehriye,
• Buğday, mısır, pirinç ve bu tahılların unları,
• Kurufasulye,
• Bezelye,
• Mercimek,
• Soya fasulyesi,
• Antep fıstığı,
• Badem,
• Yağlı tohumlar,
• Yerfıstığı,
• Kestane,
• Hindistan cevizi,  
• Ceviz,
• Tuna,
• Böbrek, yürek ve karaciğer gibi sakatatlar,
• Yumurta,
• Süt ve süt ürünleri,
• Balkabağı,
• Mantar,
• Patates,
• Kuru ve yaş üzüm.

Selenyum insan sağlığı ve vücut dengesinin korunması için mutlaka yeterli düzeylerde alınması gereken bir mineraldir. Dengeli ve sağlıklı beslenme rutinleri ile vücudun ihtiyaç duyduğu günlük selenyum miktarı rahatlıkla karşılanabilir. Ancak herhangi bir metabolik rahatsızlıktan kaynaklanan selenyum eksikliğinin giderilmesi için mutlaka doktor tavsiyesi alınmalıdır.