Ortodonti
Son Güncelleme Tarihi 2.12.2025 09:03:51
Ortodonti, diş hekimliğinin bir uzmanlık dalıdır ve temel olarak dişlerin ve çenelerin düzgün hizalanmasını sağlamakla ilgilenir. Kelime olarak Eski Yunanca'da "düz, doğru" anlamına gelen orthos ve "diş" anlamına gelen odons kelimelerinden türemiştir.
Ortodonti, diş hekimliğinin bir dalıdır ve dişlerin, çenelerin ve yüz yapısının düzgün hizalanmasıyla ilgilenir. Amaç; hem estetik görünümü hem de çene ve diş fonksiyonlarını düzeltmektir.
Ortodonti tedavisi, dişlerin çapraşık, ayrık veya yanlış konumlanmış olduğu durumlarda uygulanır. Bu tedavi sırasında diş telleri, şeffaf plaklar (Invisalign vb.), braketler veya aparatlar kullanılarak dişlerin doğru konuma gelmesi sağlanır.
Ortodontinin Amaçları ve İlgilendiği Durumlar
Ortodontik tedavi, hem estetik hem de fonksiyonel iyileşmeyi hedefler. Başlıca ilgilendiği konular şunlardır:
- Çapraşık Dişler: Çenede yeterli yer olmaması nedeniyle dişlerin üst üste binmesi veya düzensiz dizilmesi.
- Aralıklı Dişler: Dişler arasında boşlukların bulunması.
- Kapanış Bozuklukları (Maloklüzyon): Üst ve alt çene dişlerinin birbirine uyumsuz veya düzensiz bir şekilde kapanması (örneğin; alt çenenin önde, üst çenenin önde olması gibi).
- Çene Gelişim Bozuklukları: Çene kemiklerindeki uyumsuzluklar ve iskeletsel deformasyonlar.
- Konuşma ve Çiğneme Fonksiyonları: Dişlerin doğru hizalanmasıyla bu fonksiyonların iyileştirilmesi.
- Gömülü Dişler: Çene kemiği içinde sıkışıp kalan dişlerin uygun pozisyona getirilmesi.
Dişsel Düzensizlikler (Dişlerin Dizilimine İlişkin Sorunlar)
Bunlar, çene yapısı genel olarak normal olsa bile dişlerin yanlış pozisyonlanmasından kaynaklanan sorunlardır:
- Çapraşık Dişler (Sıkışıklık): Çene kemiğinde dişlerin düzgün sıralanması için yeterli yer olmaması nedeniyle dişlerin üst üste binmesi, dönmesi (rotasyon) veya düzensiz dizilmesi.
- Aralıklı Dişler (Diastema): Dişler arasında aşırı boşlukların bulunması. Genellikle diş boyutu/çene boyutu uyumsuzluğu, eksik dişler veya dudak bağının (frenilum) normalden kalın olması neden olur.
- Gömülü Dişler: Dişlerin sürme (çıkma) yolunda bir engel nedeniyle çene kemiği içinde kalarak ağız içine çıkamaması (özellikle köpek dişleri).
- Eksik Dişler (Hipodonti) veya Fazla Dişler (Süpernümere Dişler): Doğuştan bazı dişlerin eksik olması veya normalden fazla sayıda diş bulunması.
Kapanış Bozuklukları (Maloklüzyon)
Alt ve üst dişlerin birbirleriyle olan uyumsuz kapanış ilişkileridir. Ortodontide, genellikle Angle Sınıflandırması kullanılarak tiplendirilir:
| Sınıf | Açıklama |
| Sınıf I | Çene kapanışı (molar ilişki) normaldir, ancak sadece ön dişlerde çapraşıklık veya aralık gibi hizalama sorunları vardır. |
| Sınıf II | Üst çene veya dişler öndedir (Overbite / Retrognati). Alt çene üst çeneye göre geride konumlanmıştır. Genellikle "tavşan diş" görünümü verir ve çiğneme zorluklarına yol açar. |
| Sınıf III | Alt çene veya dişler öndedir (Underbite / Prognati). Alt çene üst çeneye göre ileride konumlanmıştır. Bazen yüz profilini ciddi şekilde etkiler. |
Diğer Kapanış Türleri
- Derin Kapanış (Deep Bite / Overbite): Üst ön dişlerin alt ön dişleri normalden fazla (neredeyse tamamen) örtmesi.
- Açık Kapanış (Open Bite): Ön dişlerin veya arka dişlerin birbirine temas etmemesi ve kapandığında arada boşluk kalması. Konuşma (pelteklik) ve ısırma problemlerine yol açar.
- Çapraz Kapanış (Crossbite): Bir veya daha fazla üst dişin, alt dişlerin içine değil, dışına doğru kapanması. Bu durum tek bir dişte (tek diş çapraz kapanış) veya tüm dişlerde (iskeletsel çapraz kapanış) görülebilir.
Çene ve İskeletsel Bozukluklar
Özellikle büyüme ve gelişim döneminde fonksiyonel apareylerle veya yetişkinlikte cerrahi ile tedavi edilen çene kemiklerindeki uyumsuzluklardır:
- Çene Geriliği veya İleriliği: Alt veya üst çenenin diğerine göre daha az veya aşırı gelişmiş olması.
- Çene Darlığı: Üst çenenin yanlardan dar olması, bu da dişlerin çapraz kapanmasına veya sıkışıklığa neden olur.
- Yüz Asimetrisi: Çene yapısındaki bozukluklar nedeniyle yüz hatlarında oluşan dengesizlikler.
Fonksiyonel Sorunlar ve Alışkanlıklar
Tedavi edilmezse çene ve diş yapısını bozan kötü alışkanlıklar ve fonksiyonel sorunlar da ortodontinin ilgi alanındadır:
- Çene Eklemi Rahatsızlıkları (TME Bozuklukları): Yanlış kapanış veya diş sıkma/gıcırdatma (bruksizm) sonucu çene ekleminde oluşan ağrı, ses (tıklama) ve kilitlenme.
- Parmak Emme, Dil İtme, Uzun Süreli Emzik Kullanımı: Bu tür alışkanlıkların neden olduğu açık kapanış veya çene deformiteleri.
- Konuşma ve Çiğneme Güçlükleri: Dişlerin düzensizliğinden kaynaklanan s ve z gibi sesleri doğru çıkaramama veya yiyecekleri etkin çiğneyememe.
Tedavi Yöntemleri
Ortodontistler, bu sorunları düzeltmek için hastanın durumuna özel farklı tedavi yöntemleri kullanırlar:
- Diş Telleri (Braketler): En yaygın yöntemdir. Dişlerin üzerine yapıştırılan metal veya estetik (seramik) braketler ve bu braketlerden geçen teller yardımıyla dişlere kontrollü kuvvet uygulanır.
- Şeffaf Plaklar (Alignerlar): Görünürlüğü az olan, kişiye özel üretilmiş ve belli aralıklarla değiştirilen şeffaf plaklar ile dişler hareket ettirilir.
- Hareketli ve Sabit Apareyler: Özellikle çocuklarda çene gelişimini yönlendirmek veya basit diş hareketlerini sağlamak için kullanılan farklı aygıtlar (damaklık, çenelik, palatal genişleticiler vb.).
- Cerrahi Ortodonti: Şiddetli çene uyumsuzluklarında, cerrahi müdahale ile ortodontik tedavinin birleştirilmesi.
Sabit Ortodontik Tedaviler (Geleneksel Diş Telleri)
Diş hekimi tarafından dişlere sabitlenen ve tedavi süresince hastanın çıkaramadığı sistemlerdir. Neredeyse tüm kapanış ve çapraşıklık problemlerinde başarıyla kullanılır.
Metal Braketler:
- En eski, en dayanıklı ve genellikle en maliyet etkin tedavi şeklidir. Diş yüzeyine özel yapıştırıcı ile yapıştırılan küçük metal parçalar (braketler) ve bunları birbirine bağlayan teller kullanılır. Diş hareketlerini kontrol etmede çok hassastır.
- Ciddi ve karmaşık kapanış bozuklukları, yoğun çapraşıklıklar ve cerrahi gerektiren ortodontik vakalar dahil olmak üzere en geniş yelpazede kullanılır.
Seramik/Şeffaf Braketler:
- Metal braketlerle aynı çalışma prensibine sahiptir, ancak braketler diş renginde veya şeffaf seramik malzemeden yapılır. Bu sayede estetik kaygıları olan hastalar için daha az dikkat çekici bir alternatif sunar.
- Özellikle yetişkin hastalarda ve estetiğin ön planda olduğu vakalarda metal braketlerin yerine tercih edilir.
Şeffaf Plaklarla Tedavi
Son yılların en popüler yöntemidir ve özellikle yetişkinler arasında hızla yaygınlaşmıştır.
- Hastanın dişlerinin dijital taraması ile tamamen kişiye özel olarak üretilen, şeffaf ve çıkarılabilir plaklardır. Plaklar, dişleri kademeli olarak hareket ettirmek için belirli aralıklarla (genellikle 1-2 haftada bir) değiştirilir.
- Görünmez olması ve yemek yeme ile diş fırçalama sırasında çıkarılabilmesi en büyük avantajlarıdır. Bu, ağız hijyenini korumayı kolaylaştırır.
- Hafif ve orta düzeydeki çapraşıklıkların, aralıkların ve bazı kapanış bozukluklarının tedavisinde etkilidir. Tedavinin başarısı, plağın günlük olarak yeterli saat (genellikle 20-22 saat) takılmasına bağlıdır.
Hareketli ve Fonksiyonel Apareyler
- Bu aygıtlar hastanın kendisinin takıp çıkarabildiği ve çoğunlukla çocuk ve ergenlerde kullanılan tedavilerdir.
- Dişlerin pozisyonunu değiştirmekten çok, özellikle büyüme ve gelişim döneminde çene kemiklerinin büyümesini ve gelişimini yönlendirmeyi hedefler (İskeletsel bozukluklar).
Örnekler:
- Çene Genişleticiler (RPE): Üst çene darlığı olan çocuklarda, çene kemiğini yanlara doğru genişletmek ve çapraz kapanış sorununu gidermek için kullanılır.
- Fonksiyonel Apareyler (Bionator, Aktivatör vb.): Alt çenesi geride olan çocuklarda, alt çenenin büyümesini teşvik ederek üst ve alt çene uyumunu sağlamak için kullanılır.
- Basit Plaklar: Parmak emme gibi kötü alışkanlıkları önlemek veya çok küçük diş hareketlerini gerçekleştirmek için kullanılır.
Cerrahi Ortodonti Nedir?
Cerrahi Ortodonti, teknik adıyla Ortognatik Cerrahi (Çene Cerrahisi), tek başına ortodontik tedavinin yetersiz kaldığı ileri düzeydeki iskeletsel (çenesel) uyumsuzlukları düzeltmek için uygulanan bir tedavi yaklaşımıdır.
Bu tedavide, dişler ortodontik tellerle dişler arası uyumu sağlamak üzere hizalanırken, çene kemiklerinin konumu ve boyutu cerrahi bir müdahale ile değiştirilerek yüz ve çene uyumu sağlanır.
