-
Küme Baş Ağrısı Nedir?
-
Küme Baş Ağrısı Belirtileri Nelerdir?
-
Küme Baş Ağrısının Nedenleri ve Tetikleyicileri
-
Küme Baş Ağrısının Tanısı Nasıl Konulur?
-
Küme Baş Ağrısı Tedavi Yöntemleri
-
Küme Baş Ağrısı ile Yaşamak
-
Sıkça Sorulan Sorular
Nörolojik spektrumda yer alan bazı baş ağrısı sendromları, yalnızca ağrının şiddetiyle değil, atakların belirgin zamanlaması, eşlik eden otonomik bulgular ve tedaviye dirençli klinik seyirleriyle de dikkat çeker.
Özellikle erkeklerde daha sık rastlanan, dönemsel ya da kronik karakterde seyreden bu ağrı tipi; hipotalamik disfonksiyon, trigeminal-otonomik aktivasyon ve sirkadiyen ritim bozuklukları gibi çok katmanlı fizyopatolojik mekanizmalarla ilişkilidir.
Küme Baş Ağrısı Nedir?
Küme baş ağrısı, genellikle başın bir tarafında, göz çevresinde lokalize olan ve son derece şiddetli seyreden baş ağrısı tipidir. Ataklar halinde gelir, çoğu zaman sabit saatlerde tekrarlanır ve birkaç hafta ile birkaç ay arasında süren “küme dönemleri” ile karakterizedir. Her atak ortalama 15 ila 180 dakika arasında sürse de, bu süre zarfında yaşanan ağrı, bireyin işlevselliğini tamamen kısıtlayabilir.
Bu durum, özellikle erkeklerde, 20 ila 40 yaş arasında daha sık görülür. Kadınlarda da rastlansa da yaygınlığı erkeklere göre belirgin şekilde daha düşüktür. Küme tipi baş ağrısı, yoğun bir ağrıya neden olabilir.
Ataklar, genellikle geceleri ya da sabaha karşı ortaya çıkar ve çoğu zaman bireyi uykudan uyandırır. Ağrının yanı sıra gözde kızarma, sulanma, burun tıkanıklığı, alın ve yanakta terleme gibi eşlik eden otonomik belirtiler tabloya eşlik eder. Kronik baş ağrısı tipi olarak sınıflandırılan bu durum, bazı bireylerde yıl boyunca hiç ara vermeden devam edebilir.
Küme Baş Ağrısı Diğer Baş Ağrılarından Nasıl Ayrılır?
Küme tipi baş ağrısı, migren ya da gerilim tipi baş ağrısı gibi daha sık rastlanan baş ağrılarından bazı özellikleriyle belirgin şekilde ayrılır. Ayırt edici özellikleri doğru analiz etmek, tanıya giden yolda büyük önem taşır.
- Tek taraflıdır ve genellikle göz çevresinde yoğunlaşır.
- Ataklar kısa sürelidir, ancak günde birkaç kez tekrar edebilir.
- Birey huzursuzdur, genellikle yerinde duramaz (migren hastalarının aksine karanlıkta yatmak istemez).
- Otonomik semptomlar eşlik eder: gözde yaşarma, burun akıntısı, göz kapağında düşüklük.
- Sıklığı dönemsel olabilir, bazı hastalarda ise yıl boyu devam eden kronik forma dönüşebilir.
Küme Baş Ağrısı Kimlerde Görülür?
Küme baş ağrısı, erkeklerde kadınlara göre yaklaşık 3 ila 4 kat daha sık görülür. Hastaların çoğu 20 ila 40 yaş arasındadır. Ancak çocukluk ya da ileri yaşlarda da vakalar bildirilmektedir. Genetik yatkınlık, sigara kullanımı ve belirli yaşam tarzı alışkanlıkları hastalığın ortaya çıkışında etkili olabilir.
Risk grubundaki bireyler:
- Uzun süreli sigara içicileri
- Uyku düzeni bozuk olanlar (gece çalışanlar, vardiya sistemiyle çalışanlar)
- Alkol tüketimi yüksek bireyler
- Aile öyküsünde küme tipi baş ağrısı bulunanlar
Bu özellikler doğrudan hastalık nedeni olmasa da, atakların ortaya çıkmasında ve şiddetinde rol oynayabilir.
Küme Baş Ağrısı Belirtileri Nelerdir?
Küme baş ağrısı, baş ağrısı spektrumunun en şiddetli formlarından biridir ve belirtileri diğer baş ağrısı türlerine göre oldukça karakteristiktir. Bu belirtiler yalnızca ağrıdan ibaret olmayıp, nörolojik ve otonomik sistemleri de etkileyen çok sayıda bulguyla birlikte seyredebilir.
Küme Baş Ağrısının Temel Belirtileri
Küme baş ağrısı belirtileri, genellikle aniden başlar ve birkaç dakika içinde maksimum şiddetine ulaşır. Ağrı tipik olarak başın bir tarafında, özellikle göz çevresinde lokalizedir. En sık raporlanan temel bulgular şunlardır:
- Başın tek tarafında, genellikle göz arkasında veya şakakta yoğun, delici karakterde ağrı
- Ağrının 15 dakika ile 3 saat arasında sürmesi
- Günde birden fazla tekrarlayan ataklar
- Atakların çoğunlukla aynı saatte, özellikle gece yarısı ya da sabaha karşı ortaya çıkması
- Ağrı sırasında bireyin huzursuz ve yerinde duramaz hale gelmesi
Bu belirtiler, küme tipi baş ağrısı ile migren ya da gerilim tipi baş ağrısı arasındaki en belirgin farklardan biridir. Migren hastaları sessiz ve karanlık bir ortam ararken, küme baş ağrısı yaşayan bireyler yerlerinde duramaz, sürekli hareket etme ihtiyacı hisseder.
Atak Sırasında Görülen Eşlik Eden Belirtiler
Küme baş ağrısı neden olur sorusuna yanıt ararken, yalnızca ağrının şiddeti değil, eşlik eden belirtiler de önem taşır. Bu ataklar sırasında, ağrının olduğu tarafta otonom sinir sistemi kaynaklı semptomlar sıklıkla gözlenir:
- Gözde yaşarma (lakrimasyon)
- Burun akıntısı veya tıkanıklık (özellikle ağrı tarafında)
- Göz kapağında düşüklük (ptozis)
- Göz bebeğinde küçülme (miyozis)
- Yüzde kızarma veya terleme (alında ve yanakta)
Bu semptomlar atakla birlikte başlar ve çoğu zaman ağrının geçmesiyle birlikte kaybolur. Ancak bazı hastalarda hafif düzeyde birkaç saat sürebilir. Bu özellikleriyle küme baş ağrısı, otonomik disfonksiyon ile seyreden nadir baş ağrısı tiplerinden biridir.
Küme Döneminin Özellikleri
Küme dönemi, bu hastalığın diğer baş ağrılarından ayrılmasını sağlayan önemli bir özelliktir. Ataklar genellikle belirli bir dönemde yoğunlaşır ve bu süreç günlerce, haftalarca hatta aylarca sürebilir. Ardından ataklar tamamen kaybolur ve uzun süren remisyon dönemi başlar.
- Küme dönemi sıklıkla 6 ila 12 hafta sürer
- Ataklar her gün aynı saatlerde tekrarlayabilir
- Küme döneminden sonra aylarca hatta yıllarca hiç atak olmayabilir
- Bazı hastalarda kronik baş ağrısı şeklinde, yıl boyunca ataksız dönem olmaksızın sürebilir
Küme baş ağrısı nasıl geçer sorusunun yanıtı da bu dönemin iyi yönetilmesine bağlıdır. Küme döneminin başlangıcında uygulanan koruyucu tedavi stratejileri, atakların sayısını ve şiddetini azaltmada etkili olabilir.
Küme Baş Ağrısının Nedenleri ve Tetikleyicileri
Küme baş ağrısı, klinik açıdan belirgin bir tabloya sahip olmasına rağmen, patofizyolojisi halen tam olarak aydınlatılamamıştır. Ancak son yıllarda yapılan nörogörüntüleme ve biyolojik araştırmalar, belirli beyin bölgeleriyle ilişkilendirilebileceğini göstermiştir. Bunun yanı sıra atakları başlatan çevresel ve fizyolojik tetikleyiciler de mevcuttur.
Küme Baş Ağrısının Olası Nedenleri
Kesin neden bilinmemekle birlikte, küme tipi baş ağrısı ile ilişkili olduğu düşünülen bazı biyolojik mekanizmalar vardır:
- Hipotalamus disfonksiyonu: Uyku, sirkadiyen ritim ve hormonal düzenlemeden sorumlu olan bu beyin bölgesi, küme baş ağrısında anormal aktivite gösterir. Bu durum atakların her gün aynı saatte tekrarlamasını açıklayabilir.
- Trigeminal sinir aktivasyonu: Baş ve yüz bölgesindeki ağrı ile ilişkili olan bu sinirin aşırı uyarılması, ağrının merkezinde yer alabilir.
- Otonom sinir sistemi bozukluğu: Gözde sulanma, burun tıkanıklığı ve göz kapağı düşüklüğü gibi belirtiler, bu sistemin etkilenmesinden kaynaklanır.
Küme Baş Ağrısını Tetikleyen Faktörler
Küme baş ağrısı, rastlantısal olarak ortaya çıkmadığı gibi yalnızca biyolojik nedenlere bağlı da değildir. Atakların başladığı dönemde bazı çevresel ve davranışsal tetikleyiciler, semptomları daha da ağırlaştırabilir. Bunlar arasında:
- Alkol: Küme döneminde alınan tek bir içki bile atağı başlatabilir.
- Sigara: Hem tetikleyici hem de risk faktörü olarak değerlendirilir.
- Parlak ışık ve yüksek ses
- Aşırı sıcak veya yükseklik değişimi (örneğin uçak yolculuğu)
- Uyku düzenindeki bozukluklar (fazla uyumak ya da uykusuzluk)
- Kaygı ve ani duygusal değişimler
Bu tetikleyiciler, sadece atakların ortaya çıkmasını kolaylaştırmakla kalmaz, aynı zamanda ağrının süresini ve şiddetini de artırabilir. Bu nedenle küme baş ağrısı tedavisi kadar tetikleyici yönetimi de önemlidir.
Küme Baş Ağrısı Risk Faktörleri
Her bireyde görülmeyen ve oldukça spesifik bir tabloya sahip olan küme tipi baş ağrısı, bazı özellikleri taşıyan bireylerde daha sık raporlanmaktadır. Klinik gözlemler, aşağıdaki risk faktörlerinin atak sıklığı ve süresi üzerinde etkili olabileceğini göstermektedir:
- Cinsiyet: Erkeklerde kadınlara oranla 3-4 kat daha sık görülür.
- Yaş: Genellikle 20-40 yaş aralığında başlar.
- Sigara kullanımı: Küme baş ağrısı olan bireylerin büyük çoğunluğu sigara içicisidir.
- Aile öyküsü: Genetik yatkınlık az sayıda çalışmada bildirilmiş olsa da, tam netlik kazanmış değildir.
- Uyku bozuklukları ve vardiyalı çalışma düzeni
- Geçirilmiş travmalar veya migren öyküsü
Küme baş ağrısı belirtileri gösteren bireylerde bu faktörlerin değerlendirilmesi, hem tanıya yaklaşımı kolaylaştırır hem de tedaviye yön verir.
Küme Baş Ağrısının Tanısı Nasıl Konulur?
Küme baş ağrısı, klinik olarak ayırt edici özelliklere sahip olmasına rağmen, migren, sinüzit, nevralji gibi diğer baş ağrısı tipleriyle karıştırılabilir. Bu nedenle doğru tanı koymak için detaylı bir değerlendirme süreci gerekir. Tanı çoğunlukla hastanın beyan ettiği semptomlar üzerinden konulsa da, ayırıcı tanı amacıyla bazı tetkikler de yapılabilir.
Nörolojik Muayene ve Hasta Öyküsü
Tanı sürecinin temelini detaylı bir hasta öyküsü ve nörolojik değerlendirme oluşturur. Özellikle aşağıdaki bilgiler tanı için kritik öneme sahiptir:
- Ağrının süresi, sıklığı, şiddeti ve lokalizasyonu
- Atakların ne zaman başladığı ve ne kadar sürdüğü
- Eşlik eden belirtiler (göz yaşarması, burun tıkanıklığı vb.)
- Tetikleyici faktörlerin varlığı
- Daha önce tanı konmuş baş ağrısı öyküsü
- Ailede benzer yakınmalar olup olmadığı
Nöroloji uzmanı, bu öykü doğrultusunda atakların düzenliliği, semptomların karakteri ve otonomik bulgulara dayanarak küme tipi baş ağrısı tanısına ulaşabilir.
Görüntüleme Yöntemleri
Küme baş ağrısı neden olur sorusuna yanıt ararken, nadir de olsa ikincil baş ağrısı nedenlerini dışlamak için bazı görüntüleme tekniklerine başvurulabilir. Bu yöntemler tanıyı kesinleştirmekten ziyade, olası başka hastalıkları dışlama amacı taşır:
- Beyin MRI: Tümör, damar malformasyonu, sinüzit gibi yapısal nedenleri dışlamak için
- Beyin BT (bilgisayarlı tomografi): Akut durumlarda veya travma sonrası değerlendirilen olgularda
- MR anjiyografi: Damar yapılarının detaylı incelenmesi için gerekebilir
Tanı Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Küme baş ağrısı tedavisi, doğru tanı ile başlar. Ancak tanı sürecinde sık yapılan bazı hatalar, yanlış sınıflandırmalara neden olabilir. Bu nedenle dikkat edilmesi gereken bazı kritik noktalar şunlardır:
- Ağrının süresi 15 dakika ile 3 saat arasında olmalıdır. Daha uzun süren ağrılar genellikle migren yönünde değerlendirilmelidir.
- Ağrı sıklığı genellikle günde 1 ila 8 kez arasında değişir. Daha seyrek veya sürekli ağrı başka nedenleri düşündürür.
- Aynı tarafta tekrar eden ataklar karakteristiktir. Taraf değişikliği migren veya nevralji yönünde ayırıcı tanı gerektirir.
- Ağrı sırasında hareket etme isteği (huzursuzluk) küme baş ağrısının ayırıcı özelliğidir. Migren hastaları genellikle hareketsiz kalmayı tercih eder.
Küme Baş Ağrısı Tedavi Yöntemleri
Küme baş ağrısı, tedavisi zamanlama açısından hassas bir baş ağrısı tipidir. Çünkü ataklar kısa sürelidir ve genellikle tedaviye geç yanıt verir. Bu nedenle hem akut dönemde ağrıyı hızla sonlandırmak, hem de atak dönemlerini önleyici stratejilerle yönetmek gerekir. Küme baş ağrısı tedavisi, farmakolojik, destekleyici ve bazı durumlarda invaziv uygulamaları kapsayan çok yönlü bir yaklaşımla planlanmalıdır.
Akut Atak Tedavisi
Küme baş ağrısı nasıl geçer? sorusuna en hızlı yanıt, akut döneme yönelik uygulamalardır. Çünkü bu ağrılar birkaç dakika içinde en yüksek şiddetine ulaşır. Bu nedenle ilaçların hızlı etki etmesi önemlidir.
En sık kullanılan yöntemler:
- Yüksek akımlı oksijen tedavisi (12-15 L/dk, %100 O₂)
- Oksijen, atak başlangıcında verildiğinde çoğu hastada 10–15 dakika içinde ağrıyı hafifletir.
- Sumatriptan (enjeksiyon veya burun spreyi)
Triptan grubu ilaçlar, vazokonstriktör etkisiyle ağrıyı azaltır. En etkili formu subkutan enjeksiyondur.
Zolmitriptan nazal sprey
- Alternatif olarak hızlı emilen burun sprey formlar tercih edilebilir.
Bu tedavilerin en etkili olduğu zaman, atağın başladığı ilk dakikalardır.
Koruyucu Tedaviler
Küme tipi baş ağrısının tedavisi, yalnızca atakları bastırmakla sınırlı değildir. Küme dönemlerinin başlamasını önlemek veya kısaltmak için uzun vadeli koruyucu tedavilere ihtiyaç duyulur. Bu tedaviler ataklar başlamadan veya ilk atakta başlanarak sürdürülür.
En sık kullanılan koruyucu ilaçlar:
- Verapamil
Kalsiyum kanal blokeridir; en etkili koruyucu tedavi olarak kabul edilir. Doz ayarlaması ve EKG takibi gerektirir.
- Kortikosteroidler
Prednizon gibi steroidler kısa süreli kullanıldığında küme dönemini hızlı şekilde sonlandırabilir.
- Topiramat
Antiepileptik etkisiyle atak sıklığını azaltabilir.
- Lityum karbonat
Özellikle kronik baş ağrısı formunda etkilidir.
Koruyucu tedaviler bireyin küme paternine, eşlik eden hastalıklarına ve ilaç toleransına göre düzenlenmelidir.
İlaç Tedavileri
Hem akut hem de koruyucu tedavide kullanılan bazı küme baş ağrısı ilaçları, doktor takibinde düzenli aralıklarla uygulanmalıdır. Özellikle yüksek dozda verapamil gibi ilaçlar, kardiyak etkileri nedeniyle kontrollü şekilde kullanılmalıdır.
Ayrıca:
- Kas gevşeticiler (özellikle gece ataklarını azaltmak için)
- Melatonin takviyesi (sirkadiyen ritmi düzenlemek adına)
- Gabapentin (nöropatik ağrılarda yardımcı olabilir)
- Triptan dışı analjezikler genellikle etkisizdir, ama eşlik eden ağrılarda denenebilir
Alternatif Tedavi Yöntemleri
Farmakolojik tedavilerin yanı sıra bazı alternatif yaklaşımlar, özellikle ilaçlara dirençli veya ilaç kullanamayan hastalarda destekleyici rol oynayabilir. Bunlar arasında:
- Nöral stimülasyon tedavileri: Özellikle oksipital sinir stimülasyonu, kronik olgularda kullanılmaktadır.
- Biyolojik ritim düzenleyicileri: Uyku hijyeni, ışık terapisi gibi sirkadiyen düzenlemeleri destekleyen uygulamalar.
- Akupunktur ve biofeedback: Etkinliği sınırlı olsa da bazı hastalarda stres ve ağrı kontrolünde destek olabilir.
- Psikolojik destek: Ağrının yarattığı stres, anksiyete ve depresyonla başa çıkmak için önerilir.
Küme Baş Ağrısı ile Yaşamak
Küme baş ağrısı, yalnızca fiziksel ağrıyla sınırlı bir tablo değildir; bireyin psikolojik durumunu, sosyal ilişkilerini ve günlük yaşam aktivitelerini doğrudan etkileyen kompleks bir durumdur. Atakların öngörülemezliği, şiddeti ve sürekliliği nedeniyle, yaşam kalitesi ciddi şekilde düşebilir.
Ataklarla Başa Çıkma Stratejileri
Küme baş ağrısı atakları, çoğu zaman bireyin kontrolünde olmayan zamanlarda gelişir. Bu durum, özellikle iş hayatı, sosyal etkinlikler ve uyku düzeni üzerinde ciddi kısıtlamalara yol açabilir. Ancak bazı stratejilerle bu ataklarla daha iyi başa çıkmak mümkündür:
- Atak günlüğü tutmak: Hangi gün, saat, ortamda atağın başladığını not almak; tetikleyicilerin tespitinde yardımcı olur.
- Oksijen tüpünü erişilebilir yerde bulundurmak: Özellikle gece ataklarında hızlı müdahale için önemlidir.
- Ilık duş ve sessiz ortam sağlamak: Atağın başlangıcında destekleyici rahatlama sağlayabilir.
- Yakın çevreyi bilgilendirmek: Aile üyeleri ve iş arkadaşlarının bu hastalık hakkında bilgi sahibi olması destek açısından önemlidir.
- Triptan uygulamasını öğrenmek: Burun spreyi ya da subkutan enjeksiyonun nasıl kullanıldığını bilmek, acil müdahaleyi hızlandırır.
Bu yaklaşımlar, özellikle küme baş ağrısı nasıl geçer sorusuna anlık çözümler sunarken, bireyin ataklara karşı hazırlıklı olmasına da katkı sağlar.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Öneriler
Küme baş ağrısı belirtileri sık tekrarladığında, bazı yaşam alışkanlıklarını yeniden düzenlemek, hem atak sıklığını azaltabilir hem de ağrı eşiğini yükseltebilir. Bu değişiklikler, ilaç tedavisini destekleyici şekilde düşünülmelidir:
- Sigara ve alkol tüketimini sonlandırmak: Özellikle küme döneminde en küçük alkol alımı bile atağı tetikleyebilir.
- Düzenli uyku alışkanlığı kazanmak: Her gün aynı saatte uyumak ve uyanmak, sirkadiyen ritmin korunmasına yardımcı olur.
- Yüksek ses, parlak ışık gibi uyaranlardan kaçınmak: Bu tür uyaranlar bazı bireylerde atakları provoke edebilir.
- Sağlıklı ve dengeli beslenmek: B12, D vitamini ve magnezyum eksikliklerinin önlenmesi sinir sistemi fonksiyonları açısından önemlidir.
- Fiziksel aktivite: Aşırı yoğun spor aktiviteleri önerilmese de, yürüyüş ve yoga gibi hafif egzersizler stres yönetiminde faydalıdır.
Bu öneriler yalnızca atak dönemlerinde değil, remisyon süresince de devam ettirilmelidir.
Psikolojik Destek ve Önemi
Küme baş ağrısı, yoğun ağrılarla birlikte depresyon, anksiyete, panik atak ve sosyal izolasyon gibi psikolojik sorunlara da neden olabilir. Özellikle kronik baş ağrısı formuna sahip bireylerde psikolojik etkiler çok daha derin ve kalıcı olabilir. Bu nedenle psikolojik destek, tedavi planının ayrılmaz bir parçası olarak düşünülmelidir.
- Bireysel psikoterapi: Ağrıyla baş etme becerilerini geliştirmek için
- Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmek ve ağrı algısını azaltmak için
- Destek grupları: Benzer deneyimlere sahip bireylerle iletişim kurmak moral açısından faydalıdır
- Gerekli durumlarda farmakolojik destek: Anksiyolitik ya da antidepresan tedavi gerekebilir
Zihinsel sağlığın korunması, küme tipi baş ağrısının tedavisi kadar önemlidir; çünkü ağrı yalnızca bedende değil, yaşamın tüm alanlarında etkisini gösterir.
Sıkça Sorulan Sorular
Küme baş ağrısı kalıcı mıdır?
Küme baş ağrısı, ataklar halinde gelen bir rahatsızlıktır ve çoğu bireyde belirli dönemlerle sınırlıdır. Ancak bazı kişilerde kronik baş ağrısı formuna dönüşebilir ve yıl boyunca hiç ataksız dönem olmadan devam edebilir. Kalıcı olması nadirdir, ancak düzenli kontrol ve tedavi gerektirir.
Küme baş ağrısı migrenden farklı mıdır?
Evet, küme baş ağrısı, migren ile karıştırılabilir ancak belirgin farklara sahiptir. Küme tipi ağrılar daha kısa sürer, daha sık tekrarlanır ve genellikle göz çevresinde lokalizedir. Ayrıca ataklar sırasında birey huzursuzdur; bu, migren hastalarının aksine hareket etme ihtiyacının belirginleştiği bir durumdur.
Küme baş ağrısı için hangi doktora başvurmalıyım?
Küme baş ağrısı şüphesi taşıyan bireylerin öncelikle bir nöroloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Gerekli durumlarda beyin görüntüleme yöntemleri ve nörolojik testlerle tanı netleştirilir.
Küme baş ağrısı genetik midir?
Genetik faktörler, küme tipi baş ağrısı oluşumunda tek başına belirleyici değildir; ancak aile öyküsü olan bireylerde daha sık görüldüğüne dair veriler mevcuttur. Bu nedenle aile bireylerinde benzer ataklar olan kişilerin risk altında olduğu düşünülmektedir.
Küme baş ağrısı için evde ne yapabilirim?
Evde uygulanabilecek yöntemler arasında yüksek akımlı oksijen, serin ve sessiz ortamda dinlenme, triptan sprey ya da iğne kullanımı ve atak günlüğü tutmak yer alır. Ayrıca tetikleyici maddelerden (alkol, sigara) uzak durmak da önemlidir. Tüm bu önlemler, doktor önerileriyle birlikte yürütülmelidir.
* Web sitemizdeki içerikler sadece bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz. Sayfa içeriğinde Liv Hospital'da tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. .
